Научная статья на тему 'Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш ва уни янада такомиллаштириш муаммолари'

Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш ва уни янада такомиллаштириш муаммолари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1011
155
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
кучли ижтимоий сиёсат / ижтимоий ҳимоя / манзилли ижтимоий ёрдам / кўп болали ва кам таъминланган оилалар / пенсия таъминоти

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ш. Ю. Салимов

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 12 сентябрдаги ПҚ–3268сонли «Аҳолининг кам таъминланган қатламларини қўллаб-қувватлашга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Қарорига мувофиқ аҳолининг ижтимоий муҳтож қатламларини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш, манзилли ижтимоий ёрдам бериш чора-тадбирларининг амалиётга қўлланилиши тўғрисида маълумот берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш ва уни янада такомиллаштириш муаммолари»

А^олини ижтимоий химоя килиш ва уни янада такомиллаштириш муаммолари

Ш.Ю.Салимов, Ислом Каримов номидаги илмий-маърифий ёдгорлик мажмуаси, илмий-тадцщот ва таълим маркази, E-mail: sh-salimov@mail.ru

Аннотация - Мазкур маколада Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2017 йил 12 сентябрдаги П^-3268-сонли «Ахолининг кам таъминланган катламларини куллаб-кувватлашга оид кушимча чора-тадбирлар т^рисида»ги Карорига мувофик ахолининг ижтимоий мухтож катламларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, манзилли ижтимоий ёрдам бериш чора-тадбирларининг амалиётга кулланилиши туFрисида маълумот берилган.

Калит сузлар - кучли ижтимоий сиёсат, ижтимоий химоя, манзилли ижтимоий ёрдам, куп болали ва кам таъминланган оилалар, пенсия таъминоти.

Кучли ижтимоий сиёсат олиб бориш Узбекистонда амалга оширилаётган бозор ислох,отлари миллий моделининг энг мух,им принципи х,исобланади. У кенг доирадаги масалаларни, жумладан ах,оли даромадлари-ни тартибга солиш, бандликни таъминлаш ва янги мех,нат муносабатларини шакл-лантириш, ижтимоий х,имоя ва ахолининг айрим тоифалари ва гурух,ларини куллаб-кувватлаш, согликни саклашни ривожланти-риш, жисмоний тарбия ва спорт, таълим масалаларини уз ичига олади.

Мух,тожларга моддий ва ташкилий ёрдам бериш, Пенсия таъминоти тизими, бюджет механизми ва давлат кафолатлари оркали талабаларни, куп болали ва кам таъминланган оилаларни куллаб-кувватлаш Узбекистон Республикасида ижтимоий х,имояни таъминлаш механизмларига киради. Узбекистонда етим болалар, ота-она карамогисиз колган ва имконияти чекланган болаларни ижтимоий х,имоя килиш масалаларига алох,ида эътибор каратил-мокда.

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2017 йил 12 сентябрдаги П^-3268-

сонли «Ахолининг кам таъминланган катламларини куллаб-кувватлашга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги [1] ^арорида ахолининг ижтимоий мух,тож катламларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш валюта сиёсатини эркинлашти-риш йулларини юмшатиш чора-тадбирлари-дан бири сифатида назарда тутилган. Шу билан бирга, ахолининг мух,тож катлам-ларига манзилли ижтимоий ёрдам беришга эх,тиёж сакланиб колмокда. Истикболда кам таъминланганлик даражасини камайтириш-ни ахолининг турли катламлари орасида даромадлар буйича нотенгликни камайти-риш билан бирга олиб бориш керак, бу эса баркарор тараккиёт принциплари нуктаи назаридан конуний х,исобланади [2].

Келгусида ижтимоий сиёсат нафакат ахолининг иш хдкини реал ошириш ва кам таъминланган хдмда эх,тиёжманд катламларини максадли ижтимоий х,имоя килиш шароитларини таъминлаш оркали, балки уларни иктисодий фаолиятга фаол жалб килиш учун имконият яратиш асосида амалга оширилади [3]. Узбекистонда ижтимоий куллаб-кувватлаш ва моддий ёрдам сохдсидаги ижтимоий сиёсатнинг замонавий тенденцияларида асосий йуналишлари куйидагилар х,исобланади:

• ах,оли даромадларини тартибга солиш;

• ах,олини ижтимоий х,имоя килиш;

• ижтимоий кафолатларни таъминлаш;

• бандлик муаммоларини х,ал килиш;

• согликни саклаш, таълим, маданиятни молиялаштиришни кайта ташкил этиш;

• республикада демографик вазиятни яхшилаш;

• экологик зарарли корхоналарни тугатиш.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси

Согликни саклаш вазирлиги тизимининг тургун даволаш-профилактика муассаса-ларида овкатланишни ташкил этиш ва тулаш тартиби белгиланган булиб, унда куйидаги

имтиёзли тоифадаги шахслар назарда тутилган [4]:

• I ва II гурух ногиронлар;

• болаликдан ногиронлар;

• 1941-1945 йиллардаги уруш ногирон-лари ва катнашчилари, шунингдек уларга тенглаштирилган шахслар;

• Чернобиль АЭСидаги халокат окибат-ларини тугатишда катнашган - ногирон шахслар;

• 1941-1945 йиллардаги уруш йиллари мехнат фронти катнашчилари;

• байналмилалчи жангчилар;

• етим болалар;

• ваколатли органларда хисобда турувчи ёлгиз пенсионерлар;

• 18 ёшгача булган болалар, шунингдек урта махсус, касб-хунар таълими муассасалари укувчилари;

• чакирик комиссиялари хулосаларига кура мудофаа ишлари булимларининг йулланмалари буйича 18 ёшдан 27 ёшгача булган чакирик ёшидагилар;

• «Узбекистон Республикаси фахрий донори» («Почетный донор Республики Узбекистан») кукрак нишони билан такдирланган шахслар;

• 1 ёшгача боласи булган эмизикли оналар

[5].

Албатта, ахолини ижтимоий куллаб-кувватлаш тизимини ривожлантириш ахоли фаровонлигининг муайян даражасини сак-лаш, ижтимоий химоя тизимини такомил-лаштириш, инсон капиталини ривожлан-тириш учун янги имкониятлар яратиш -ижтимоий хавфларни камайтириб боради.

Замонавий шароитда ижтимоий кимоя ижтимоий тенгсизликнинг усишига, ахоли ижтимоий табакаланиш жараёнининг чукурлашишига имкон бермасликнинг самарали воситасига айланди. Ижтимоий меъёрлар талабларига мувофик фукароларга макбул турмуш шароитларининг яратиб берилиши турмуш даражасининг усишига, ахоли яшаш сифати яхшиланишига, жамият фаровонлигини оширишга ёрдам беради.

Ахолига яратилган ижтимоий-мехнат даражаси ва сифатини ошириш ахолини ижтимоий химоя килишни такомил-

лаштиришнинг стратегик максади хисоб-ланади. Маълумки, ислохотлар даврида ижтимоий химоя тизимининг янги тури шаклланди. У ижтимоий химоя субъектлари - давлат, худудлар, умуман, жамият, тадбиркорлар, оила, фукаронинг фаол роль уйнашига асосланган. Давлатнинг ижтимоий куллаб-кувватлаш сиёсати ахолини ижтимоий химоя килишнинг устуворлик-ларидир. Давлат сиёсати моддий туловларнинг тоифалашган турлари ва ижтимоий хизматлар курсатиш доирасида амалга оширилади. Х,озирги ижтимоий химоя тизими такомиллаштирилгани сайин тобора мураккаб тузилган тизимга айланиб бормокда. Пенсия таъминоти, ижтимоий куллаб-кувватлаш тизими, социализация ва реабилитация чора-тадбирларини такомил-лаштиришдан ташкари нафакат хаётий мухим эхтиёжларни кондиришга, балки маданий камолот, дам олиш, буш вактни фойдали утказиш, таълим олиш ва касбга эга булиш, ишга жойлашиш масалаларига каратилган дастурлар амалга оширилмокда.

Якин ун йилликда, энг аввало, согликни саклашда, ижтимоий таъминотда ва бандликни химоя килиш сохасида сугурта принциплари ва механизмларини боскичма-боскич ривожлантириш чора-тадбирлари, «Мажбурий тиббий сугурта тугрисида» ги ^онун кабул килиш долзарб ахамиятга эга булади. Тиббий сугурта согликни асрашда ахоли манфаатларини ижтимоий химоя килиш шакли хисобланади ва бугунги кунда ихтиёрий саналади ва бу сугурталовчи ва сугурталанувчи шахс уртасида шартнома асосида амалга оширилади. Тиббий сугуртанинг ихтиёрий тизими уткир, сурункали касалликларга ва бошка касал-ликларга чалинганда ходимнинг Узбекистон Республикасининг энг яхши клиникаларида маслахат олиш, даволаниш ва бошка ёрдам олиш билан боглик харажатларини коплаши керак. Узбекистонда мажбурий тиббий сугурта хали кучга кирмаган ва ишлаб чикиш боскичида турибди.

Шунингдек, ахолининг мухтож катлам-лари учун бепул таълим ва согликни саклаш хизматларини саклаб колиш, бутун ахоли

сифатли тиббий ва таълим хизматларидан фойдаланиши учун жамоат институтлари ва махаллий хокимият органлари иштирокида давлат назоратини амалга ошириш зарур [6].

Тенгликни таъминлашга оид олиб борилаётган сиёсатда эътиборни узгартириш бир катор чора-тадбирларни амалга ошириш имконини беради:

• ахолининг ижтимоий заиф тоифаларига мансуб шахсларни реабилитация дастурлари билан камраб олишни ошириш ва бу дастурлар сифатини назорат килиш меха-низмини такомиллаштириш;

• социологик тадкикотлар воситаларидан ва тугридан-тугри мезонлардан фойдаланган холда ижтимоий хизматлар сифатини бахолашнинг узига хос индикаторларини ишлаб чикиш.

Келгусида ижтимоий сиёсат ва ахолининг кам таъминланган ва заиф катламлари учун иш хдкини ошириш ва ижтимоий химоя килиш учун шарт-шароитлар яратиш оркали эмас, балки уларни иктисодий фаолиятга фаол жалб килиш учун имкониятлар бериш ва оилаларнинг иктисодий салохияти ва уни амалга ошириш учун имкониятларни таъминловчи максадли ижтимоий химоя механизмларини яхшилаш асосида олиб борилади.

Саноатлаштириш даражаси паст булган худудларда чора-тадбирлар мажмуи куйидагиларни уз ичига олиши керак:

• худуднинг ресурс казиб олишга ихтисослашганлигини инобатга олиб, иктисодий фаоллиги даражаси паст булган туманлар ва шахарларда саноат ва хизматлар сохаси объектларини ривожлантириш хамда жойлаштириш дастурини ишлаб чикиш;

• кишлок жойларда микрокредитлашнинг янги шакллари ва усулларидан фойдаланиб, кичик бизнесни ривожлантириш;

• минтака худудида касб-хунар коллеж-лари, академик лицейлар ва олий укув юртлари битирувчиларини ишга жойлаш-тириш чора-тадбирларини кучайтириш.

Ёшларни ишга жойлаштириш механизм-лари Олий укув юртлари битирувчиларини иш билан таъминлаш учун битирувчиларни

ишга жойлаштиришга кумаклашиш ва мехнат бозорига мослаштириш тизимини яратиш зарур:

• таълим олувчи - уни чикарувчи кафедра - олий укув юртининг ишга жойлаштириш маркази - иш берувчи. Бу тизимнинг яратилиши таълим тизимининг ижтимоий фойдали натижаси даражасини ошириш имконини беради, ташкилотлар ва корхона-лар кадрлар таркибини кайта тузиш, ёш мутахассисларни касбий ва ижтимоий камол топтириш учун шарт-шароитлар яратади, мехнат бозорида ижтимоий кескинлик даражасини пасайтиради [7].

Натижада максадли нормативларга якинлашиш мезони буйича урта синф кенгайиши керак, бу эса турмуш даражаси усишидан ва олиб борилаётган ислохотлар ижтимоий базаси кенгайишидан дарак беради. Жон бошига тугри келадиган даромад усиши, ахолининг таъминлан-ганлик даражаси яхшиланиши урта синф усишининг белгилари хисобланади. Узбекистонни узок муддатли баркарор ривожлантириш истикболлари мамлакат-нинг ижтимоий-иктисодий ривожида - банк тизими усишида, саноатлашиш жадал-лашувида ва институционал ислохотларда сифатли узгаришлар билан белгиланади.

Кам таъминланганликни чеклашга кара-тилган, энг аввало, кишлок жойларда янги самарали иш уринлари ташкил этадиган чора-тадбирларни янада кучайтириш зарур. Юкорида таклиф этилган бу ва бошка тавсиялар Узбекистонда кам таъминлан-ганликни 2030 йилга келиб 9 фоизга камайтириш доимий иш уринларини яратиш имконини беради. Бу эса инсон капитали, ва умуман, иктисодиётнинг ривожланишига кумаклашади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

[1] Ахолининг кам таъминланган цатламларини цуллаб-цувватлашга оид цушимча чора-тадбирлар тугрисида, http://! ex.uz/docs/3338162.

[2] Кам таъминланган оилаларга ижтимоий нафацалар ва моддий ёрдам тайинлаш ва тулаш тартиби тугрисидаги низомни тасдицлаш %ацида, Узбекистон Респуб-

nuKacu Ba3upnap MaxKaMacuHHHr 2013 Hun 15 ^eBpangaru 44-coHnu K;apopHHHHr 1-unoBacu

[3] Xydyduü cosnuynu caynam Myaccacanapu-num mamKunuu my3unMacunu ea fyaonunmunu maKoMunnammupum nopa-madöupnapu myzpucuda, Y36eKHCTOH PecnyönuKacu Ba3upnap Max,KaMacHHHHr 2008 Hun 18 MapTgaru 48-coHnu K;apopu

[4] Cosnuynu caynam mu3uMunu nnada ucno% yunum nopa-madöupnapu myzpucuda, Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu npe3ugeHTH-HHHr 2003 Hun 26 ^eBpangaru nO-3214-coHnu OapMOHura 2-unoBa.

[5] Cosnuynu caynam mmuMuda экcnеpu-Menmnu myгannam ea ucno%omnapnu nyyypnammupum nopa-madöupnapu myzpu-cuda, Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu Ba3upnap

Ma^KaMacHHHHr 2004 Hun 8 uroHgaru 264-coHnu ^apopu

[6] V3ÖeKucmon PecnyönuKacu Coznuynu caynam ea3upnmu mmuMunum mypsyn daeonam-npofyunaKmuKa Myaccacanapuda oeyamnanumnu mamKun эmum ea ynum ynyn %ay mynam mapmuöu myspucuдaгu nrnoMnu macduynam %ayuda, Y30eKHCTOH PecnyönuKacu Ba3upnap MaxKaMacuHHHr 2016 Hun 5 ^eBpangaru 31-coHnu KapopuHHHr 1-unoBacH

[7] Ypma Maxcyc, Kacö-%ynap ma^nuMu Myaccacanapu fyaonunmunu nnada maKoMunnammupum nopa-madöupnapu myzpucuda, YsöeKHCTOH PecnyönuKacu npe3ugeHTHHHHr 2017 Hun 14 MapTgaru n^-2829-coHnu ^apopu

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.