RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VOSITASIDA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI MAKTAB TA’LIMIGA TAYYORLASH Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VOSITASIDA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI MAKTAB TA'LIMIGA TAYYORLASH Mamatova Xusnora Eshquvatovna

Maktabgacha ta'lim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning

malakasini oshirish institute katta o'qtuvchisi mamatovahusnora56@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10982425

Annotatsiya. Bugungi kunda estetik tarbiya muammosi shaxs rivojlanishida ustuvor muammolardan birihisoblanadi va ta'lim tizimidasezilarli tarzdaolg'asurilvotganmasala bo'lib kelmoqda. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida art-pedagogikadan estetik mashg'ulot tasviriy san'at va musiqa darslarida tarbiyalanuvchilarni estetik jihatdan tarbiyalashda integrativ yondoshuvning roli yoritilgan.

Kalit so'zlar: Sa'nat, go'zallik mehnat, estetik did, ota-onaga hurmat, estetik tarbiya, ta'lim, estetikdunyoqarashi.

O'zbekiston respublikasida estetik tarbiya muammolariga avvaldan katta e'tibor berib kelinmoqda va u yosh avlodning tarbiyasi komil insonni har tomonlama yetuk qilib tarbiyalashga qaratilgan. Ayniqsa, art-pedagogik va art-terapevtik texnologiyalardan foydalanishga alohida ahamiyat berilib, Rossiya art-terapiya assotsiatsiyasi tomonidan ta'lim oluvchilarning psixoemotsional holatiga terapevtik va korreksion ta'sirni hisobga olgan holda musiqiy terapiya, vokaloterapiya, izoterapiya, biblioterapiya, imagoterapiya usullaridan kompleks foydalanishga e'tibor qaratilmoqda. Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyalanuvchilarini estetik tarbiyalashda badiiy ijodning musiqa va tasviriy san'at turlarining pedagogik imkoniyatlarini aniqlashtirish, musiqiy pedagogika va psixologiya vositasida ta'lim oluvchilarning estetik tafakkurini rivojlantirishga doir bir qator ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Ayniqsa, maktabga tayyorlov guruh yoshidagi bolalarda surat asosida hikoya qilish bilan ishlashga o'rgatish orqali ularning estetik ongi va dunyoqarashini tarkib toptirish, art-pedagogika vositasida bolalarning estetik sifatlarini rivojlantirish mexanizmlarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga, badiiy ijod namunalari, tarbiyalanuvchilarning ijodkorlik asarlari asosida estetik tarbiya jarayonlariga germenevtik yondashuvni tatbiq etishning pedagogik tizimini takomillashtirish alohida dolzarblik kasb etadi.

Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi (MDH) mamlakatlari olimlaridan A.Kopitin, V.Anisimov, A.Aytbaeva, J.Shaygozova, M.Sultanova, Ye.Medvedeva, I.Levchenko, L.Komissarova, T.Dobrovolskaya, A.Kuznesova, O.Korjenko, Ye.Zargaryanlar tomonidan san'atning shaxs intellektual rivojiga ta'siri, art-pedagogika vositasida o'quvchilarni axloqiy-estetik tarbiyalashning tashkiliy shart-sharoitlari tadqiq etilgan. Xorijlik olimlardan E.Segen, J.Demor, O.Dekroli, T.Kollen, R.Biker-Vayt, D.Zubeyde, B.Chrissi Ioannou, M.Morris, N.Goldman, E.Bezani Chloe kabilarning tadqiqotlarida san'at vositasida o'quvchilarning estetik kompetentligini rivojlantirish, teatr pedagogikasi orqali o'quvchilarda badiiy-estetik tafakkurni shakllantirish masalalari o'rganilgan.

Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'limiy maqsadlariga erishishda yordam beradigan faol yo'nalish va texnologiyalarni izlashdan maqsad - ma'naviy boy, ijodiy fikrlaydigan, barkamol rivojlangan fuqaro shaxsini tarbiyalash bo'lib, bu muammoga ijtimoiy va pedagogik jihatdan muhim va mohiyatli deb qarashimizga imkon beradi. Art-pedagogika ilmiy va pedagogik amaliyotlarda nisbatan yangi yo'nalish texnologiya sanaladi. Matbuot va axborot materiallariga

murojaat qilganimizda art-pedagogika resurslaridan to'liq foydalanilmayotganining guvohi bo'lamiz. Art-pedagogika psixolog va psixoterapevtlar tomonidan qo'llanilib kelinayotgan art-terapiya o'rnida ishlatilib kelinmoqda, ya'ni tarbiyalanuvchilarning xulqi, ularning shaxsi va xarakterini korreksiyalashda, dars jarayonida yaxshi munosabat muhitini o'rnatishda, bolalar va kattalar munosabatini korrektirovka qilish va hokazolarda. Ko'pincha, art-terapiya san'atning vizual doirasi, ya'ni ko'z bilan ko'riladigan narsa deb tushiniladi. Ushbu texnikaning samaradorligi shundaki, u hissiyotlar bilan tajriba o'tkazishga, ularni ramziy darajada o'rganishga va ifoda etishga imkon beradi. Art-terapiya bu sizning ongsizligingizga sayohat. Tushlar singari, u odamga qalbining yashiringan narsalarni ochib beradi. Art-terapiya jarayonida odamning o'z travmatik tajribasi, tajribasi va kasalliklariga va kasalliklarga munosabati o'zgaradi. Art terapiya usullari quyidagilarga yordam beradi:

• O'z-o'zini tasvirlash va ijobiy o'z-o'zini anglashni shakllantirish;

• O'z his tuyg'ularingizni o'rganish va ifoda etish;

• Muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish;

• Oila a'zolarini hissiy jihatdan yaqinlashtirish;

• Ijodiy faoliyatning har xil turlari uchun qobiliyatlarni rivojlantirish;

• Ichki potentsialingizni ochib berish.

Bugungi kunda artterapiyaning eng keng tarqalgan turlari quyidagilar:

• Art-terapiya (Art-terapiya) yoki izoterapiya.

• Musiqa terapiya (musiqa terapiya).

• Raqs terapiya.

• Dramaterapiya.

• Yertak terapiyasi.

• Biblioterapiya (ijodiy yozuv).

Izoterapiya va yertak terapiyasi kabi mashhur sohalar haqida batafsilroq to'xtalamiz.

Izoterapiya ushbu sohada yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, tasviriy san'at - rasmning barcha turlari, mozaykalar, kollajlar, niqoblar, modellashtirishning barcha turlari, qo'g'irchoqlar, fotosuratlar va boshqa ko'plab narsalar mavjud. Bu juda ko'p sonli texnik, texnik va texnikaga ega bo'lgan eng rivojlangan yunalish. Aynan chizilgan rasmdan boshlab psixoterapevtik yo'nalish sifatida art-terapiya tarixi boshlandi. Izoterapiyaning afzalliklari - kontrendikatsiyalarning yo'qligi, nisbatan qulay foydalanish, materiallarning boyligi, boshqa har qanday psixoterapiya sohalari bilan birgalikda foydalanish qobilyatidir. Bu ko'pincha maktabdan boshlab o'z faoliyatimizni doimiy ravishda baholashga odatlanib qolganligimiz bilan bog'liq. Lekin men xursand bo'lishga shoshildim-hech kim sizning ishingizga baho bermaydi. Art-terapiya sizning his-to'yg'ularingizni ifoda etish, o'zingiz haqida rasm chizish orqali aytib berish uchun kerak va buning uchun qo'lingizda cho'tkani qanday tutishni o'rganish kifoya. Shuning uchun, siz nafaqat terapevt mashg'ulotlarida, balki uyda ham, faqat bo'yoqlar bilan bo'yash kerakligini eslash mumkin. Bo'yoq bilan rasm chizish qalamga qaraganda qiyinroq, chunki chizish jarayonini boshqarish ancha qiyin, demak, hissiyotlar yaxshiroq ishlangan. Boshqa yo'nalish, yertak terapiyaga e'tibor qaratadigan bo'lsak, uning yoshidan qat'iy nazar, ichki bolani tarbiyalash, inson qalbini rivojlantirish jarayoni hisoblanadi.

Art-pedagogikaning asosiy maqsadi - nafaqat rivojlanishida muammosi bo'lgan bolalarni, sog'lom bolalarni ham garmonik har tomonlama rivojlantirishdan iborat va u korreksion-shaxsiy va faoliyatli yondashuvlarga tayanadi; tarbiyalanuvchilarning turli ruhiy sifatlari hamda shaxsning badiiy madaniyatini shakllantirish xususiyatlarini rivojlantirish, uning mikro va makro muhitda

jamoaviy va madaniy faoliyatda ishtirok etishi, turli tajavvuzlarni bartaraf etishga alohida e'tibor qaratiladi. Rivojlanishida muammosi bor bolalarga art-pedagogika dunyoni uning barcha turfaliligi va go'zalligida ko'rishga hamda faoliyatning badiiy turlarida dunyoni o'zgartirishga o'rgatadi. San'at dunyoni anglashda ijobiy manba sanaladi, u bolada kreativlik qobiliyatini dunyoga keltiradi. Shuning uchun uni ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning samarali vositasi sifatida qarash mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o'quv mashg'ulotlarida art-texnologiyalarni dars jarayonida qo'llash o'quvchilarning turli ruhiy sifatlari hamda shaxsning badiiy madaniyatini shakllantirish xususiyatlarini rivojlantiradi.

REFERENCES

1. Anisimov V.P. Art-pedagogika kak sistema psixologicheskogo soprovojdeniya obrazovatelnogo protsessa // Vestnik OGU. №4 (2003) -146 s.

2. Medvedeva Ye.A. Sotsiokulturnoe stanovlenie lichnosti rebenka s problemami psixicheskogo razvitiya sredstvami iskusstva v obrazovatelnom prostranstve: dis. d-ra psix. nauk. / Ye.A. Medvedeva. - Nijniy Novgorod.: Art-press, 2007. - 186 s

3. Sergeeva N.Yu. Soderjanie ponyatiya «artpedagogika» // Izvestiya VGPU, - № 1. 2008. - S. 24 -28.

4. Sergeeva B.V., Petrenko N.A. Esteticheskoe vospitanie mladshix shkolnikov // Sovremennbie naukoemkie texnologii. 2016. - №12. - S. 428-432.

5. Kuttibekova G.T. The essence and possibilities of application of art pedagogy and art therapy in a secondary educational school // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8, No.5, 2020, Part III. ISSN 2056-5852. - rr.151-154.