Научная статья на тему '7-10 ЁШЛИ ЎҚУВЧИЛАР ҚАДДИ-ҚОМАТ БУЗИЛИШИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ'

7-10 ЁШЛИ ЎҚУВЧИЛАР ҚАДДИ-ҚОМАТ БУЗИЛИШИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
136
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
CКОЛИОЗ / КОМПЛЕКС СПЕЦИАЛЬНЫХ УПРАЖНЕНИЙ / ФРОНТАЛЬНАЯ И САГИТТАЛЬНАЯ ПЛОСКОСТИ / ЛФК / ОЗДОРОВИТЕЛЬНАЯ ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Собирова Л.Б.

Мақолада бошланғич синф ўқувчиларида кўп учрайдиган сколиоз касаллиги (қадди-қомат бузилиши)ни олдини олишда махсус машқлар ҳамда даволаш гимнастикасидан мунтазам фойдаланиш самарадорлиги оширишга эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «7-10 ЁШЛИ ЎҚУВЧИЛАР ҚАДДИ-ҚОМАТ БУЗИЛИШИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ»

Массовая физическая культура и спорт

УУК(УДК, UDC) 796.616.7:012:572

Укитувчи

Л.Б. СОБИРОВА1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

Sobirovalaylo90@gmail.com

7-10 ЁШЛИ УЦУВЧИЛАР КАДДИ-ЦОМАТ БУЗИЛИШИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

Аннотация

Annotation

В статье подчеркивается проблема эффективности специализированных упражнений и регулярного использования лечебной гимнастики при профилактике сколиоза (нарушение в телосложение), распространённых у детей начальной школы.

Ключевые слова: сколиоз, комплекс специальных упражнений, фронтальная и сагиттальная плоскости, ЛФК, оздоровительная физическая культура.

Маколада бошлангич синф укувчиларида куп учрайдиган сколиоз касаллиги (кадди-комат бузилиши)ни олдини олишда махсус машклар ^амда даволаш гимнастикасидан мунтазам фойдаланиш самарадорлиги оширишга эътибор каратилган.

Калит сузлар: Сколиоз (умуртца эгрилик), махсус машцлар мажмуи, фронтал ва сагиттал текисликдаги сколиоз, даволовчи жисмоний тарбия, согломлаштирувчи жисмоний тарбия.

***

The article highlights the problem of the effectiveness of specialized exercises and the regular use of therapeutic gymnastics in the prevention of scoliosis (anxiety disorders) common in primary school children.

Key words: Scoliosis (spinal curvature), a set of exercises, scoliosis in the frental and sagittal plains, therapeutic physical training, and physical education.

О <N О

00

TO

F

о

Q.

CO

Долзарблиги. Мактаб укувчиларини кузатиш нати-жасида шунга амин булиш мумкинки, кадди-коматида узгариши бор укувчилар умуртка эгриликларини олдини олиш юзасидан куплаб илмий-тадкикот ишлари олиб борилган. Республикада охирги йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, адоли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш, имкониятлари чекланган шахсларнинг жисмоний реабилитацияси учун зарур шарт-шароитлар яратиш дамда мамлакат-нинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда [1].

Айнан мактаб укувчиларида кадди-коматни тугри ривожлантириш тизимини ташкил килиш ёки бошка масалалар юзасидан кенг куламли илмий ишлар дозирги вактга келиб долзарблик касб этмокда. Кенг камровли илмий-услубий ишлар урганилмаганлиги сабабли кадди-коматида бузилиши бор укувчилар аксарият долларда мактаб партасида нотугри утириш, турли хил юкларни бир кул билан кутариш натижасида умуртка эгриликлари вужудга келмокда. Таъкидлаш жоизки, кадди-коматида нуксони бор укувчиларнинг машгулот жараёнига айнан тугри келадиган машгулот воситалари ва юкламалари буйича илмий асосланган тавсияларнинг йуклиги ишнинг танланган йуналиши долзарблигини белгилаб беради. Дунёнинг куплаб мамлакатларида кадди-коматида бузилишини олдини олиш юзасидан кенг куламли илмий тадкикотлар амалга оширилмокда. Хрзирги кунда дунёнинг куплаб мамла-катларида умуртка эгриликлари бор инсонлар мавжуд. Шунинг учун кадди-комат бузилишини олидини олиш

тизимини илмий асослаб бериш мудим адамиятга эга. Мактаб укувчиларини кузатиш натижасида шунга амин булиш мумкинки, кадди-коматида узгариши бор укув-чилар умуртка эгриликларини олдини олиш юзасидан куплаб илмий-тадкикот ишлари олиб борилган.

Кадди-комат бузилишини олдини олишда жисмоний тарбия воисталаридан фойдаланиш борасида дастлаб, Л.М. Буц, А.А. Патапчук, В.В. Икова., В.Ю Любченко, Л.Ф. Асачева, О.В. Горбунова, Л.П. Канда-кова, Е. П. Стромская, Х. Хамзин, И.С. Красикова, З.Ю. Газиева ва бошка олимлар тадкикотлар олиб борган, мактаб укувчиларида умуртка погонаси хусусиятлари ва клиник холатлари буйича Э.А. Абалмасова, В.Г. Абдушкина, В.Ю. Крахалев, Е.В. Беленкий, М.Ю. Папова, Е.И. Янкеливичларнинг тадкикотларида уз аксини топган [3].

Тадкикотнинг максади. Бошлангич синф укувчи-ларининг кадди-комат бузилишини олдини олиш учун махсус жисмоний машклар мажмуи самарадорлигини тадкикотда асослаш.

Тадкикот вазифалари:

Укувчиларда кадди- комат бузилишидаги умуртка эгилмаларининг (1-2-фронтал ва саггитал) даражалари буйича долатини аниклаш ва умумлаштириш;

Жисмоний тарбия дарсларида бериладиган восита ва юкламаларни дажми укувчиларнинг жисмоний ри-вожланишига таъсирини аниклаш;

Кадди комат бузилишлари олдини олишда, махсус машкларнинг укувчилар организмига таъсир даража-ларини аниклаш.

Тадкикотнинг усуллари. Илмий-услубий адаби-

Массовая физическая культура и спорт

ётлар тахлили, педагогик кузатув, педагогик назорат, педагогик тестлаш, пульсометрия, антропометрия, машгулот жараёнининг тахлили, математик-статистик.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Тажриба 163 ва 200-сонли умум таълим мактабларининг махсус гурухларидаги укувчилар билан олиб борилди.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Махсус ишлаб чикилган машкларнинг хар-хил нисбат-лари самарадорлигини аниклаш максадида хамма тажриба гурухлари учун мазмунан бир хил махсус жисмоний машклар мажмуи ишлаб чикилди, аммо махсус ва умумривожлантирувчи машклар турли ва-риантларда кулланилди.

Тадкикотимиз 200-сонли умумталим мактабнинг бо-шлангич синф укувчиларида олиб борилди. Тадкикотда махсус машклар мажмуидан фойдаланилди. Мактаб укувчилари (кадди-комат бузилиш асорати) сколиоз даражаларига караб гурухларга ажратилди.

1-4 синфлардаги сколиознинг I ва II даражалари-даги укувчилар танлаб олинди 1 синф, яъни 7 ёшдаги умурткасида шикастланиши бор 12 нафар укувчи, 8 ёшдаги 13 нафар, 9 ёшдаги 14 нафар, 10 ёшдаги 15 нафар, жами 54 нафар тажриба гурухига сараланди.

Тадкикот давомида 7-10 ёшдаги укувчиларнинг антропометрик курсаткичлари ва организмнинг гавда тузилишидаги асорат холати аниклаб олинди. (1 жадвал)

1-жадвал

Тад^и^отдан олдин тажриба гуру^идаги 7-10 ёшдаги укувчилар организмидаги гавда тузилишида асорат ^олати ( п=54)

Тадкикот давомида ишлаб чикилган махсус машклар мажмуасидан фойдаланиш йулга куйишда муайян жадвал ишлаб чикилди. Жадвалга асосан 3 та гурух укувчиларида махсус машклар мажмуи буйича хафтада 2 марта дарс ва 3 марта дарсдан ташкари вактда машгулотлар олиб борилди ва уларнинг давомийлиги 30 дакикадан 35 дакикани ташкил килди.

Умуртка погонасида асорати бор булган жойдаги махаллий мушакларга таъсир этувчи махсус машклар танлаб олинди. Укувчилар ёши, жинси, функционал холати, умуртка эгрилик даражалари учун махсус машклар меъёрлари ишлаб чикилди. Олинган натижа-лар маълум бир мушакларнинг жойлардаги мушакларга самарали таъсир этишини курсатади.

Шундай килиб, фронтал текисликдаги коматнинг бузилишини тугирлаш машкларига кушимча равишда 4 та куйидаги машклар киритилди:

1. Мушакларни бушаштирувчи машклар;

2. Мушакларни мустахкамловчи (курак, думгаза, бел ва бел-умуртка, кориннинг тугри ва кийшик мушакла-рига таъсир этувчи) машклар;

3. Ассиметрик ва симметрик машклар (харакат ту-

зилиши буйича харакат таянч аппаратига ассиметрик юклама бериш);

4. Харакат уйгунлиги ва мувозанат машклари.

Сагиттал текисликда коматнинг бузилишини тугир-лаш учун хам 2 та кушимча машклар танлаб олинди:

1. Гавдани тугирловчи, статик чидамлиликни ри-вожлантирувчи машклар(куракларни якинлаштириш, узоклаштириш, тортилиш, куллар букилган холда осилиш);

2. Гавданинг орка ва олди кисмини хамда елка кисм мушакларининг кучини ривожлантирувчи машклар.

коматнинг кифоз холатини тузатиш учун махсус машклардан фойдаланишда асосий эътиборни умуртка погонасининг кукрак кисмида тугирлашга каратилди. Жисмоний тайёргарлик курсаткичи тахлили шуни курсатдики, шугулланувчиларнинг антропаметрик курсаткичлари, фронтал ва сагиттал текислик буйича умуртка эгриликлари (кадди-комат бузилиш) асорати буйича тиббий гурухларда педагогик тажрибадан сунг натижалар яхшиланди, яни ижобий узгариш кузатилди. [4; 178-180-б; 5.65-68-б; 6.244-245-б)

Тажриба гурухида 7 ёшли укувчиларнинг сагиттал холати буйича II гурухдан булган 1 укувчи I даражага узгарган, шунингдек I даражали сколиоз асорати булган укувчилардан 2 нафари соглом булишга эришган. Фронтал холати буйича II гурухда эса 2 нафар укувчи I гурухга утказилди. I гурух укувчиларидан 4 нафарида хеч кандай сколиоз асорати булмаган холда асосий гурухга утказилди. Бу тадкикот бошидаги 12 нафар укувчидан 6 нафар укувчилар гурухдан гурухга утказилганлиги 50% укувчида сколиоз касалликлари асорати колмади деганидир.

8 ёшли укувчиларнинг сагиттал холати буйича II гурухдан I гурухга 1 укувчи, I гурухдан асосий гурухга 3 укувчи утказилди. Фронтал II гурухдан I гурухга 1 укувчи, I гурухдан асосий гурухга 3 нафардан укувчилар соглигини мустахкамлаб, асосий гурух билан уткази-ладиган машгулотларни давом эттириши мумкин. Бу тадкикот бошидаги 13 нафар укувчидан 6 киши гурухга утказилганлиги 46,1% укувчида сколиоз касалликлари асорати колмади, деганидир.

9 ёшли укувчилардан сагиттал холат буйича гурухдан гурухга II гурухдан I гурухга 1 укувчи, I гурухдан асосий гурухга 2 укувчи утказилди. Фронтал текислик-даги сколиоз касалликлари асорати буйича гурухдан гурухга 4 нафар укувчи утказилган булса, улардан 2 нафари асосий гурухга утказилди. Бу тадкикот давоми-да утказилган махсус машклардан фойдаланиш оркали 42,8% укувчи соглом сколиоз касаллигининг асоратисиз жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланиши мум-кинлигини курсатди.

Яна бир юкори курсаткич, айнан 10 ёшли укувчи-ларда кечди. Чунки улар узлари онгли равишда харакат килишди. Шу сабабли бизга хам кийинчилик тугдириш-мади. Сагиттал холат буйича 7 нафар укувчи билан 2 та гурухда машгулотларни олиб бориш жараёнидан 4 нафари гурухдан гурухга утказилди, уларнинг 4 нафар укувчи асосий гурухда шугулланиш учун утказилди. Фронтал холат буйича узгариш юзага келди, лекин гурухга утказиш учун етарли даражада усиш булмади. II гурухдан I гурухга 1 укувчи ва I гурухдан асосий

о сч о сч со

О!

го £

о о.

СО

№3-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 55

гурухга 3 укувчи утказилди. 10 ёшли укувчидарнинг 15 нафаридан 6 нафари асосий гурухга утказилган булиб, 40,0 % ни ташкил этди.

2-жадвал

Тадои^от давомида 7-10 ёшдаги тажриба гуру^и у^увчилари организмидаги гавда тузилишида асорат ^олатининг узгаришлари

t 1 s куррат-кичлар Фронтал текисликдаги бузилишлар сони Сагиттал текисликдаги бузилишлар сони

1 Цадди-уомат бузилиш даражани

1 6 (1°-10°) II (11°-25°) (1°-10°) II (11°-25°)

сон % сон % сон % Сон %

ItJ 54 о 5,00 36,88 2,50 18,35 3,50 26,03 2,50 18,35

о 0,813 2,55 0,78 4,68 0,50 3,45 0,50 2,45

& = о 4,75 43,75 4,25 16,40 3,25 27,28 1,50 16,75

Тажриба охщшк! 45 9 о 1,09 4,45 0,79 3,67 0,43 4,15 0,50 5,16

t 1,81 2,21 2,25 1,90

p >0,05 <0,05 <0,05 >0,05

Тажриба 54 о 5,00 36,88 2,50 18,79 3,50 26,03 2,50 18,35

бошида о 1,12 2,56 0,50 4,66 0,50 3,45 0,50 2,45

& И о 4,00 39,53 1,25 16,42 2,00 27,28 1,25 16,75

! н 30 24 о 1,16 4,41 0,43 3,66 0,00 4,15 0,43 5,16

охиррд t 3,6 5,6 4,5 5,7

p <0,001 <0,001 <0,001 <0,001

УУК(УДК, UDC) 796.062:061.28:332

Массовая физическая культура и спорт

Хулоса. Кадди-комаг бузилиши (сколиоз) асосан 5-15 ёшгача болаларда куп учрайди. Бу касалликни эрга олди-ни олиш сурункали пагалогияни ривожланиш хавфини аниклашга ва баргараф этишга имкон яратади. Тадки^от давомида ишлаб чикилган махсус машклар мажмуидан фойдаланган холда болаларда кадди-комаг бузилишини олдини олиш кагга самара бериши гажриба давомида аникланди. Якуний хулосага келадиган булсак, гадкиког бошида 54 нафар укувчи билан машулогни бошладик ва 6 ой мобайнида 30 нафар укувчи 2 га гурухда колди. 24 нафар укувчи асосий гурухга угказилди. Бу умумий хисобда 44,4% га усиш кузагилди.

Адабиётлар:

1. Узбекисмтон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 ян-вардаги "Узбекистан Респубдикасида жисмоний тарбия ва спорни такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари туфисида"™ ПФ-5924-сонли фармон Lex.uz.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ногиронлиги бул-ган шахсларни давлат тамонидан куллаб-кувватлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туфисииа" ги фармони 2017.

3. Газиева З.Ю., Ходжаев Ш.Г., Нурмухамедов "Даволаш жисмоний тарбияси" Т - 2015.

4. Нурмухамамедов ^.А. "Массаж" Т - 2014.

5. Милюкова И.В., Евдокимова Т.А. Лечебная физкультура. Новейший справочник/ Под общей ред.проф. Т.А. Евдокимовой. - СПб., Сова; М.,Изд-во Эксмо, 2003.

6. Эштаев А.К., Умаров М.Н., Иштаев Д.Р. "Гимнастика назарияси ва услубияти" Т - 2017.

Укитувчи

О.Р. ИГАМБЕРДИЕВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

Obidionigamberdiyev.@gmail.com

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ФУТБОЛ ТУГАРАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ТИЗИМИ

Аннотация

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Annotation

о

(N О СЧ 00

F

о

Q.

СО

В сгатае исследуется сосгаяние и сисгемная организация кружков по фугболу, организованных в обшеобраовательных школах. Анализовано и предложено резульгатавная сисгемная организация кружков по фугболу в школах. Основана возможносгь широкого охвата через предложенную систему.

Ключевые слова: Кружки по футболу, возрастные особенности, физическая нагрузка, школьний спортивный совет, тренерская гуруппа, гуруппа школьников спортсменов.

Маколада умумтаълим мактабларида ташкил этилган футбол тугаракларининг полати ва уларни тизимли ташкил этиш таджик этилган. Мактабларда футбол тугаракларини тизимли ташкил этилиши та^лил килинган ва самарали тизими таклиф этилган. Таклиф этилган тизим оркали купрок укувчиларни камраб олиш мумкинлиги асосланган.

Калит сузлар: Футбол тугараклари, ёшга оид хусусиятлар, жисмоний юкламалар,

мактаб спорт кенгаши, мураббийлар гурууи, спортчи уцувчилар гурууи.

***

The article investigates a status and systematic organization of football clubs organized in secondary schools. The analysis of the systematic organization of football clubs in schools and the effective system. It is based on the fact that the proposed system can attract more pupils.

Key words: Football clubs, age features, physical loads, board of school sports, coaching group, athlete pupils' group.

Ишнинг долзарблиги. Республикамизда охирги йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, ахоли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш, имкониятлари чекланган шахсларнинг жисмоний реабилитацияси учун зарур шарт-шаро-итлар яратиш хамда мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъмин-

лаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оши-рилмокда [1].

Узбекистонда футболни ахоли уртасида энг оммавий спорт турига айлантириш, юкори иктидорга эга булган ёш футболчиларни танлаш каби футболдаги долзарб масалаларни камраб олган Узбекистон Ре-спубликаси Президентининг "Узбекистонда футбол-

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.