CC BY
28
104
AZ9RBAYCAN KÍMYA JURNALI № 1 2014
UOT 547.56.563:264
1-FENOKSÍ-3-PROPÍLTÍO-2-PROPANOLUN B9ZÍ TÓR9M9L9RÍNÍN SÍNTEZÍ
УЭ XASSaL9RÍNÍN T8DQÍQÍ
V.S.Hasanov, 9.9.Mahmudova, G.V.Babayeva, LR.Rahimov
Azdrbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti
m_adela@mail.ru
Redaksiyaya daxil olmu§dur 21.02.2014
1-Xlor-3-propiltio-2-propanolun fenolla qar§iliqli tasirindan 1-fenoksi-3-propiltio-2-propanol sintez edilmi§, onun aromatik izosianatlar va izotiosianatlarla kondensla§ma-sindan müvafiq karbamatlar va tiokarbamatlar alinmi§dir ki, onlarin da fiziki-kimyavi xassalari oyranilmi§ va mikrob aleyhina xassalari tadqiq edilmi§dir.
Agar sozfor: 1-xlor-3-propiltio-2-propanol, fenol, 1-fenoksi-3-propiltio-2-propanol, aromatik izosianat, izotiosianat, karbamat, tiokarbamat.
Dovri adabiyyatda bir 9ox hallogenhidrinlarin sintezi, 9evrilmalari va tadqiqi haqqinda atrafli malumatlar vardir. 1-xlor-2-propanolun allilxlorid va sulfat tur§usundan alindigi va müx-talif sintezlarda istifada olundugu haqqinda olan malumatlar adabiyyatda i§iqlandinlir. í§da [1] 1-brom-2-alkanollarin müvafiq olefinlarla N-bromsuksinimiddan alindigi va onun asasinda 9ox-sayli sintezlarin hayata kegirildiyi gostarilir.
9dabiyyatda [2] 1-xlor-3-etiltio-2-propanolla fenollarin kondensla§ma reaksiyasindan ali-nan 1-(m-toliloksi)-3-etiltio-2-propanolun 9evrilmalari va 9evrilma mahsullarinin mikrob aleyhina xassalarinin movcudlugu haqqinda müfassal malumatlar vardir.
Hamin müalliflar [3] eyni xlorhidrin asasinda mikrobaleyhina xassalar gostaran preparat-lari sintez va tadqiq etmi§lar. 1-Heksiltio-2-(N,N-dietilaminometoksi)etan mahz heksantiolla eti-lenxlorhidrinin qar§iliqli tasiri reaksiyasindan alinan avazli alkanolun 9evrilma mahsuludur [4].
Xlorhidrinlar va fenollar asasinda 1-ariloksi-2-alkanollarin sintezi va 9evrilmalari asasinda 9oxsayli birla§malar alinmi§ va tadqiq edilmi§dir [5].
Müalliflar [6-8] halogenfenollar, alkiltiollar va digar reagentlardan istifada edarak 1-halo-genfenoksi-3-alkiltio-2-propanollar va onlarin asasinda müvafiq toramalar alminar.
Müalliflar [9, 10] karbamin tur§usunun yeni toramalarini sintez etmi§ va faydali xassala-rini oyranmi§lar. Ara§dirilan adabiyyat materiallarinin analizi gostarir ki, hidroksil qrupu saxla-yan üzvi birla§malar yüksak reaksiyaya girma qabiliyyatina malikdir va üzvi sintezlarda geni§ tatbiq edildiyindan tadqiqat i§inda ariloksialkanollarin sintezi va onlarin asasinda 9evrilmalari aparmaq maqsadi qar§iya qoyulmu§dur.
1-Fenoksi-3-propiltio-2-propanol sintezi a§agidaki reaksiya ila aparilmi§dir:
NaOH
C6H5OH + ClCH2CH(OH)CH2SC3H7 -> C6H5OCH2CH(OH)CH2SC3H7 + NaCl + H2O.
I
1-Fenoksi-3-propiltio-2-propanol I ozlü, xarakterik iyli, üzvi halledicilarda yax§i hall olan mayedir. Onun tarkibi element analizi, qurulu§u infraqirmizi spektroskopiya ila tasdiq edilmi§dir. Spektrin analizi gostarir ki, 3400-3440 sm-1 udulma zolaginda assosiasiya olunmu§ hidroksil qrupu, 680-710 sm-1 udulma zolaginda S-S rabitasi va s. funksional qruplar movcuddur [14] .
Karbamatlarin xalq tasarrüfatinin müxtalif sahalarinda istifada edildiyini va bu sahada son illarda aparilan elmi-tadqiqat i§larini nazara alaraq 1-fenoksi-3-propiltio-2-propanolla aromatik izosianatlarin birga kondensla§dirilmasi reaksiyasi realla§dirilmi§dir:
C6H5OCH2CH(OH)CH2SC3H7 + RC6H4NCO —> C6H5OCH2CH(OCONHC6H4R)CH2SC3H7,
II-IV
R =H (II), 0-CH3 (III), m-CH3 (IV).
V.S.HeSeNOV va b.
105
Karbamin tur§usunun sintez edilmi§ efirlari II-IV ag rangli kristallik birla§malar olmaqla asetonda va xloroformda yax§i hall olur. Karbamatlarin tarkibi element analizi va qurulu§u iQ spektroskopiya usulunun komayi ila oyranilmi§ va subuta yetirilmi§dir.
Karbamin tur§usunun efirlari kimi tiokarbamin tur§usunun efirlari da hayatimizin muxtalif sahalarinda istifada olunur. Bu sahada aparilan tadqiqat i§larini va kukurdlu birla§malarin daha 9ox faydali xassalara malik olmasini nazara alaraq tiokarbamatlarin sintezi a§agidaki 9evrilma ila hayata ke9irilmi§dir:
C6H5OCH2CH(OH)CH2SC3H7 + RC6H4NCS (CzH^N^
—> C6H5OCH2CH(OCSNHC6H4R)CH2SC3H7, V, VI
R = H (V), 0-CH3 (VI).
1-Propiltiometil-2-fenoksietil-N-ariltiokarbamatlar V, VI sarimtil rangli, xloroformda yax-§i hall olan kristallik birla§malardir. Tiokarbamatlarin qurulu§u infraqirmizi spektroskopiya usu-lu ila, tarkibi isa element analizi ila oyranilmi§ va tasdiq olunmu§dur.
TecRUBi Hisse
1-Xlor-3-propiltio-2-propanolun sintezi. Sintez adabiyyatda malum olan metodika uzra hayata ke9irilmi§dir. U9bogazli reaksiya kolbasina 38.07 q (0.5 mol) 1-propantiol va 50 q 40%-li natrium hidroksid mahlulu daxil edilir. 70-750C temperaturda qari§dirmaqla 64.7 q (0.5 mol) 1,3-dixlor-2-propanol damciladilir. 1,3-Dixlor-2-propanolun hamisi verilib qurtardiqdan sonra 3-4 saat hamin temperaturda qari§dirilir, soyudulur va 150 ml benzolda hall edilir. Qvvalca 5%-li qalavi mahlulu ila sonra isa su ila yuyulur va susuz natrium-sulfatla qurudulur. Benzoldan azad edildikdan sonra qalan kutla vakuumda fraksiyala§dirilir. Naticada 67.47 q (80%) 1-xlor-3-propiltio-2-propanol alinir. Birla§ma 90-920C 2 mm c.s. tazyiqinda qaynayan mayedir. Onun
fiziki-kimyavi sabitlari: n D =1.5010, d 2° =1.1214, MR^tap = 44.19, MRohes = 44.31.
1-Fenoksi-3-propiltio-2-propanolun (I) sintezi. 23.50 q (0.25 mol) fenol va 25 q 40%-li natrium-hidroksidin sulu mahlulu qari§igina 75-800C temperaturda suratla qari§dirmaqla 33.30 q (0.25 mol) 1-xlor-3-propiltio-2-propanol damciladilir. Sonra qari§iq 3-4 saat hamin temperaturda qizdirilir. Qari§iq benzolda hall edilir va avvalca 5%-li qalavi mahlulu ila sonra neytral reaksiya alinana qadar su ila yuyulur. Susuz natrium-sulfatla qurudulur. Benzol normal atmosfer tazyiqinda, qalan kutla isa vakuum altinda fraksiyalara ayrilir. Naticada 1-fenoksi-3-propiltio-2-propanol alinir. Birla§ma 120-1210C/2 mm c.s. tazyiqinda qaynayan mayedir. Onun fiziki-kimyavi sabitlari: nD = 1.5370, df = 1.0812,MRDap = 65.37,MRDhes = 65.53. Tapilmi§, %: C 63.60, H 7.80, C 12H18SO2. Hesablanmi§, %: C 63.68, H 8.01. Birla§manin fiziki-kimyavi sabitlari cadval 1-da verilmi§dir.
Cadval 1. C6H5OCH2CH(OH)CH2SC3H7 birlasmasinin fiziki-kimyavi sabitlari
№ t 0C ^ qay. ? ^ (p, mm c.s.) n 20 D df mrd Umumi formulu Tapilmis, %
tap. hes. Hesablanmi§,%
C H
I 120-121(2 ) 1.5370 1.0812 65.37 65.53 C12H18 SO2 63.60 63.68 7.80 8.01
1-Propiltiometil-2-fenoksietil-N-fenilkarbamatin (II) sintezi. Reaksiya kolbasina 4.52 q (0.02 mol) 1-fenoksi-3-propiltio-2-propanol va 20 ml susuz benzol daxil edilir. 80-850C temperaturda reaksiya kutlasina 2.38 q (0.02 mol) fenilizosianat damciladilir. Sonra 4, 5 saat hamin temperaturda qari§dirilir. Benzolun 9ox hissasi qovulur va 15 ml susuz heksan alava olunur. Bu zaman ag kristallar 9okur ki, onu da benzol-heksan qari§iginda yenidan kristalla§dirmaqla tamizlayirlar. Karbamat 91-920C temperaturda ariyan, heksanda hall olmayan kristaldir. Hall-
A3EPEAHfl^AHCKHH XHMHHECKHH ^YPHAH № 1 2014 105
10б
1 -FENOKSi-3-PROPÍLTÍO-2-PROPANOLUN B9ZÍ T0R9M9L9RÍNÍN SiNTEZi
edicilэrэ münasibэti müxtэlifdir. Tapilmi§, %: N 4.00, S 9.19. Ci9H23NSO3. Hesablanmi§, %: N 4.05, S 9.8.
Analoji olaraq 1-propiltiometil-2-fenoksietil-N-o-tolilkarbamat III vэ 1-propiltiometil-2-fenoksietil-N-m-tolilkarbamat IV sintez olunmu§dur. Birlэ§mэlэrin fiziki-kimyэvi sabitbri cэd-vэl 2-dэ verilmiçdir.
Cadval 2. C6H5OCH2CH(OCONHC6H4R)CH2SC3H7 ümumi formullu Ыг1э?шэ1эг1п fiziki-kimyэvi sabitlэrl
№ R T ■ 0C 1 эnmэ> ^ Tapilmiç, % Ümumi formulu Hesablanmiç, %
N S N S
II H 91-92 4.00 9.19 C19H23NSQ3 4.05 9.27
III o-CH3 89-90 3.80 8.78 C20H25NSÜ3 3.89 8.91
IV m-CH3 84-85 3.7б 3.73 C20H25NSÜ3 3.89 8.91
1-Propiltiometil-2-fenoksietil-N-feniltiokarbamatin (V) sintezi. Reaksiya kolbasina 4.52 q (0.02 mol) 1-fenoksi-3-propiltio-2-propanol vэ 20 ml susuz benzol qariçigina bir qэdэr trietil-amin эlavэ olunur. 80-850C temperaturda reaksiya kütlэsinэ 2.70 q (0.02 mol) fenilizotiosianat damciladilir. Reaksiya kütbsi 5-б saat hэmin temperaturda qariçdirilir. Benzolun çox hissэsi qovulur vэ 15 ml susuz heksan э^э olunur vэ 20-24 saat saxlanilir. Bu zaman ag kristallar çökür ki, onu da heksanda yenidэn kristallaçdirmaqla tэmizlэyirlэr. Birlэ§mэ 142-1430C temperaturda эг1уэп, heksanda hэll olmayan kristaldir.
Tapilmi§, %: N 3.79, S 17. б7. C19H23NS2O2 . Hesablanmiç, %: N 3.87, S 17.73.
Analoji olaraq 1-propiltiometil-2-fenoksietil-N-o-toliltiokarbamat (VI) sintez olunmuçdur. Birlэ§mэlэrin flziki-kimyэvi sabitlэri cэdvэl 3-dэ verilmiçdir.
Cadval 3. c6H5ÜCH2CH(QCSNHC6H4R)CH2SC3H7 ümumi formullu Ыг1э?шэ1эг1п flziki-kimyэvi sabitlэгl
№ R T ■ 0C ■L эпmэ' ^ Tapilmiç, % Ümumi formulu Hesablanmiç, %
N S N S
V H 142-143 3.79 17.б7 C19H23NS2Ü2 3.87 17.72
VI o-CH3 132-133 3.б4 17.00 C20H25NS2Ü2 3.73 17.07
Sintez edilmi§ preparatlarda faydali xassalarin da mövcudlugu müayyanla§dirilmi§dir. Bu manada sintez olunmuç karbamatlar sürtkü yaglarinin tarkibinda laborator sinagindan keçirilmi§dir.
Sintez olunmu§ karbamin va tiokarbamin turçusunun töramalari ma§in va mexanizmlarda i§ladilan "M-11" markali müharrik yaginda müxtalif qatiliqda (0.5-1%) hall edilarak bakteriya va göbalaklara qar§i tasiri tadqiq olunmuçdur. Tadqiqatlarin naticalari cadval 4-da verilmiçdir. Cadvaldan göründüyü kimi, tadqiq olunan nümunalar bakterisid va fungisid xassalara malikdir. Bioloji material kimi bakteriyalardan (Mycobacterium lacticola, Pseuolomonas alruginosa) va göbalaklardan (Aspergillus niger, Candida tropicalis) istifada edilmiçdir. Tadqiq olunan pre-paratlar mineral yaglarda yax§i hall olur va bu da onlarin daqiq tadqiq edilmasina va real nati-calar alinmasina imkan verir.
Birlaçmalarin laborator tadqiqi göstarir ki, tadqiq olunan karbamin va tiokarbamin turçusunun töramalari yagin fiziki-kimyavi xassalarina tasir etmir. Temperatur artiqca va rütubat çoxaldiqca bu birlaçmalarin bioloji tasiri uzun müddat dayiçmaz qalir. Tadqiq olunan karbamin turçusunun töramalarindan hazirlanmi§ nümunalarin har biri ü9 dafa hamin sinaqlardan müxtalif vaxtlarda keçirilmiç va cadvalda verilan raqamlar hamin tacrübalarin orta qiymatidir. Bu da gözla görünan xatalarin minimum oldugunu tasdiq edir. Bu baximdan tadqiq olunan nümunalarin bakterisid va fungisid xassali preparatlar kimi tövsiya edilmasi ü9ün onlarin geni§ laborator tadqiqatlari aparilmasi maslahat görülür.
V.S.HeSeNOV va b.
107
Cadval 4. Sintez olunmuç karbamin va tiokarbamin turçusu töramalarinin (II-VI) "M-11" markali müharrik yaginda bakterisid va fungisid xassalari_
Mikroorqanizmlarin öldürülma diametri, mm
Açqarin Qatiliq, Bakteriya Göbalak
çifri %- Pseuodomonas aeruginosa Mycobacterium lacticola Aspergillus niger Candida tropicalis
II 0.5 80 80 80 80
1.0 160 150 160 150
III 0.5 100 100 100 100
1.0 180 180 180 180
IV 0.5 90 90 90 90
1.0 170 160 170 160
V 0.5 110 110 110 110
1.0 220 220 220 220
VI 0.5 112 110 110 112
1.0 230 220 220 230
"M-11" 0 + + + +
yagi, açqarsiz
Qeyd: (+) - inkiçafin oldugunu göstarir.
0D0BÎYYAT SiYAHISI
1. Guss C.O., Rosenthal R. // J. Am. Chem. Soc. 1955. P. 25-49.
2. Гасанов В.С., Алекперов Р.К., Джафаров И.А., Ширинова Н.А. // Изв. педагогического ун-та. Сер. ест. наук. 1993. № 1. С. 196-202.
3. Гасанов В.С., Алекперов Р.К., Джафаров И.А., Ширинова Н.А. // Изв. педагогического ун-та. Сер. ест. наук. 1995. № 2. Р. 115-121.
4. А.с. 1398347 СССР. 1986.
5. Алекперов Р.К., Ахмедов Ш.Т., Костяновский Р.Г., Гасанов В.С. // Тематический сборник научных трудов. Каталитические превращения непредельных углеводородов. Баку: Изд-во АГУ, 1989. С. 14-18.
6. Hasanov V.S., Mahmudova Э.Э., Babayeva G.V., Zeynalova L.F. //Azarb. ramya jurnali. 2013. № 3. S.121-126.
7. Pat. i 2011 0012 Az. R.
8. Pat. i 2011 0013 Az. R.
9. Hasanov V.S., БаЬауеуа G.V., §irinova M.F. // Professor A.ö.Verdizadanin 95 illik yubileyina hasr olunmuç "Uzvi reagentlar analitik kimyada" Respublika elmi konfransinin materiallari. 2009. Бакы. 24-25 noyabr. S. 105-106.
10. Hasanov V.S., Mahmudova Э.Э., Babayeva G.V. va b. // Ümummilli lider Heydar 3li-yevin 90 illik yubileyina hasr olunmuç "Ekoloji problemlar va ekoloji tahsil" Respublika elmi konfransinin materiallari. Baki. 2013. S.123.
11. Беллами Л. Новые данные по ИК-спектрам сложных молекул. М.: Изд-во иностр. лит., 1971. 186 с.
СИНТЕЗ И ИССЛЕДОВАНИЕ СВОЙСТВ НЕКОТОРЫХ ПРОИЗВОДНЫХ 1-ФЕНОКСИ-3-ПРОПИЛТИО-2-ПРОПАНОЛА
В.С.Гасанов, А.А.Махмудова, Г.В.Бабаева, И.Р.Рагимов
Взаимодействием 1-хлор-3-пропилтио-2-пропанола с фенолом синтезирован 1-фенокси-3-пропил-тио-2-пропанол, конденсацией которого с ароматическими изоцианатами и изотиоцианатами синтезированы карбаматы и тиокарбаматы. Исследованы физико-химические и антимикробные свойства синтезированных соединений.
Ключевые слова: 1-хлор-3-пропилтио-2-пропанол, фенол, 1-фенокси-3-пропилтио-2-пропанол ароматический изоцианат, изотиоцианат, карбамат, тиокарбамат.
108
1-FENOKSi-3-PROPiLTiO-2-PROPANOLUN B9Zi T0R9M9L9RiNiN SiNTEZi
THE SYNTHESIS AND RESEARCH OF THE PROPERTIES OF SOME DERIVATIVES OF 1-PHENOXY-3-PROPYLTHIO-2-PROPANOL
V.S.Hasanov, A.A.Mahmudova, G.V.Babaeva, I.R.Rahimov
As a result of interaction of 1-chloro-3-propylthio-2-propanol with phenol there was synthesized 1-phe-noxy-3-propylthio-2-propanol. By the condensation of the latter with aromatic isosyanates and isothio-syanates corresponding carbamats and thiocarbamats were synthesized. The physico-chemical and antimicrobial properties of the synthesized compounds have been investigated.
Keywords: 1-chloro-3-propylthio-2-propanol, 1-phenoxy-3-propylthio-2-propanol, aromatic isosyanates, isothiosyanates, carbamates, thiocarbamates.
