1939 Erzincan Depreminin Mimari Bellek Üzerinden Okunması: “Kurma Evler Örneği” Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

The Journal of Academic Social Science Studies Yil: 16 - Sayi: 94 , s. 273-292, Bahar 2023

1939 Erzincan Depreminin Mimari Bellek Ùzerinden Okunmasi:

"Kurma Evler Ôrnegi"*

Esin Atabeyli Çaglik ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-9208-1669 Yildiz Teknik Universitesi, istanbul - TURKIYE

Doç. Dr. Yasemen Say Ozer ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-9497-9368 Yildiz Teknik Universitesi, Mimarlik Fakultesi, Mimarlik Bolumu, Istanbul - TURKIYE

Makale Geçmiçi

Geli§: 25.11.2022 Kabul: 22.03.2023 On-line Yayin: 30.03.2023

Anahtar Kelimeler

Erzincan Kurma Ev Deprem Bellek Mimari Bellek

Ara§tirma Makalesi

* Bu makale, intihal.net tarafindan taranmi§tir. Bu makale, Creative Commons lisansi altindadir. Bu makale için etik kurul onayi gerekmemektedir.

DOI:

http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.66598

Kentler, sava^lar, politik kararlar, tekil ya da buyuk ôlçudeki yikimlar ve dogal afetlerle dônuçur ve degi^irler. Ya^anan bu degi^imler bazi ônemli olaylar ve tarihi ara kesitlerde belirgin olarak gôrulebilir. Dogu Anadolu Bôlgesi'nde, Kuzey Anadolu Fay Hatti (KAF) uzerinde bulunan Erzincan kenti, tarihi boyunca buyuk hasara ugratan, yikici depremler ya§ami§, surekli yikilmiç ve yer degi^tirmek zorunda kalmi^tir. 27 Aralik gunu 1939 yilinda yaçanan depremde kentin tamamina yakini yikilmiç ve 15.600 ki§i yaçamini yitirmi^tir. Kerpiç dolgulu ah§ap iskeletli geleneksel sistemle yapilan evlerin çogunlukta oldugu, ki§ aylarinda sobayla isinilan dônemde yaçanan deprem; kentte evlerin çogunlugunun yikilmasina yol açmi§ ve sonrasinda sobalarin devrilmesiyle çikan yanginlar nedeniyle kent tamamen harap olmu^tur. Ayrica, II. Dunya Savaçi'nin olumsuz askeri, siyasi ve ekonomik etkileri ortaya çikmi§; 1939 Erzincan depremi sonrasinda halk, uzun sure maddi sikintilar ya§ami§ ve barinma sorununa çôzum arami^tir. Erzincan kentinin tarihinde yaçadigi depremlerle surekli yikilmasi, yer degiçtirmesi ve ôzellikle 1939 depremiyle birlikte halkin yaçadigi trajik olaylar depreme karçi guvenli konut yapimina ônem ve ôncelik verilmesine neden olmu^tur. Bu çali^mada; Erzincan kent bellegi ve halkin yaçantisi açisindan ayri bir deger taçiyan, Erzincan depremi sonucunda ôzgun bir yapi modeli olarak kar^imiza çikan Kurma Evler incelenmektedir. Çali^manin amaci, Kurma Evlerin; Erzincan'in yaçadigi deprem, deprem sonrasi halkin ya^amina kattigi deger, kent ve kentli belleginde yer etmiç ônemli bir mimari miras oldugu duçuncesidir. Kurma Evlerin; fay hatlari uzerinde bulunan, depremin yikici etkilerinin yogun biçimde yaçandigi Erzincan yerleçiminde kent ve halkin belleginde yer etmiç yapilar olmasi, halkin depremde içinde guvende kalabilmesi açisindan barinma sorununu çôzen ôzgun yapi parçalarini oluçturmasi, sivil mimari miras ve hafiza mekâni olarak halkin yaçamina dair derin izleri barindirdigi duçunulmektedir. Bu yônuyle Kurma Evler uzerine yapilan analiz çaliçmasi ayri bir ônem taçimaktadir.

1939 depremi sonrasi yapilmasina karar verilen Kurma Evlerin; depreme dayanikliligi ôn planda tutularak planlandigi, 1992 yili depremi ve sonraki sureçte halkin guvenle içerisinde yaçadigi, kente ôzgu, ônemli, ôzgun yapi parçalarini oluçturdugu gôrulmektedir. Bu kapsamda çaliçmada; depremde yikilmaya karçi dayanikli, tek katli, bahçeli, depremde halkin guvenle içinde kalabilecegi, halkin barinma sorununu kapsamli biçimde çôzmek amaciyla yapilan Kurma Evler incelenmektedir. TBMM Tutanaklarinda "Takma Ev", halk arasinda "Kurma Ev" biçiminde isimlendirilen yapilara; çaliçma boyunca "Kurma Ev" kullanimiyla yer verilmiçtir.

2016 yilindan itibaren araçtirmacilar tarafindan Erzincan Kenti ve Kurma Evler uzerine literatur taramalari ve saha çaliçmalari yapilmiçtir. Kullanicilarinin istekleri nedeniyle tekil ôlçekte yikilan Kurma Evler; ôzellikle 2012 yilinda yururluge giren 6306 sayili "Afet Riski Altindaki Alanlarin Dônuçtùrulmesi Hakkinda Kanun" kapsaminda kentsel dônù§ùm yôntemi kullanilarak buyuk boyutta yikim sureci yaçamiçtir. Çaliçma sureci boyunca yikimlarin hizli biçimde ve artarak surdurulmesi, yok olma tehlikesiyle karçi karçiya kalan, mimari miras ve kolektif bellek açisindan ayri bir deger taçiyan Kurma Evler uzerine yapilan çaliçmayi zorunlu hale getirmiçtir.

Araçtirma, depremin yikici etkilerinin oldukça hissedildigi Erzincan kentinde, halkin barinma sorununa çôzum amaciyla depreme dayanikliligi ôn planda tutularak Avusturya'dan getirtilen Kurma Evlerin planlama kararlari, geliç sureci, kent uzerindeki yerleçimi, ôrnekler uzerinden mekânsal tasarim ôzelliklerinin belirlenmesini kapsamaktadir. Yerinde incelenmiç, ôlçumleri, çizimleri yapilmiç, fotograflari çekilmiç ve kullanicilariyla birebir gôrnçmeler yapilmiç olan Kurma Ev ôrnekleri, çaliçmaya dahil edilmiçtir.

Çaliçmada, literatur taramasi, resmi kurumlardan edinilen belgeler, TBMM Tutanaklari, sôzlu gôrnçmeler, yerinde gôzlem, haritalar, çizim ve tespitlerden yararlanilmiçtir. Kurma Ev ôrneklerinin belgelenmesi, fotograflar ve çizimlerle mimari tasarim bakiç açisiyla kayit altina alinmasi gerekli gôrulmektedir. Yapilan çaliçmanin; tasarimcilara yol gôsterici olmasi, gelecek nesillere çaliçmalarinda i§ik tutmasi, depremin etkilerini ônemli ôlçude hisseden Erzincan halkinin yaçamina ve kentin sivil mimari bellegine dônuk ôzgun analizler ortaya çikarmasi açisindan literature katki saglayacagi dù§ùnùlmektedir.

Oz

Atif Bilgisi / Reference Information

Atabeyli Çaglik, E. & Say Ozer, Y. (2023). 1939 Erzincan Depreminin Mimari Bellek Uzerinden Okunmasi: Evler Ornegi". Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 16(94), 273-292.

"Kurma

The Journal of Academic Social Science Studies Year: 16 - Number: 94 , p. 273-292, Spring 2023

Reading the 1939 Erzincan Eartquake From An Architectural Memory

Perspective: "Kurma Evler"*

Esin Atabeyli ^aghk Yildiz Technical University, Istanbul - TURKIYE

Assoc. Prof. Dr. Yasemen Say Özer Yildiz Technical University, Faculty of Architecture, Department of Architecture, Istanbul - TURKYE

Artcile Histo

Submitted: 25.11.2022 Accepted: 22.03.2023 Published Online: 30.03.2023

Keywords

Erzincan Kurma Ev Earthquake Memory Architectural Memory

Research Article

* This article was checked by Intihal.net. This article is under the Creative Commons license. Ethics committee approval is not required for this article.

DOI:

http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.66598

Abstract

Wars, political decisions, large-scale destruction and natural disasters change and transform cities. Such transformations become even more apparent with certain significant events at historic interims. Located in the Eastern Anatolia Region of Turkiye, and on the Northern Anatolian Fault (KAF), Erzincan has suffered from devastating earthquakes throughout its history, and was repeatedly devastated and has relocated. On 27 December 1939, a major earthquake destroyed almost the entire city and claimed the lives of 15.600 of its inhabitants. The quake struck during the winter, at a time when stoves were widely used for domestic heating. The majority of houses in the city at the time were constructed on wooden skeletal structures packed with mud bricks. Many of these buildings collapsed during the initial tremor, and the ensuing conflagration caused by toppled stoves swept the city and eventually led to its complete obliteration. In the aftermath, the unfavourable military, political and economic effects of World War II brought significant hardship to the population and the quest for relief to the survivors' sheltering problems.

Interminable destruction of the city and subsequent relocations, and the series of tragic events that fell upon the people following earthquakes of the past and especially in 1939, have made the importance and construction of earthquake-safe housing very apparent and thus a priority. This paper studies Kurma Evler, a formal term used for the building model developed in response to the Erzincan earthquake that has eventually become a cultural value that bears significance in the city's collective memory and on people's lives. Kurma Evler have been designed and manufactured in Austria. The study investigates the significance of Kurma Evler in the context of 1939 and subsequent Erzincan earthquakes, the value it has added to its inhabitants' lives as well as the significance that these houses have attained as elements of architectural heritage that holding its unique place in the city's collective memory. Kurma Evler are civil structures that helped the populace alleviate the devastating effects of the earthquake, provided safe and secure shelter in the immediate aftermath of the disaster, and eventually, in the long term, have become permanent civilian architectural structures that contributed to resolving the housing problem in post-earthquake Erzincan. These attributes have made Kurma Evler to be considered civil architectural spaces in the permanent collective memory, contributing to the livelihood of people.

Kurma Evler were specifically designed following the 1939 Erzincan earthquake and were built to withstand large-magnitude earthquakes. In due course these houses have proven to be sturdy and enduring structures that have continually provided safe and secure shelter. These houses continued their intended purpose even in the aftermath of the 1992 earthquake in Erzincan when many Erzincan inhabitants became homeless and moved in with their relatives living in Kurma Evler. These single-story houses, encircled by their own garden, have earned permanency as Erzincan's indigenous form of housing structures. These houses have since contributed permanently to easing housing problems in the city. In this study the structures are referred to with the name of "Kurma Ev"which appears in the offical reports of the Turkish Grand National Assembly as "Takma Ev" and among the general population called as "Kurma Ev".

This researh began in 2016 with literature scanning as well as conducting field studies on the city of Erzincan and Kurma Evler. It has become apparent that previously unsystematic, discrete demolition at the behest of their owners has evolved into large-scale destruction after the introduction of legislation in 2012, No. 6306, "Law on the Transformation of Areas Under Risk from Natural Disasters". Since this law took effect, the destruction has gained momentum and consequently, Kurma Evler may vanish completely and permanently. This fact has made it inevitable to conduct a study on the remaining examples of this architectural heritage of Erzincan.

Kurma Evler were manufactured in Austria. This paper studies the planning and decision-making phase, the delivery processes, the selection of locations and design specifics. The studies were conducted on-site on selected examples; measurements were taken, architectural drawings were made, and photographed and inhabitants living in Kurma Evler were interviewed.

The study used references from the Turkish National Assembly archives, face-to-face interviews, in situ observations, maps, drawings and other available records. It is deemed essential to document the surviving examples of Kurma Evler from an architectural design perspective with photographs and architectural drawings. This study is expected to serve as a guide and an aid to future designers in their quest for earthquake-resistant housing, shed light on future studies by future generations, and provide specific analyses on the civilian architecture of Erzincan and its people who have felt the effects of earthquakes for many generations. It is believed that the elements of this study will collectively form a contribution to the literature on the subject.

GIRI§

Bellek, insanin varolugunu zaman ve mekan bütünlügü iginde algilamasina ve sürdürmesine imkan veren en önemli yetilerden biridir (Avcioglu ve Akin, 2017: 425). Bellek, gegmigi ve bugünü birbirine tutarli bir gekilde baglar. Insanlar gegmigteki olaylari hatirlayarak gimdiki zamanla ve hatta gelecekle bag kurar. Bireyin ve toplumlarin buna ihtiyaa vardir; günkü gegmigleri bugünü inga etmektedir. Bellek, bireyin bütün hayati boyunca yagadigi sürecin saklandigi depodur. Bellekte duyu organlari araciligiyla alinan simgeler, semboller kaydedilir. Bellekte saklanan simgeler, anilar yenileriyle birlegtirilir. Bütün bunlar ihtiyaglar dogrultusunda biling düzeyine gikarilarak hatirlanir (Erdogan, 2013: 13-14). Bellek konusu, disiplinlerin her biri tarafindan gok farkli gekillerde tanimlanmaktadir. Nörologlar; bellegin nörolojik temellerini aragtirirken, psikologlar; belirli durumlardaki bireylerin biligsel ve duygusal hatirlama süreglerini, psikanalistler; bellegin uzun süreli yagam öykülerindeki yerini, filozoflar; bellegin olgusunu, sosyologlar; topluluk belleklerinin olugumunu, tarihgiler; insan belleginin tarih kargisinda güvenilirligini aragtirmaktadirlar (Özak, 2008: 9). Mimarlik bilgi alaninda ise bellek olgusu, bireyin mekanla kurdugu iligki üzerinden degerlendirilmektedir. Bireyin mekanla kurdugu iligki sonucu olugan bellek üretimi, tüm duyusal faaliyetlerle olugmaktadir. Bellek, bu organik bigimlenmenin yani sira toplumsal olarak da bigimlenmektedir (Öksüz, Karakag ve Seymen, 2018: 11).

Kent mekani, bireylere ait mekansal pratikler ve tagidigi anlamlar baglaminda toplumsal bellekte yerini alir. Bu da kentsel kültürün temelini olugturmaktadir. Kentsel kültür paylagilan ortak degerler, ortak eylemlerdir. Bu degerler toplumu birarada tutan, paylagtikga yeniden hatirlanan, yeniden düzenlenen ve yerlegen hatiralardir. Gelecek nesillere aktarilan kültürel ve sosyal degerlerin temelini olugturmaktadir (Uludag ve Ayci, 2016: 748). Gegmigin saklandigi tek yer bellektir ve gegmigle 275 iligki kurmak ancak bellegin korunmasi ile mümkündür. Kent bellegi kentle ilgili önemli bilgilerin - birikmesi ile var olur (Abdula, 2019: 54).

Bellekte, bilingli olarak biriktirilen olaylar, kigiler, görüntüler, mekanlar, sesler, kokular ve benzeri her türlü ögenin, kayit altina alinmasi ve gelecege aktarilmasi büyük önem tagir. Bellegin biriktirme süreciyle birlikte kentler; fiziksel, sosyal, ekonomik nedenlerden kaynaklanarak degigim ve dönügüm yagamaktadir. Kent mekanlarinin baglamlarini korumalari, zaman igerisindeki degigimlere ragmen gegmig dönemlerdeki anlamlarini ve degerlerini gelecek nesillere aktarabilmeleri kentin tarihi ve kültürel mirasin sürekliligi agisindan gok önemlidir. Kentin tarihini, kimligini, bellegini barindiran bu mekanlar toplumu bir arada tutan ulusal degerlerin korunmasini ve sürdürülmesini saglar.

Kentlerde savaglar ya da politik kararlar sonucunda olugan kentsel dokudaki yikimlar, pargalanmalar ya da radikal degigimler kentin belleginde önemli kopukluklara neden olabilmektedir (^alak, 2012: 45). Bu etmenlerin yani sira gegitli dogal afetler de kentlerin degigimine ve kent belleginin korunamamasina yol agmaktadir. Bu kapsamda; depremin yikici etkisinin tarih boyunca sürekli hissedildigi Erzincan kentinde deprem sonrasi halkin iginde yagamini güvenle sürdürdügü, kent igin önerilen özgün bir yapi tipi olarak kargimiza gikan Kurma Evlerin incelenmesi amaglanmaktadir. Erzincan kentinde 1939 depremi sonrasi yapilan Kurma Evler, deprem bellegini olugturmaktadir. Erzincan kentinde deprem bellegi Kurma Evler üzerinden okunmaktadir.

^aligmada; Erzincan kentinde 1939 sonrasinda depreme dayanikli, barinma sorununa gözüm amagli, prefabrik sistemle yöreye özgü yapilan Kurma Ev örnekleri 2016 yilindan bu yana bir gok kez ziyaret edilmigtir. Kurumlardan edinilen bilgiler, kullanicilarla yapilan sözlü görügmelerden elde edilen belgeler galigmaya dahil edilmigtir. Kurma Evler igin birinci aragtirmaci tarafindan yerinde haritalar üzerinden tespitler, yapiya yönelik ölgümler, gizimler yapilmig, fotograflar gekilerek bilgisayar ortaminda düzenlenmigtir. Ug tip yapi örnegine sahip olan Kurma Evlerin, ikiger adeti ayrintili olarak incelenmigtir.

1. Erzincan'in Cografi Konumu

Dogu Anadolu Bölgesi'nin kuzeybatisinda Yukari Firat Bölümü içerisinde; Karadeniz, Iç Anadolu ve Dogu Anadolu bölgelerinin birbirine yakinlagtigi konumda yer alan Erzincan kenti; (Gül ve Bagibüyük, 2011: 7) yaklagik 1200 metre yüksekliginde, kendi adiyla anilan bir ova içerisinde geligim göstermigtir. Erzincan cografi konum açisindan, Dogu Anadolu ile Karadeniz arasinda bir geçig özelligine sahiptir. Firat (Karasu) Irmagi ve çegitli kollari yoluyla açilan vadiler, birer dogal yol güzergahi olugturmugtur. Eski çaglardan itibaren Erzincan; çevresiyle baglanti saglayabilmesi yani sira dogu-bati, kuzey-güney yol sistemlerinin kesigme noktasinda yer almigtir. Bu konumu Erzincan'i, stratejik açidan önemli kilmig ve mekânsal geligimine etki etmigtir (Gül, 2020: 617). Erzincan 5. Yüzyildan itibaren çevresindeki bölgelerle iligkisi açisindan önemli bir ticari merkez (Çuhadaroglu, 1992: 14) ve ticaret yollarinin kavgak noktasinda yer almigtir (Il Yilligi, 1967: 65).

2. Erzincan Tarihinde Depremlerin Kente Etkisi

Erzincan tarihsel sûreç içerisinde çok sayida hasara ugratan ve yikici deprem yagamigtir. Erzincan'da X. yüzyildan itibaren birçogu giddetli olan 36 deprem olmugtur (Çuhadaroglu, 1992: 36 -38). Erzincan kenti depremler nedeniyle pek çok kez yer degigtirmigtir (Hayli, 1995: 113).

Erzincan, tektonik çökme havzasinda son yüzyil içerisinde 1939 ve 1992 yillarinda iki yikici deprem yagamigtir. 27 Aralik 1939 saat 01.57'de çok sert bir kig gecesinde deprem meydana gelmigtir (Köse, Yürür ve Chorowicz, 2019: 332). 7,9 giddetinde ö^ülen 1939 Erzincan Depremi, 19. yüzyildan günümüze kadar Anadolu'da yaganan en büyük deprem olarak kabul edilmigtir (Haçin, 2014: 39-40). 1939 Erzincan Depremi ö^ülürken, beg senedir hizmet veren Istanbul Kandilli Rasathanesi, o güne kadar ülkemizde bu giddette bir deprem öl^emigtir. Erzincan depreminin giddeti nedeniyle ilk sarsinti kaydedildikten sonra Kandilli Rasathanesi'nde kullanilan sismograf aletinin kalemleri yerlerinden siçramigtir. (Aytemiz, 2012: 75). 1939 Erzincan Depremi'nin Amasya, Tokat, Sivas, Kirgehir, Ankara, 275

Çankiri, Kayseri, Samsun ve Ordu illerinde de etkili oldugu; Erzurum, Malatya, Konya, Antalya, Iznik, -

Kocaeli ve Bursa'da da hissedildigi tespit edilmigtir (Evsile, 2017: 2). "Büyük Anadolu Depremi" olarak da adlandirilan bu olayda adi geçen gehirlerde toplam 32.968 kigi hayatini kaybetmig, 116.720 bina tamamen yikilmigtir (Tugluoglu, 2015: 114). Erzincan kentinin can kaybi 15.600 ve yarali sayisi 4.125 olarak tespit edilmigtir ( Çuhadaroglu, 1992: 38).

Erzincan depreminin meydana geldigi dönemde, agir kig kogullarindan dolayi isinma sistemi olarak soba kullanilmigtir. Gece -30 °'de insanlar kendi çabalariyla yakinlarini enkaz altindan kurtarmaya çaligmigtir. Deprem nedeniyle devrilen mangal ve sobalarin neden oldugu yanginlar, ahgap evlerden dolayi genig bir alana hizlica yayilmig ve kurtarilmayi bekleyen enkaz altindaki birçok insanin yanarak hayatini kaybetmesine yol açmigtir. Ulagim ve haberlegme hatlarinin zarar görmesi afet bölgelerine ulagmayi, arama ve kurtarma faaliyetlerini olumsuz etkilemigtir. Bölgede genig çapli yaganan yikim sonrasi, sag kurtulanlar kig kogullari nedeniyle çegitli illere göç etmek durumunda kalmigtir. Geri dönen Erzincan halki ise uzun süre barinma sorununa çözüm aramigtir (Keskin, 2020: 166).

3. 1939 Depremi Sonrasinda Kentin Yeniden Kurulmasi

1939 depremiyle yikilmig olan "Eski Erzincan" yerlegim açisindan uygun görülmeyerek "Yasak Kent" ilan edilmigtir (Altinbilek, 1997: 143). Eski Erzincan harap olduktan sonra; halkin kendi imkanlariyla, enkazdan çikardiklariyla, alelacele iskan edilen geçici amaçli "Muvakkat Kent" yerlegimi kurulmugtur (Tükel, 1949: 18). Muvakkat Erzincan Kenti belli bir zaman diliminde depremzedelerin iskan ettirildigi bir durak olarak görülmügtür (Gül, Çengezer ve Koç, 1995: 82-83). Muvakkat, bir diger ifadeyle geçici olarak da isimlendirilen kent yerlegimi, demiryolunun kuzey kisminda; Çargi, Taksim, Hocabey ve Kizilay mahallelerini kapsayan alanda kurulmugtur (Yavuz, 2017: 67-68).

1939 depreminde geçici olarak kurulan çadir kentlerin ardindan devlet tarafindan depremden

zarar gören yerlerin ingasi ve imari igin bir galigma yürütülmügtür. Istanbul Universitesi, Ankara Dil -Tarih-Cografya Fakültesi, Yüksek Ziraat Enstitüsü, Yüksek Mühendis Mektebi profesörleri, Nafia Vekaleti (Bayindirlik Bakanligi) yetkilileri ve bilim adamlarinin görev aldigi bir ekip kurularak, yapilan tetkikler sonrasinda imar faaliyetlerine baglanacagi belirtilmigtir. Meclis bünyesinde bu iglerin takibine yönelik bir komisyon kurulmasina karar verilmigtir. Fay hatti diginda kurulacak yeni kent igin imar raporlari hazirlanarak meclis komisyonuna sunulmugtur. Erzincan'in yeni kent yerlegim alaninin tespiti amaciyla ise jeoloji, gehircilik, maden mühendisligi alanlarindan olugan uzmanlarin Erzincan'a giderek galigma yapmasi istenmigtir. galigma sonucunda, ovadan üg metre yüksekte bulunan, jeolojik agidan saglam bir zemine sahip Bahgeli (Hah) Köyü ile güneyde Kemah Bogazi arasindaki sahanin yerlegime en uygun yer oldugu saptanmigtir (Tosik Ding, 2016: 17-18). Belirlenen alandaki 7 köy yerlegiminde, 1939 ve 1992 depremlerinde önemli bir hasar ve can kaybi meydana gelmemigtir (Hayli, 1995: 23). Ancak önerilen alan, demiryolu istasyonundan uzak olmasi, rüzgarlara agik bir konumda bulunmasi, hazir igme suyu olmamasi, gevresinin daglarla gevrili olmasi dolayisiyla kentin geligimini engelleyebilecegi dügüncesi, bu durumun kentin ikiye bölünmesine yol agacagi ve askeri alana uzak kalinmasi gibi nedenler kapsaminda kabul görmemigtir. Yeni Erzincan yerlegim alaninin; istasyon, hastane, askeri alanin varligi, rüzgar güneg agisindan müsaitlik, igme suyu kolayligi ve tagima masrafinin olmayacagi sebepleri dügünülerek Eski Kentin 5,5 kilometre kuzeyine taginmasina karar verilmigtir (BCA, 30-18-1-2/ 91-60-16).

Yeni Erzincan Kentinin kurulacagi alanin belirlenmesi sonrasinda; 7 Agustos 1940 tarihinde TBMM'de "Yeniden Kurulacak Erzincan §ehir Yerinin Istimlakine Dair Kanun" kabul edilmig ve yeni gehir imar galigmalarina baglanilmigtir (TBMM Zabit Ceridesi, Devre : IV, Igtima: 75, C.13, s. 107-110). 1941 yili Nisan ayinda Yüksek Mimar Asim Kömürcüoglu tarafindan Yeni Erzincan gehir plani ve kentin haritasi yapilmigtir (Tükel, 1949: 30-31). 1941 Asim Kömürcüoglu imar planina göre;

- demiryolunun kuzey yönünde bulunan mevcut Trabzon §osesi (günümüz 13 §ubat Caddesi)

korunmugtur. 13 §ubat Caddesi-Ordu Caddesi ve onu dik yönde kesen Halitpaga Caddesi-Fevzipaga Caddesi aksi kentin ana merkez yerlegimi kabul edilmigtir. Ana caddeler üzerinde Valilik Binasi, postane, Ziraat Binasi, Tekel Binasi, halkevi, kütüphane, hastane gibi kamu binalari planlanmigtir (Tükel, 1949: 42). Asim Kömürcüoglu tarafindan yapilan 1941 yili Erzincan Yeni Kent plani; izgara (grid) plan sistemi ile yapilmigtir. Kentin barinma sorunu ise; 400-800 m2 arasinda degigen alanlar üzerinde, Bahgeli Ahgap Kurma Evler ingaa edilerek giderilmigtir.

4. Kurma Evler

Kurma Evler; 1939 Depremi sonrasi, Erzincan halkinin barinma sorununu gözmek amaciyla, devlet tarafindan depreme dayanikliligi ön planda tutularak yapilan özgün bir yapi modelidir. TBMM Tutanaklarinda "Takma Ev" olarak isimlendirilmesiyle birlikte; (TBMM Tutanak Dergisi, 3 Ocak 1951, Cilt 4, Dönem IX, Toplanti 1, s:6-7) halk arasinda genellikle "Kurma Ev" bigiminde söylenmektedir. galigma igerisinde ise; "Kurma Ev" kullanimina yer verilmigtir.

Kurma Evlerin malzemeleri Avusturya'dan italya'nin Trieste Limanina, vapurla iskenderun'a ve demiryoluyla Erzincan'a ulagtirilmigtir (TBMM Tutanak Dergisi, 6.12.1948, B: 15, O: 1, s: 38).

Çekil 1. Kurma Ev Malzemelerinin Avusturya'dan Erzincan'a Gelig Serüveni (TBMM Tutanak Dergisi, 6.12.1948, B:15, O:1, s:38), (Koyunoglu,1977:21), (https://www.google.com/maps/@40.1018839,31.3447451,5z) kaynaklarindan yararlanilarak yazarlar

tarafindan düzenlenmigtir.

278

Ülkemizde üretilen tütünlerin takas edilerek kargiliginda Avusturya'dan Kurma Ev alinmasi saglanmigtir. Eldeki tütünlerin degerlendirilmesi saglanmasiyla birlikte borcu, malzemeyi aldikça ödeme imkani olugmugtur. Yerel imkanlarla ev yapmak yerine Avusturya'dan Kurma Ev malzemesi getirilmesi ve yapilmasi; yapim süresi ve maliyeti azaltmasi nedeniyle dönem kogullarinda tercih sebebi olmugtur (TBMM Tutanak Dergisi, 12.11.1948, Birlegim:5, Cilt:18, Dönem:8 s: 101-104).

Erzincan kentinde Karaagaç, inönü, Atatürk, Gülabibey, Kizilay, Hocabey, Cumhuriyet ve Yeni olmak üzere sekiz mahalle üzerine Kurma Evlerin yapildigi tespit edilmigtir.

Çekil 2. Kurma Evlerin Kent Üzerinde Yerlegimi (Google Earth Pro görseli üzerinden yazarlar tarafindan düzenlenmigtir.) Kurma Evlerin, oda sayisi dikkate alindiginda iki odali, üç odali ve dört odali olarak üç farkli tipte inga edildigi görülmektedir. Yöreye özgü ifade ediligi, ikili kurma, ü^ü kurma ve dörtlü kurma biçimindedir (Orhan, 2019: 353).__

J-.

Çekil 3. iki odali Kurma Ev (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

§ekil 4. Üg odali Kurma Ev (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

§ekil 5. Dört odali Kurma Ev (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

Avusturya'dan satin alinan Kurma Evlerin tüm sayisi 652 adet olup, bunlardan 69 adedi iki odali, 268 adedi üg odali ve 315 adedi dört odalidir. Kurma Evler tek katli olmakla birlikte, her evin altinda kismi bodrumlari bulunmaktadir. Iki odalilar 41 metrekarelik, üg odalilar 51 metrekarelik ve dört odalilar da 80 metrekarelik alanlar üzerinde planlanmigtir. Evlerin temelleri ve bodrum duvarlari betondan ve üst kisimlari Avusturya'dan satin alinan panolardan meydana gelmektedir. Dögemeleri ahgap, tavanlari siva, gati örtüsü de kiremitten yapilmigtir (TBMM Tutanak Dergisi, 3 Ocak 1951, Cilt 4, Dönem: IX, Toplanti:1, s. 7).

Koyunoglu'ndan edindigimiz bilgilere göre; Kurma Evlere, 50 cm kalinliginda beton temel yapilmigtir. Binayi olugturan prefabrik, büyük, gegme ahgap pargalar ve cephedeki kapi-pencere bogluklarini belirleyen ölgüler (doluluk-bogluk ölgüleri) modüler bir bigimlenme özelligi göstermigtir. Konutlarin ahgaptan karkas dig cephe kaplama yüzeyleri; duvar karkasini olugturan kirigleri saglamlagtirmak amaciyla diyagonal bigimde, rendesiz, 2 cm kalinlikta ve karigik ende tahtalar ile kaplanmigtir. Sonrasinda dig cephe kaplama tahtalari üzerine; rüberoit veya kumlu mugamba givi veya rondelalar yoluyla sabitlenmektedir. Düz, ince, kafes geklinde örülmüg demir tellerin birbirini kestigi yerlerde "Staubsciegel" olarak isimlendirilen tavla zari büyüklügünde tugladan yapilmig, seramik pargalar bulunmaktadir. Staubsciegel üzerine ise siva yapilmigtir (Koyunoglu, 1977: 22-23).

281

4.1. Iki Odali Kurma Ev Ornek 1

Iki odali Kurma Evlerden gunumuze dig gorunumu ile korunarak gelmeyi bagaran tek ozgun ornek, kent içinde en az yikima ugrayan ve butuncul boyutta en çok korunan Gulabibey Mahallesi'nde yer almaktadir. 132 ada 2 parselde 702 metrekarelik koge arsa uzerine konumlanmigtir. Eski Iplik Fabrikasi ve lojmanlarinin guneybatisinda, hastanenin guneyinde, Çargi TOKI'nin kuzeyinde 952 sokakla 957 sokagin en koge kuzeydogu kesigimindedir. Aile buyukleri vefat ettikten sonra çocuklara miras olarak kalan Kurma Ev, bakimsiz kalmamasi amaciyla ilk etapta kiraya verilmig. Ancak kiracinin evden ayrilmasiyla 3 senedir bog durumdadir. Sureç içinde bog ve atil durumda kalan Kurma Ev kar, ruzgar, nem, çegitli mikroorganizmalar, olugan hagareler gibi fiziksel etkenler nedeniyle bakimsiz kalarak yipranmigtir. Zemin katta; iki oda, tuvalet, hol, mutfak ve alt katta bir oda buyuklugunde alani kaplayan, yapi içinden ahgap merdivenle ulagim saglanan kismi bir bodrumu bulunmaktadir.

Kurma Evin kullanicisiyla yapilan sozlu gorugmede banyo olmayan iki odali Kurma Evin mutfaginin bir kismina banyo yaptiklarini ifade etmigtir. Bahçede girigin kuzeyinde tandirlik ve odunluk olarak kullandiklari bir alan eklenmigtir. Tandir ekmegi yaptiklari odun istifledikleri tandirlik diginda tavuk besledikleri bir kumes yaptiklarindan bahsetmigtir. Bahçede erik, armut, elma agaçlari bulunmaktadir. Havuz bulunmayan iki odali Kurma Evin tandirlik bolumunun yaninda "ortme" olarak isimlendirilen ustu ortulu alti açik olan yari açik mekân ise çamagir yikama, kurutma ve sebze yetigtirme (yoreye ozgu kullanimla magara) amaçli kullanilmigtir. Girigin sagindaki odanin merdivenle içerisinden inilen kismi bodrum ise; soguk hava deposu olarak kullanilmig, gida maddeleri ve fazla egyalarin konulmasi amaciyla yapilmigtir. Uç basamak çikilarak ulagilan girigin, sag kolu uzerindeki oda, kuçuk oldugu için yatak odasi yapilmig, mutfagin yanindaki oda ise misafir odasi, hol yazili olan kisim ise soba konulmasi ve sicak olmasi nedeniyle gunluk yagam alani olarak kullanilmigtir. Kigisel gorugme yapilan A.D.; Erzincan Merkez Kazimkarabekir Mahallesi'nde bir apartmanin uçuncu katinda otururken 1992 depreminde buyuk korku yagadigini ve deprem sonrasi kendini guvende hissettigi için Ikili Kurma Evine tagindigini belirtmigtir. Kurma Ev de 1992 depremi sonrasi bir bayram sabahi artçi sarsintilar yagadigini ancak ailecek kendilerini evde guvende hissettikleri için yerlerinden bile kalkmadiklarini belirtmigtir (A. Demirel, kigisel gorugme, 15 Kasim, 2021).

Çekil 6. Konumu (https:/parselsorgu.tkgm.gov.tr)

Çekil 7. Vaziyet Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

§ekil 8. Zemin Kat Plani - Bodrum Kat Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

282

Fotograf 1-2. Iki Odali Kurma Ev Ornek 1 (Birma Yazarin Argivi, 07.12.2019)

4.2. iki Odali Kurma Ev Örnek 2

Iki odali Kurma Evlerden ikinci örnek günümüze ulagabilmig ancak ge§itli müdahaleler yapilmig örneklerden biri olma özelligi göstermektedir. Erzincan kenti Dörtyol kavgaginin önemli akslarindan 13 §ubat Caddesi'nin dogu istikametinde, Gülabibey Mahallesi, 127 ada 6 parsel üzerinde yer alan iki odali bahgeli Kurma Evlerden biridir.

Odun, kömür, gegitli bahge aletleri, fazla egyalarin konulmasi amagli, bahgenin iki kögesinde yer alan duvara bitigik bigimde depolama mekanlari yapilmigtir. Bahgesinde ahgaptan yapilmig garaj kapisi ve bahge igine araba park edilmesi amagli agik bir garaj bölümü düzenlenmigtir (O. Balgik, kigisel görügme, 13 Temmuz 2021).

Ozgün iki odali Kurma Evlerin ig planlamasinda banyo bulunmamaktadir. Müdahale gören iki odali Kurma Ev örneginin ise ig mekan gözümlemesine bakildiginda; banyo, oda ve girige isi kaybini engellemek amaglanarak kapali girig holü, ayakkabilarin konulmasi, ellerin yikanmasi amagli antre eklenmigtir. Günümüz konfor kogullarini saglamak amagli yapilan müdahaleler olmasiyla birlikte mevcut durumda ayakta olan yapinm ahgap kapi, pencere ögeleri ve ahgap zemin kaplamalari korunmugtur. lg mekandan baglantili bigimde inilen bodrum kat bölümünde ise degigiklik yapilmamig ve depolama alani günümüze korunarak ulagmigtir.

§ekil 9. Konumu §ekil 10. Vaziyet Plani

(https:/parselsorgu.tkgm.gov.tr) (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

§ekil 11. Zemin Kat Plani - Bodrum Kat Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

Fotograf 3-4. Iki Odali Kurma Ev Ornek 2 (Birinci Yazarin Argivi, 13.06.2019)

4.3. Ûç Odali Kurma Ev Örnek 1

Ûç odali Kurma Evlerden günümüze korunarak gelmeyi bagaran tek özgün örnektir. Kentin 13 Çubat Caddesi'nin bati bölümünde, Hocabey Mahallesi, 509 ada 1 parsel üzerinde iki yol kesigiminde köge noktada, kuzeybati yönüne yerlegen ûç odali Kurma Evlerden biridir. Bahçesinde odun konulmasi amaciyla depolama alanlari ve tavuk, hindi gibi hayvanlarin beslendigi kümes yer alir. Özgün ûç odali Kurma Evin iç planlamasinda banyo alani bulunmamaktadir. Evin bahçesine bagimsiz ek bir tuvalet yapilmig, iç mekândaki tuvalet ise banyoya dönügtürülmeye çaligilmigtir. Ancak özgün ûç odali Kurma Evde kiraci olarak kalan ve maddi imkanlari yeterli olmayan kullanici, iç mekândaki tuvaleti banyoya dönügtürememigtir. Cephede çikan soba borusu tuvaleti banyoya dönügtürme çabasini gösteren bir kanit olarak dügünülebilir.

Ûç odali Kurma Evin planina bakildiginda; ûç oda, mutfak ve tuvalet mekânlarindan olugur. Degigmeyen tek ûç odali Kurma Ev örneginde de diger degigen örneklerde oldugu gibi mekân içine banyo yapilmaya ya da eklenmeye çaligilmigtir. iç mekândan merdivenle tek oda bûyûklûgûndeki kismi bodruma inilmektedir.

Dönem kogullarinda iç mekândan inilen merdivenle ulagilan bodrumlar, odun, kômûr ve çegitli malzemeler depolanmasi amaciyla yapilmigtir. Ancak sonrasinda ûç odali Kurma Evin bahçesine de depolama alanlari eklenmigtir. Bahçede kayisi, elma, dut gibi çegitli meyve agaçlari bulunmaktadir. Ayrica meyve agaçlarinin sulanmasini saglayan, tûm örneklerde bulunmamasi nedeniyle sonradan ingaa edildigi dûgûnûlen bir havuz ve agaç köklerine kadar ulagimi saglayan betondan yapilmig kanallardan olugan bir sulama sistemi tespit edilmigtir. Havuzun vanasi açildiginda kanallar vasitasiyla giden su sistemi, her bir agacin köküne ulagabilmektedir. Havuzun ve sulama sisteminin varligi; bahçedeki yagam, kullanicilarin yöreye özgü çegitli ûretimleri ve yegilin sûrekliliginin saglanmasi açisindan önemli bir deger olarak görnlmektedir. 284

ЛВ^Л. rf I ■ I ■ I ^Л i

Çekil 12. Konumu Çekil 13. Vaziyet Plani

(https:/parselsorgu.tkgm.gov.tr) (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

Çekil 14. Zemin Kat Plani - Bodrum Kat Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

285

Fotograf 5-6. Ûç Odali Kurma Ev Örnek 1 (Birinci Yazarin Argivi, 09.04.2021)

4.4. Ûç Odali Ah§ap Kurma Ev Örnek 2

Ûç odali Kurma Ev, 13 Çubat Caddesi'nin dogusunda, 784 Sokak ile 955 Sokagin kesigiminde yer almaktadir. Gülabibey Mahallesi 126 ada, 10 parsel üzerinde bulunan ûç odali Kurma Ev; günümüzde kullanilmaya devam etmektedir. Bu nedenle kullanici ihtiyaçlari kapsaminda çegitli müdahaleler yapilmigtir. Özgün ûç odali Kurma Ev örneginde bulunmayan banyo yapiya eklemlenmigtir. Ayrica bir oda ve girige antre (kapali veranda) yapilmigtir. Bodrum kata iç mekândan inilen merdiven korunmakla birlikte; bahçeden merdiven yapilarak bodruma dig mekândan baglanti saglanmigtir.

Bahçeye ûstû kapali yanlari açik biçimde yari açik bir araç garaji eklenmigtir. Bununla birlikte bahçenin kuzeybati kismina bahçe duvarina bitigik bagimsiz ek bir yapi ve arsanin ortasina bir depo alani yapilmigtir. Bahçe yaz döneminde önemli bir ûretim mekâni olmaktadir. Bu nedenle bahçeye çegme yapilarak; bahçeden üretime dönük igler yapilirken kullanicilarin su ihtiyaci kargilanmaktadir. Kurma Evlerin bazilarinda bahçenin sulanmasini saglamak amaçli yapilan havuz, bu örnekte yoktur.

fUiéê

1939 Erzincan Depreminin Mimari Bellek Üzerinden Okunmasi: "Kurma Evler Örnegi"

0 100 £00 0 100 £00

Çekil 17. Zemin Kat Plani - Bodrum Kat Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

Fotograf 7-8. Ûç Odali Kurma Ev Örnek 2 (Birinci Yazarin Argivi, 01.04.2021-13.06.2019)

4.5. Dört Odali Ah§ap Kurma Ev Örnek 1

Kent üzerinde 2016-2022 yillari arasinda yapilan alan aragtirmalari sirasinda günümüze ulagan özgün dört odali Kurma Ev örneklerinin sayica diger Kurma Ev tiplerinden daha fazla oldugu görülmügtür. Incelenen dört odali ahgap Kurma Ev örnegi yapimi devam eden Erzincan 500 Yatakli Devlet Hastanesi'nin dogusunda, Polis karakolunun güneyinde Karaagaç Mahalesi, 116 ada 5 parsel üzerinde yer almaktadir. Yol cephesine yaklagtirilan dört odali Kurma Evin, arkasinda bahçe alani

olugturulmugtur. Dört odali Kurma Evin, bahçeden girigi sonrasinda binaya ana girig dogrudan yapilmamigtir. Bahçe girigi sonrasinda, ana girige sag yöne dönülerek ulagilmaktadir. Bina giriglerinin genellikle cadde cephesinden dogrudan yapilmamasinin; kullanici iç mekân mahremiyetinin saglanmasi, yagam alanlarini dogu ya da güneye yönlendirme çabasi ve tuvaletlerin mümkün oldugunca cadde yönüne yaklagtirilarak alt yapi (kanalizasyon) çôzûmlerinin kolaylagtirilmasi olabilecegi dügünülmektedir.

Dört odali Kurma Evlerin mekân organizasyonuna bakildiginda; dört oda, mutfak, tuvalet ve banyonun bulundugu görülmektedir. iç mekân organizasyonu açisindan diger tiplerden farkli olarak dört odali Kurma Evlerde banyo bulunmasi ve kullanim alaninin daha büyük olmasi nedenleriyle diger tip Kurma Evlerden daha fazla sayida özgün örnegin günümüze ulagtigi dügünülmektedir. Bog durumda bulunan dört odali Kurma Evin bahçesindeki meyve agaçlarinin bakimsizlik nedeniyle kurumug olabilecegi ve kesildigi tahmin edilmektedir.

287

Çekil 18. Konumu (https:/parselsorgu.tkgm.gov.tr)

Çekil 19. Vaziyet Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

Çekil 20. Zemin Kat Plani - Bodrum Kat Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

Fotograf 9-10. Dört Odali Kurma Ev Ornek 1 (Birinci Yazarin Argivi, 07.04.2021)

4.6. Dört Odali Ah§ap Kurma Ev Örnek 2

Incelenen ikinci dört odali Kurma Ev, 13 Çubat Caddesi'nin batisinda, 1073 Sokak ile 10 58 Sokagin kesigimindeki köge parsel üzerinde bulunmaktadir. Dört odali Kurma Ev'in kullanicisi 1930 dogumludur ve günümüzde konutunu kullanmayi sürdürmektedir. Ayrica 1992 depreminde Kurma Evin içinde depremden hiç korkmadigini ve kendilerini ailesiyle birlikte güvende hissettiklerini belirtmektedir (H. Seyyah, kigisel görügme, 15 Haziran 2021). Kurma Evin ilk yapildigi dönem kogullarinda odun ve kömürle isinilmaktadir. Ancak dogalgaz sistemine geçildiginde, kulanici beklemeksizin Kurma Evine dogalgaz almigtir (H. Seyyah, kigisel görügme, 15 Haziran 2021). Odun-kömüre kolay ulagim saglanmasi açisindan Kurma Evin içinden baglanan merdivenle bodrum kata geçilmektedir. Isinma sisteminin degigimi sonrasinda bodruma dig mekândan merdiven eklenmigtir. Odun-kömür depolanmasi yerine fazla egyalar, çegitli kuru gidalar, serin alanda saklanmasi gereken ürünler bodruma konulmaktadir.

Kurma Evin bahçesinde de depo alani vardir. Ayrica tavuklar için kümes, keçi ve koyun için ise kapali ve açik alanlar yapilmigtir. Günümüzde de bahçeye eklenen çegitli eklentilerin kullanimi sürdürülmektedir. Bahçeye, parselin dogu kisminda duvara bitigik bir yapi eklenmig ve kiraya verilmigtir. Kurma Evin bahçe duvarlari ilk yapildigi tag sistem korunarak kullanimi günümüzde korunmaktadir.

Dört odali Kurma Evin girig holünden dogrudan baglantili olan iki odasinin ara duvari yikilarak iki oda birlegtirilmig ve misafir odasi olarak kullanilmaktadir. Dört odali Kurma Evin diger tiplerden farkli olarak banyosunun bulunmasi nedeniyle kullanici banyo eklenmesine ihtiyaç duymamigtir. Mevsimsel kogullarda bahçe kullanimini elverigli kilmak amaciyla farkli kotlarda gelen misafirlerin çegitli mekânlarda oturmasina imkan verecek verandalar olugturulmugtur.

Çekil 21. Konumu (https:/parselsorgu.tkgm.gov.tr)

Çekil 22. Vaziyet Plani (Yazarlar tarafindan olugturulmugtur.)

288

§ekil 23. Zemin Kat Plani - Bodrum Kat Plani (Yazarlar tarafindan olu§turulmu§tur.)

Fotograf 11-12. Dört Odali Kurma Ev Örnek 2 (Birinci Yazarin Ar§ivi, 09.04.2021)

soNug

Bellek, gegmi§e ait veriler ve ya§anmi§liklarla §ekillenmekle birlikte §imdiyi ve gelecegi etkilemektedir. Belegin toplumun yapisinda belirleyici bir özellik ta§idigi anla§ilmaktadir. Bellegin zaman, tarih, toplum, psikoloji, felsefe, nöroloji gibi bir gok disiplinle ili§kisine yönelik agilimlari olmakla birlikte yapilan gali§malara bakildiginda; bellek özünde mekanla ili§kilidir. Kent mekanlarinin baglamlarini korumalari, zaman igerisindeki degi§imlere ragmen gegmi§ dönemlerdeki anlamlarini ve degerlerini gelecek nesillere aktarabilmeleri kent belleginin korunmasi ve kültürel mirasin sürekliligi agisindan gok önemlidir. Kent bellegini olu§turan mekanlar, belirli anilar ve degerlerle özde§le§mi§lerdir. Bu nedenle kent bellegi baglamiyla, gegmi§iyle ve anilarla birlikte anlamlidir.

Kentlerde ya§anan kentsel dönü§üm, politik kararlar, sava§lar ve dogal afetler gibi ge§itli etkiler kent belleginde degi§im, dönü§üm, yikimlara yol agmaktadir. Dogal afetlerden biri olan depremler, kent üzerinde hasara ugratici ve yikici etkiler olu§turmaktadir. £ali§mada Erzincan kentinde ya§anan 1939 deprem bellegi, Kurma Evler üzerinden okunmaktadir. Ülkemizde 1939 yilinda 7,9 büyüklügünde gergekle§en Erzincan

depremi sonrasinda, 6 §ubat 2023 günü 7,7 ve 7,6 büyüklüklerinde art arda Kahramanmarag (Pazarcik-Elbistan) merkezli olugan ve çevresindeki kentleri de etkileyen deprem, yapilan bu makale çaligmasinin önemini göstermektedir.

Çaligma kapsaminda incelenen Kurma Evler, 1939 depremi sonrasi tamamen yikilan ve sonrasinda çikan yanginlarla harap olan Erzincan kentinde, halkin barinma sorununu çôzmek amaciyla yapilmig mimari miras ve kentsel bellek açisindan özgün, önemli, dikkate deger yapilardir. Erzincan kenti, tarihi boyunca depremlerle sürekli yikilmig ve yeniden kurulmak durumunda kalmigtir. Deprem sonrasi yapilmig ve günümüze kadar ayakta kalmayi bagarmig olan Kurma Evlerde, 72 yil boyunca yaganan depremlerde Erzincan halki yapilarin içinde güvenle yagamigtir.

Kurma Evler, 1941 Asim Kömürcüoglu imar Plani düzenlemesi açisindan izgara planla biçimlenen, bahçeli kent modelini önermektedir. 1941 yili Asim Kömürcüoglu imar Plani sinirlari içerinde kalan Kurma Evler; tek katli, bodrumlu, bahçeli, ahgap, oda sayisina göre biçimlenen ûç farkli tipte ve kent üzerinde sekiz mahallede yerlegim göstermigtir. Erzincan kenti ôlçeginde bütüncül boyutta korunamamig olan Kurma Evlerin özgün iki odali, ûç odali, dört odali tipleri incelenmigtir. Çogunlukla terk edilmig bu nedenle bakimsiz kalmig olan Kurma Evlerin özgün iki ve ûç odali örneklerinde banyo bulunmamaktadir. Özgün dört odali Kurma Evlerin planlarinda banyo yapilmigtir. Bu nedenle degigime ugramadan günümüze ulagan dört odali Kurma Ev sayisi, iki odali ve ^ odali tiplerden daha fazladir. Kurma Evlerin, sokak cephesine mümkün oldugunca yakin konumlandigi tespit edilmigtir. Bahçelerin ön kisimlari çiçek yetigtirmek amaçli kullanilirken, daha büyük alana sahip arka bölümlerinde meyve agaçlari bulunmaktadir. Bazi örneklerin bahçelerinde, kare, altigen, sekizgen olmak üzere çegitli geometrik formlarda biçimlenen havuzlar tespit edilmigtir. Havuzlarin, Kurma Evlerin yapim sürecinde olugmadigi, kullanicilari tarafindan bahçeye daha sonraki süre^te eklendigi anlagilmigtir. Süs havuzu olmanin ötesinde; bahçede bulunan havuzun vanasi açildiginda her bir agacin köküne ulagan, betondan yapilmig su kanal sistemi vardir. Havuzlar, bahçenin sulanmasi yani sira yegilin sürekliligi açisindan yapi ve kent ö^eginde önemli bir rol üstlenmigtir.

Kurma Ev tiplerinin tümünde iç mekândan ahgap bir merdivenle, girig katin zemin yüzeyinden "kapak" denilen ahgaptan bir bölümün açilmasi yoluyla oda alti boyutundaki kismi bodrumlara inilmektedir. Sobayla isinilan bir dönemde yapilan Kurma Evlerde, odun-kömür ve çegitli malzemelerin depolanmasi ihtiyaci kismi bodrumlarla saglanmaktadir. 50 cm kalinliginda betondan yapilmig bodrumlarin üstüne modüler, hazir olarak getirtilen ahgap yapi elemanlari perçinlenmigtir. Çatisi ahgap çatki (strüktür) üzeri kiremit kaplama olarak yapilmigtir. Kapi, pencere, iç mekân dolaplari (yüklük) ve odalarin zemin kaplamalarinda ahgap kullanilmigtir.

Kurma Evler, yapildigi dönem kogullarinda depreme dayiniklilik önceligiyle olugmug, halkin barinma sorununa çözüm getiren, prefabrik, bahçeli, tek katli kentin özgün yapi taglaridir. Kurma Evlerin mekân örgütlenmesine bakildiginda; tüm tiplerde genel prensip olarak mutfak kisminin temel bir rol oynadigi söylenebilir. Girigte tuvalet-hol baglantisi ile mutfaktan odalara geçig saglanmigtir. Kurma Evlerin dörtlü tipindeki banyo önü hol kismi diginda; tümünde genel iç mekân kurgusu olarak, odalarin koridorsuz olarak dogrudan birbirine baglanti sagladigi tespit edilmigtir. Söz konusu durum; iç mekân örgütlenmesi açisindan, iglevsel kullanim alanini arttirmigtir.

Kurma ev tiplerinin özgünlügünü koruyarak degigmeden günümüze ulagabilmig örnekleri, tiplere göre farklilik göstermekle birlikte sinirli sayidadir. Süreç içerisinde kullanicilarin ihtiyaçlari nedeniyle Kurma Evler çegitli müdahaleler yagamigtir. Müdahalelere bakildiginda, iki ve ^ odali tip Kurma Ev örneklerinde yapiya banyo ve oda eklenmigtir. Dört odali tipte ise ara duvar kaldirilarak mekân büyütülmüg ve misafir odasi olarak kullanilmigtir. Yapilarin girigine kapali bir girig holü antre, rüzgarlik, yari açik olarak kullanim saglayan veranda ya da saçak eklenmigtir. Isinma sistemi, kati yakit olan kömürden dogalgaza geçmigtir. Bodruma digtan merdiven yapilarak dig mekândan bodruma yapinin baglantisi saglanmigtir.

Kurma Evlerin bahçeli olmasi mevsim kogullarinda yapi-kullanici-bahçe iligkisini güçlü kilmaktadir. Bahçeye garaj, depo, nadiren tuvalet ve bagimsiz konut ekleri yapilmig ayrica tavuk, keçi, koyun gibi farkli hayvanlarin yagamasi için açik-kapali-yari açik mekânlar olugturulmugtur.

290

291

"COPE-Dergi Editörleri için Davranif Kurallari ve En iyi Uygulama ilkeleri" beyanlari:

Etik Kurul Belgesi: Bu çaliçma için etik kurul onayi gerekmemektedir.

Çikar Çatismasi Beyani: Bu makalenin araçtirmasi, yazarligi veya yayinlanmasiyla ilgili olarak yazarin potansiyel bir çikar çatiçmasi yoktur.

Finansal Destek: Bu çaliçmanrn araçtirma ve yazim açamasmda herhangi kiçi/kurum veya kuruluçlar tarafindan finansal destek alinmadigi bildirilmiçtir.

Katki Orani Beyani: 1. yazar: %50 - 2. yazar: %50

Destek ve Te§ekkür Beyani: -

Sorumlu Yazar: Esin Atabeyli Çaglik

Çifte Kör Hakem Degerlendirmesi: Diç-bagimsiz

Bu makale, Creative Commons Atif-GayriTicari 4.0 Uluslararasi Lisansi ile lisanslanmi§tir.

The following statements are made in the framework of "COPE-Code of Conduct and Best Practices

Guidelines for Journal Editors":

Ethics Committee Approval: Ethics committee approval is not required for this article.

Declaration of Conflicting Interests: No conflicts of interest were reported for this article.

Financial Support: It has been reported that this study did not receive financial support from any person/institution or organization during the research and writing phase.

Author Contributions: 1s' : %50 - 2s' : %50

Statement of Support and Acknowledgment: -

Corresponding Author: Esin Atabeyli gaglik

Double-Blind Peer Review: External-independent

This article is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International

License.

KAYNAKgA

Abdula, H. (2019). Mimari Travma: Sava§in Kentsel Hafiza Üzerindeki Etkilerinin Prizren ve Yakova Baglaminda incelenmesi. (Yaymlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). (Dani§man: Dog Dr. Ozan Önder Özener), istanbul: istanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.

Altinbilek, S. (1997). Planlama Sorunlari Agisindan Erzincan'in §ehir Cografyasi. (Yayimlanmami§ Doktora Tezi). (Dani§man: Prof. Dr. Hayati Doganay). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Avcioglu, S. S. & Akin, O. (2017). Kolektif Bellek ve Kentsel Mekan Algisi Baglaminda istanbul Tuzla Köyigi Koruma Bölgesi'nin Mekansal Degi§iminin irdelenmesi. Idealkent Dergisi, 8(22), 423- 450.

Aytemiz, C. (2012). 1939 Erzincan Depremi ve Yeni §ehir, Fay Hatti Üzerine Nasil Kuruldu? Ankara: Ba§ak Matbaacilik.

galak, I. (2012). Kentsel Kollektif Bellegin Sürekliligi Baglaminda Kamusal Mekanlar: Ulapz Platz Örnegi, Almanya. Tasarim+Kuram Dergisi, 8(13), 34-47.

Çuhadaroglu, F. (1992). Deprem ve Erzincan 13 Mart 1992 Erzincan Depreminin Öncesi Deprem Olayi ve Sonrasi.

istanbul: Erzincan Valiligi Yayini. Devlet Arçivleri Baçkanligi Cumhuriyet Arçivi, (22.06.1940). Yeni Erzincan §ehrinin Kurulacagi Saha. Kararlar

Daire Baçkanligi, (30-18-1-2/ 91.60.16). Erdem, Y. (2017). 1939 Depremi (Erzincan ve Bölgeye Etkisi). istanbul: Ari Sanat Yayinevi.

Erdogan, §. B. (2013). Toplumsal Bellek ve Medya: Toplumsal Hatirlama ve Unutturma Biçimleri (Seksenler TV Dizisi). (Yayimlanmami§ Yüksek Lisans Tezi). (Daniçman: Yrd. Doç Dr. Abdülkadir Atik). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzincan il Yilligi (1967).

Evsile, M. (2017). 1939 Erzincan Depremi Hakkinda Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Yapilan Görü§meler.

Kesit Akademi Dergisi, 3(8), 1-10. Gül, A. & Ba§ibüyük, A. (2011). Bir Tarihi Cografya Incelemesi (Osmanlidan Cumhuriyete Erzincan Kazasi).

Erzurum: Salkimsögüt Yayinlari. Gül, A. (2020). Erzincan §ehrinin Mekânsal Geliçimi (iki Mekân: Dört §ehir). (Ed.: E. Yavuz ve Y. Z. Keskin).

Erzincan Tarihi içinde (s. 617-641). Erzincan: Erzincan Valiligi Yayinlari. Gül, A., §engezer, B. & Koç, E. (1995). Depremlerin Oluçturdugu Kent: Erzincan. Yapi Dergisi, 168, 78-86. Haçin, i. (2014). 1939 Erzincan Büyük Depremi. Atatürk Ara§tvrma Merkezi Dergisi, XXX(88): 37-69. Hayli, S. (1995). Erzincan Ovasi'nin Beçeri ve iktisadi Cografyasi. (Yayimlanmami§ Doktora Tezi).

(Daniçman: Prof. Dr. Hayati Dogan). Elazig: Firat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Keskin, Y. Z. (2020). Depremzedelerin Anlatilariyla 1939 Erzincan Depremi ve Sonrasindaki Geliçmeler.

Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44(2), 163-178. Koyunoglu, A. H. (1977). Erzincan'da Deprem Sonu Yapilan Yeni Evlerin inçaat Sistemleri Hakkinda

Açiklamalar. Mimarlik Dergisi, 0(153), 21-23. Köse, O., Yürür, M. & Chorowicz, J. (2019). Sismotektonige ve Sismik Boçluga DinSar Yaklaçimi: Kuzey Anadolu Fay Zonunun Erzincan Havzasi Kesimi (Dogu Türkiye). Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Ara§tvrma Merkezi Bülteni, 40(3), 326-351. Orhan, F. (2019). Depremlerin §ehir ve Mesken Mimarisine Olan Etkilerine Cografi Bir Baki§: 1939 Erzincan

Depremi Örnegi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 339-363. Öksüz, A. A., Karakaç, B. K. & Seymen G. (2018). "Trabzon Ayasofya Kilisesi/ Müzesi/ Camisi Örnegi Üzerinden Katmanlaçan Bellek inçasi", Tasarim ve Bellek Temali Ulusal Tasarim Sempozyumu, 2930 Eylül, Trabzon.

Özak, N. Ö. (2008). Bellek ve Mimarlik Iliçkisi Kalici Bellekte Mekansal Ögeler, (Yayimlanmamiç Doktora Tezi). (Daniçman: Prof. Dr. Gü^in Pulat Gökmen). istanbul: istanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.

TBMM Tutanak Dergisi, 03.01.1951, Birle§im:25, Cilt 4, Dönem: 9, Toplanti: 1, Oturum:1, s. 5. TBMM Tutanak Dergisi, 6.12.1948, Birleçim: 15, Cilt 14, Dönem: 8, Toplanti: 3, Oturum:1, s. 38. TBMM Tutanak Dergisi, 12.11.1948, Birleçim: 5, Cilt: 13, Dönem: 8, Toplanti: 3, Oturum:1, s. 101-104. TBMM Tutanak Dergisi, 03.01.1951, Birleçim: 25, Cilt: 4, Dönem: 9, Toplanti: 1, Oturum:1, s. 6-7. TBMM Zabit Ceridesi, 07.08.1940, Birleçim: 75, Cilt: 13, Devre: 6, içtima: 75, s. 107-110.

Tosik Dinç, F. (2016). Ulus Gazetesine Göre 1939 Erzincan Depremi. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 0(13), 1-21.

Tugluoglu, F. (2015). 1939 Büyük Anadolu Zelzelesi ve Erzincan Vilayetinde Yardim Faaliyetleri. History

Studies International Journal of History, 7(4), 113-136. Tükel, S. (1949). Yeni Erzincan Nasil Kuruldu? ve Niçin Bitirilemedi? Piyasa Matbaasi. Basim Yeri Yok. Uludag, Z. ve Ayci H. (2016). Modernin Güglü Sahnesi Erken Cumhuriyet Dönemi Ankara'sinda Kolektif

Bellegin inçasi ve Toplumsal Unutma Süreci. Idealkent Dergisi, 7(20), 746-773. https://www.google.com/maps/@40.1018839,31.3447451,5z adresinden 21.06.2021 tarihinde eriçildi. https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/ adresinden 21.06.2021 tarihinde eriçildi.

292