Научная статья на тему '11-12 ЁШЛИ БОЛАЛАРДА УНГ ВА ЧАП КУЛ ТРЕМОРИНИНГ ФАРКИ ВА УНИНГ АЙЛАНМА ХАРАКАТ ТАЪСИРИДА УЗГАРИШИ'

11-12 ЁШЛИ БОЛАЛАРДА УНГ ВА ЧАП КУЛ ТРЕМОРИНИНГ ФАРКИ ВА УНИНГ АЙЛАНМА ХАРАКАТ ТАЪСИРИДА УЗГАРИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
23
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЧАСТОТА ТРЕМОРА / АСИММЕТРИЯ / СИММЕТРИЗАЦИЯ / ВРАЩАТЕЛЬНАЯ НАГРУЗКА / ДЕТИ 11-12 ЛЕТ / БАСКЕТБОЛ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Пулатов Ф.А.

Мақолада баскетбол билан шуғулланувчи ва спорт билан шуғулланмайдиган 11-12 ѐшли болаларда ўнг ва чап қўл тремори частотасини ўрганишга қаратилган тадқиқот натижалари келтирилган. Қайд этиладики, икки тоифага мансуб болаларда ҳам ўнг ва чап қўл тремори ўртасида асимметрик фарқ мавжуд экан, лекин ушбу фарқ баскетбол билан шуғулланувчи болаларда анча кам эканлиги кузатилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «11-12 ЁШЛИ БОЛАЛАРДА УНГ ВА ЧАП КУЛ ТРЕМОРИНИНГ ФАРКИ ВА УНИНГ АЙЛАНМА ХАРАКАТ ТАЪСИРИДА УЗГАРИШИ»

А.К.Эштаев

Разработана и предложены в практику тренировки структура учебно-тренировочного занятия с учетом возраста и уровня подготовленности учащихся СДЮСШОР по спортивной гимнастике. Рассчитаны среднестатистические показателеи антропометрических данных (длины и веса тела). С учетом требований вида спорта составлена карта спортивной пригодности детей 5-7 лет.

The structure of the training session is developed and proposed in the practice of training, taking into account the age and the level of preparedness of the students of the SDYUSSHOR for artistic gymnastics. The average statistical indices of anthropometric data (length and body weight) are calculated. Taking into account the requirements of the sport, a map of sports fitness for children of 5-7 years is made up.

Ф.А.ПУЛАТОВ, УзДЖТСУ, ЧИРЧЩ

11-12 ЁШЛИ БОЛАЛАРДА УНГ ВА ЧАП ЦУЛ ТРЕМОРИНИНГ ФАРЦИ ВА УНИНГ АЙЛАНМА ^АРАКАТ ТАЪСИРИДА УЗГАРИШИ

Аннотация. В статье представлены результаты исследования частоты тремора правой и левой руки у детей 11-12 лет, занимающихся баскетболом и незанимающихся спортом. Отмечено, что у детей обоих категорий частота тремора правой и левой руки характеризуется значительной асимметрией, но она менее выражена у детей, занимающихся баскетболом.

Ключевые слова: частота тремора, асимметрия, симметризация, вращательная нагрузка, дети 11 -12 лет, баскетбол.

Инсонда кайд этиладиган тремор (тебраниш) реакцияси афферент-эфферент нерв йулларида хдракатланадиган мотонейронлар импульсацияси таъсирида юзага келиб, бош ва орка мия нерв марказлари (думли тана, кизил ядро, мияча, оралик, урта ва узунчок мия, ретикуляр формация ва х,.к.) томонидан бошкарилади. Тремор курсаткичлари (частотаси ва амплитудаси) эндоген ва экзоген омиллар, шу жумладан, турли юкламалар, айникса, айланма тезланишлар таъсирида кескин узгариш хусусиятига эгадир. Тремор частотаси ва амплитудаси спортчиларнинг функционал х,олати хдмда улар организмига турли юкламаларнинг таъсир этишини бах,олаш мезони сифатида азалдан урганиб келинади [2,7]. Шу билан бир каторда, мувофик йуналиш буйича чоп этилган манбаларда спортчиларда ва спорт билан шугулланмайдиган одамларда унг ва чап кул тремори уртасида фарк мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги тадкик этилмаганлиги кузатилади. Фараз килинадики, одамларда унакайлик ёки чапакайлик устунлиги булишидан катъий

назар, унг ва чап кул тремори бир-биридан сезиларли фарк килади.

Тадкикотнинг максади спорт билан шугулланмайдиган ва 2 йил давомида баскетбол билан шугулланиб келаётган 1112 ёшли унакай болаларда унг ва чап кул тремори частотасини урганишдан иборат. Тадкикот треморометр ёрдамида утказилди. Тремор частотаси унг ва чап кулни горизонтал йуналишда ёзган х,олатда '^та^оп"нинг Вев^уШготйг улчов дастури ёрдамида аникланди. Тремор частотаси (х,ар секундда кайд этиладиган тебранишлар сони) герц улчов бирлиги билан бах,оланди. Тадкикотда 12 нафар спорт билан шугулланмайдиган ва 12 нафар баскетбол билан шугулланувчи болалар иштирок этди. Тадкикотлар тинч х,олатда, гавданинг 900 олдинга эгилган х,олатида 10 марта чап томонга ва 10 марта унг томонга уз уки атрофида тезкор айланиш юкламалари якунланган захоти утказилди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг киёсий тах,лили. Сунгги йилларда чоп этилаётган манбаларда ва интернет

тармокларида турли ёшли спортчилар мисолида, айникса, спорт уйинлари билан шугулланувчиларда унакай-чапакай

хдракат функциялари асимметрияси ва уларни симметриялаш имконият-ларини урганиш буйича утказилган тадкикотлар натижалари мух,окама этиб келинмокда [1,3,5,6]. Ана шундай тадкикотлар доирасида спорт билан шугулланувчи ва шугулланмайдиган ёш болаларда унг хдмда чап кул тремори частотасини урганиш ушбу мавзунинг янги кирраларини очишга имкон яратиши мумкин.

Тадкикот натижалари 1-жадвалда келтирилган. Жадвалда кайд этилган натижалар динамикаси шундан дарак берадики, спорт билан шугулланмайдиган ва 2 йил давомида баскетбол билан шугулланиб келаётган 11-12 ёшли унакай болаларда унг ва чап кул тремори бир-биридан кескин фаркланар экан. Чунончи, спорт билан шугулланмайдиган болаларда унг кул тремори тинч х,олатда 1,95±0,2 гц ни ташкил этган булса, чап кул тремори 3,34±1,1 гц билан ифодаланди.

Баскетбол билан шугулланувчи болаларда ушбу тремор частотаси мувофик

равишда 1,48±0,1 ва 2,13±0,3 гц га тенг микдорда кайд этилди.

Маълумки, унакай одамлар учун чап томонга бурилиш ёки айланиш кулай кечади, чапакай одамларда эса аксинча [1,6]. Биз ана шу фикрга асосланган х,олда тадкикотимизда иштирок этган болаларда унг ва чап кул тремори частотасини 900 олдинга эгилган х,олатда 10 марта чап томонга (кулай томонга), 10 марта унг томонга (нокулай томонга) айланиш хдракатидан сунг ургандик. Олинган натижалар шуни курсатдики, спорт билан шугулланмайдиган болаларда унг кул тремори 10 марта чап томонга айлангандан сунг 4,87±1,3 гц, 10 марта унг томонга айлангандан кейин эса 7,78±2,1 гц билан ифодаланди. Чап кул тремори эса 10 марта чап томонга айланиш юкламаси таъсирида 6,78±1,9 гц ни ташкил этган булса, унг томонга ушбу юкламани бажаргандан сунг 9,98±2,6 гц гача ортиб кетди.

Ушбу уртача натижалар мувофик равишда тинч х,олатда кайд этилган унг кул тремори частотасидан 2,83 ва 5,83 гц, чап кул тремори эса мувофик равишда 3,44 ва 6,64 гц фарк билан ортиб кетганлигини курсатди.

Треморни аниклаш х,олати Тинч х,олатда 10 марта чап томонга айланишдан кейин 10 марта унг томонга айланишдан кейин Асимметрик фарк

Унг кул тремори (гц) А. Спорт билан шуFулланмайдиганлар

1,95±0,2 4,87±1,3 7,78±1,3 2,91

Б. Баскетбол билан шуFулланувчилар

1,48±0,1 3,47±1,1 5,65±1,7 2,87

Чап кул тремори (гц) А. Спорт билан шуFулланмайдиганлар

3,34±1,1 6,78±1,9 9,98±2,6 3,20

Б. Баскетбол билан шуFулланувчилар

2,13±0,3 3,94±1,3 6,67±1,8 2,73

Унг ва чап кул тремори уртасидаги асимметрик фарк А 1,39 А 1,91 А 1,80 -

Б 0,65 Б 0,47 Б 1,02 -

1-жадвал

Спорт билан шуFулланмайдиган ва баскетбол билан шуFулланувчи 11-12 ёшли унакай болаларда кул треморининг реакцияси

Демак, нокулай томонга айланишдан кейин спорт билан шугулланмайдиган болаларда унг кул тремори частотаси, айникса, чап кул тремори частотаси жуда катта фарк билан кайд этилди.

Баскетбол билан шугулланувчи болаларда эса урганилаётган тремор частотаси анча кичик уртача курсаткичлар билан намоён булади. Жумладан, мазкур тоифага мансуб болаларда унг кул тремори частотаси 10 марта чап томонга айланиш юкламасидан сунг 3,47 гц билан ифодаланган булса, 10 марта унг томонга (нокулай томонга) айланиш юкламасидан кейин 5,65 гц ни ташкил этди. Бу болаларда чап кул тремори частотаси чап томонга айланишдан сунг уртача 3,94 гц, унг томонга айланиш таъсирида 6,67 гц микдорида кайд этилди. Куриниб турибдики, спорт билан шугулланмайдиган болаларда х,ам, баскетбол билан шугулланадиган болаларда х,ам чап кул тремори частотаси нокулай томонга (унг томонга) айланиш юкламаси таъсирида тинч х,олатдаги курсаткичларга нисбатан кескин ортиб кетган. Лекин кайд этилган уртача курсаткичлар спорт билан шугулланувчи болаларда шугулланмай-диган болалар курсаткичларига нисбатан анча кичик микдор билан фаркланди. Жумладан, спорт билан шугулланмайдиган болаларда 10 марта чап томонга ва 10 марта унг томонга айланишдан сунг унг кул тремори частотаси уртасида кайд этилган асимметрик фарк 2,91 гц ни ташкил этди. Баскетбол билан шугулланувчи болаларда эса ушбу фарк 2,87 гц билан ифодаланди. Чап кул тремори частотаси уртасидаги асимметрик фарк мувофик равишда 3,20 гц ва 2,78 гц микдорида кайд этилди. Куриниб турибдики, унг ва чап кул тремори уртасидаги асимметрик фарк унг ва чап томонларга айланиш юкламасидан сунг баскетбол билан шугулланувчи болаларда нисбатан кам булган. Унг ва чап кул тремори частотасининг тинч х,олатда ва

айланиш юкламалари таъсирида кайд этилган кийматларидан асимметрик фарк спорт билан шугулланмайдиган болаларда (А) тинч х,олатда 1,39 гц, чап томонга айланишдан сунг 1,91 гц ва унг томонга айланишдан кейин 1,80 гц ни ташкил этди. Баскетбол билан шугулланувчи болаларда (Б) эса бу асимметрик фарк тинч х,олатда 0,65 гц, чап томонга айланишдан сунг 0,47 ва унг томонга айланишдан кейин 1,02 гц билан ифодаланди. Демак, спорт билан мунтазам шугулланиб бориш хдракат функцияларини прогрессив йуналишда шакллантиради, деб тахмин килиш мумкин.

Хулоса. Утказилган тадкикот натижаларининг киёсий тах,лилидан аникландики, 11 -12 ёшли болаларда, уларнинг спорт билан шугулланиши ёки шугулланмаслигидан катъи назар, унг ва чап кул тремори частотаси тинч х,олатда х,ам, айланма хдракат юкламаси таъсирида х,ам асимметрик фарк билан кайд этилди. Спорт билан шугулланмайдиган болаларда (А) унг ва чап кул тремори уртасидаги асимметрик фарк тинч х,олатда 1,39 гц ни ташкил этган булса, баскетбол билан шугулланувчиларда (Б) бу курсаткич 0,65 гц ни ташкил этди. Унг ва чап томонларга айланиш юкламаларидан сунг ушбу асимметрик фарклар нисбати 1,91\0,47 гц ва 1,80\1,02 гц билан ифодаланди. Факат унг кул ёки факат чап кул треморидаги унг ва чап томонларга айланиш юкламаларидан кейинги асимметрик фарк баскетбол билан шугулланувчи болаларда нисбатан кам микдор билан кайд этилди. Тахмин килиш мумкинки, узок муддат давомида спорт уйинлари ва, хусусан, баскетбол билан мунтазам шугулланиш унг ва чап кул тремори уртасидаги асимметрик фаркининг максимал камайишига олиб келади, бинобарин, икки кулда х,ам аникликни талаб килувчи техник-тактик хдракатларни максадли шакллантиришга имкон яратади.

Адабиётлар:

1. Айрапетьянц Л.Р., Исроилов Ш.Х., Пулатов А.А. Роль симметричного развития право- и левосторонней моторики в спорте LAP LAMBERT Academik Publishing 2015.

2. Безверхов В.П. Теннис. «Lider Press», Ташкент.: 2008.

3. Козлов Я.Е. Объективные проблемы двигательной асимметрии у футболистов различного возраста и уровня подготовленности. - М.: ТиПФК, 2008. - №7.

4. Ломов А.А. О некоторых особенностях асимметрии вестибулярной системы спортсменов /Сборник научных трудов ТПИ им. Низами. 1 Т., 1977.

5. Москвин В.А., Москвина Н.В. Спорт и латеральные профили леворуких. - М.: ФиС,

2008.

6. Пулатов Ф.А. "Унакай" ва "чапакай"лар ёки амбидекстр булиш афзалми? /Монография - Тошкент.: "Ilmiy texnika axboroti - press nashriyoti", 2017.

7. Яроцкий А.И., Ливицкий А.Н. Проприоцентивная и вестибулярная афферентация как доминирующие звенья эмоционального ситемогенеза в регуляции пространственной эволции человека // Эмоции человека и современность \ Под общ.ред. д.м.н., проф. А.И.Яроцкого.-Т., 1991.

Ф.А.Пулатов

Маколада баскетбол билан шугулланувчи ва спорт билан шугулланмайдиган 11-12 ёшли болаларда унг ва чап кул тремори частотасини урганишга каратилган тадкикот натижалари келтирилган. ^айд этиладики, икки тоифага мансуб болаларда х,ам унг ва чап кул тремори уртасида асимметрик фарк мавжуд экан, лекин ушбу фарк баскетбол билан шугулланувчи болаларда анча кам эканлиги кузатилди.

This article is presented the results of 11-12 year old children's right and left hand tremor frequency who play basketball and who don't go in for this sport. Its noted that, there was found asymmetric difference between their left and right hands tremor frequency who play and who don't play basketball, but its less observed on children who play and basketball.

Д.Х.УМАРОВ, ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ НОМЗОДИ, ДОЦЕНТ, УзДЖТСУ, ЧИРЧЩ

ЁШ ГИМНАСТИКАЧИЛАРНИ МУРАККАБ МАШЦЛАРГА УРГАТИШДА ХДРАКАТ ТАЙЁРГАРЛИГИ

Аннотация. В данной статье описываются особенности структуры физической подготовки гимнасток, методология измерения и оценки показателей физической силы, а также эффективность уровня и структуры их физической подготовки по скорости техники упражнений (испытаний).

Ключевые слова: физическая подготовка, специализированные упражнения, информативные тесты, максимальное значение тестов, временные измерения.

Х,аракат амалларига ургатиш муаммолари ун йиллар давомида тадкик этилади ва уларнинг асосий йуналишлари, умуман олганда, шаклланиб булган. Шу билан бирга, таълим назарияси ва методикасини такомиллаштириш учун х,ал килиниши зарур булган айрим назарий ва амалий масалалар аникланган. Улардан бири, спортчиларни ургатиш уларнинг жисмоний х,олати структураси

хусусиятларига боглик х,олда кандай олиб борилади, деган савол булади. Бу ёш спортчиларнинг тизимли тренировка

машгулотларини бошлаган пайтида жисмоний х,олатининг даражаси ва структураси х,ар хил булиши билан боглик. Куриниб турибдики, ушбу масалани тадкик килиш ва дастлабки ургатиш усулиятини такомиллаштириш буйича тавсияларни ишлаб чикишни долзарб деб х,исобласа булади [2].

Тадкикотнинг максади - ёш гимнастикачилар жисмоний тайёргарлиги даражаси ва структурасининг хилма-хил турдаги хдракат амалларини ургатиш самарадорлигига таъсирини аниклаш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.