Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ ФАОЛ ВА РАҚОБАТБАРДОШ МУТАХАССИСНИНГ ИНТEЛЛEКТУАЛ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ИЖТИМОИЙ ФАОЛ ВА РАҚОБАТБАРДОШ МУТАХАССИСНИНГ ИНТEЛЛEКТУАЛ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ақл / ақлий қобилият / ижтимоий ва ҳиссий интеллект / эмпатия қобилияти / психодиагностика / интеллект динамикаси

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ш. Д. Усманова

Мақолада талабанинг касбий шаклланиши жараѐнида интеллектуал ривожланиш динамикасининг ижтимоий-психологик хусусиятлари кўрсатилган, психологик ва педагогик ѐрдам кўрсатадиган, касбий шаклланишдаги муаммоларни бартараф этадиган ва тизимлаштирилган хусусиятга эга бўлган модуль ишлаб чиқилган. тадбирлар

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ ФАОЛ ВА РАҚОБАТБАРДОШ МУТАХАССИСНИНГ ИНТEЛЛEКТУАЛ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

ИЖТИМОИЙ ФАОЛ ВА РАЦОБАТБАРДОШ МУТАХАССИСНИНГ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Ш. Д. Усманова

УзМУ Педагогика ва умумий психология кафедраси доценти

АННОТАЦИЯ

Маколада талабанинг касбий шаклланиши жараёнида интеллектуал ривожланиш динамикасининг ижтимоий-психологик хусусиятлари курсатилган, психологик ва педагогик ёрдам курсатадиган, касбий шаклланишдаги муаммоларни бартараф этадиган ва тизимлаштирилган хусусиятга эга булган модуль ишлаб чикилган. тадбирлар

Калит сузлар: акл, аклий кобилият, ижтимоий ва хдссий интеллект, эмпатия кобилияти, психодиагностика, интеллект динамикаси

АННОТАЦИЯ

В стате изложены социално-психологические особенности динамики развития интеллекта в процессе профессионалного формирования студента, разработан модуль, который оказываэт психолого-педагогическую помощ, устраняет проблемы в профессионалном формировании, имеэт систематизированный характер мероприятий

Ключевые слова: интеллект, умственная способност, социалный и эмоционалный интеллект, способност к эмпатии, психодиагностика, динамика интеллекта

АННОТАЦИЯ

В стате изложены социално-психологические особенности динамики развития интеллекта в процессе профессионалного формирования студента, разработан модуль, который оказываэт психолого-педагогическую помощ, устраняет проблемы в профессионалном формировании, имеэт систематизированный характер мероприятий

Ключевые слова: интеллект, умственная способност, социалный и эмоционалный интеллект, способност к эмпатии, психодиагностика, динамика интеллекта

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида «Жисмонан соFлом,

281

pyxaH Ba a^gaH puBo^gaHraH, MycTa^ug ^uKpgaftguraH, BaTaHra cogu^, KaTtHH xaeTHH Hy^Tan Ha3apra эгa emgapHH TapSuagam, geMoKpaTHK ucgoxoTgapHH ny^ypgamTupum Ba ^y^apoguK ^aMuaTHHH puBo^gaHTupum ^apaeHuga ygapHHHr h^thmohh ^aogguruHH omnpnm» Basu^agapu SegrugaHraH. EyHgaH Ba3H$gapHH xag этнm ynyH y^HTyBHugap KacSuH TaHeprapgurH TH3HMHra Ba yHH Som^apumra TyS y3rapTHpnm oguS Kupum h^thmohh-negaroruK Ba ncuxogoruK H3gaHHmgapHHHr энг MyxuM Ba3H$agapugaH xucoSgaHagu.

Y3SeKHCTOHga ncuxogorgap TOMOHHgaH oguS SopugraH ugMHH Tag^u^oTgap HaTH^acnra Kypa, yKHTyBHHHHHr KacSuH TaHeprapgHrura goup MyaMMogapHHHr ^yga Kyn acneKTgapu ypraHugraH Sygcaga, geKHH yKHTyBHHHHHr MHggHH-MagaHHH MyxuTra xoc KeHr HMKoHuaTgapuHH aHH^goBHH, yHHHr maxcuH Ba KacSuH SapKaMogguruHH TatMHHgoBHH MyxuM MexaHH3M negaror KacSuH Taneprap^HrHHHHr y3ura xoc ncuxogoruK xycycuaTgapu MyaMMocu y3HHHHr Tygu^ enuMHHH KyTMo^ga. Y^HTyBHu KacSuHHHr ncuxogoruK xycycuaTgapuHH ypraHumra 3apypaT SopguruHH KyHugarugap Ta^o3o этagн:

• ^axoH aHgo3agapura moc pa^oSaTSapgom Kagpgap TaHepgam Ma^caguga KacSuH TaHeprapgHK ^apaeHH Ma3MyHH Ba TH3HMHra MyHTa3aM y3rapTHpumgap khphthS Sopum ^oroguru;

• xagurana yKHTyBHHgapHHHr maxcu Ba ^aoguaTuga ogguHru aHtaHaBHH TatguM-TapSua TH3HMura xoc Sat3H ^apamgapHHHr Ky3aTHgaeTraHgHru;

• yKHTyBHHHHHr maxcura KacSuH SugHMgoHguru Me3oHH SyHHHa KyHH^aguraH TagaSgapHHHr MyHTa3aM y3rapaeTraH^Hru;

• yKHTyBHHHHHr em gaBpgapura xoc TatguM-TapSua ^apaeHHHHHr TapKuSuHH, Soc^HH^apuHH xaMga ygapHHHr y3BHHgurHHH SegrugaHguraH ncuxogoruK MexaHH3M^apgaH Tygu»; xaSapgop эмacgнгн;

• axSopoT xa^MHHHHr y3gyKcu3 ycuS Sopumu mapouTuga y^yB-TapSua ^apaeHH umTupoKHugapu MyHocaSaTgapura MyHTa3aM y3rapTHpumgap khphthS Sopum эxтнe^ннннг MaB^ygguru;

• y^yBHHHHHr HyHagraHgurH exyg gyHe^apamu SugaH yKHTyBHHgapHHHr maxcuH Ba KacSuH HyHagraHgurH ypTacugaru MatgyM Ta^oByraapHHHr opTuS SopaeTraHguru;

• yKHTyBHHHHHr KacSuH SuguMgoHguru Ba aMaguH ^aoguaTuga MyoMaga ogoSu, myHHHrgeK, y^yBHHHHHr MyagguM THMcogura HucSaTaH MyHocaSaTuga KecKHHguKgap Ky3aTugMo^ga. Ey эca y^HTyBHugap KacSuH TafieprapgHrHHHHr ncuxogoruK xycycuaTgapu SyHHHa Tag^u^oT umgapu oguS Sopum Ta^o3o этagн. y^HTum Ba TapSuagam ^apaeHHHHHr SoFgu^guru, yHFyH puBo^gaHraH maxcHH maKggaHTupumra, ygapga WKcaK MagaHHH Ba MatHaBHH caBuacu ^apop

27-mart, 2024

https://nuu.uz/ Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

282

TonTHpumra, negarorHHHr roKcaK maxcuH cu^aT.apura, yHHHr BaTaHnapBap.HK, oSpy Ba SypHHH xuc этнmгa, KeHr ryMaHHTap Ba ryMaHHCTHK Taftep.HrHra, myHHHrgeK yKyBHH.ap ypTacuga TapSuflBHH um.apHH TamKH. этнmнннг aMa.HH KyHHKMa.apura acoc.aHagu.

negarorHHHr yKyB-TapSuaBHH ^apaeHgaru ryMaHHTap OMHHHH Se.rH.aHguraH maxcHH cu^aT.apura KyftugarH.ap Kupagu: Ta.aSnaH.HK, xaKKOHHH^HK, xa.o..HK, MexpuSoH.HK, xymMoMa.a.HK. YmSy cu^ar.ap negarorHHHr Tat.HM o.yBHH.ap ynyH axaMH^THHH Se.rH.amH KepaK. fflaxcuft cu^aT.ap y^HTHm Ba TapSua.am MaxopaTHra Tatcup Kypcaragu. ^yHKH khm khmhh y^HTHmu xaMga ypraTHmuro, HHMaHH ^aHgaft y^HTHmu Ba ypraTHmu aHHaH aHa my xycycH^T.apra Sof.hk.

Tat.HM o.yBHH.apHHHr Su.HM.apHHH xo.ucoHa Ha3opaT KH.um Ba Saxo.am MaxopaTH ncuxo.orHK-negaroruK ^uxaTgaH y^HTHm Ba TapSua.am MaxopaTH Su.aH y3BHH SoF.H^gup. negaror Tat.HM o.yBHH.apHHHr Su.HM.apu Ba MaxopaT.apuHH xo.ucoHa Saxo.am пpннцнп.apн, MeTog.apu Ba MexaHH3M.apuHH Su.umu, CTaHgapT.amTupu.raH TecT.apHH um.aS HH^um, Tat.HM o.yBHH.apHHHr y3.amTHpumHHH Ha3opaT ^unumHUHr Typ.H maK..apHHH caMapa.H ^y..am MaxopaTHra эгa Sy.umu KepaK. EyHga aipuSyraapHH y3 ypHHga Ky..aHHmu aHHaH yKHTyBHH MaxopaTHra SoF.H^gup.

O.Fa cun^HmHH y^yBHH эмac, y^HTyBHu Saxo.aHgu; y^HTyBHH y^yBHHHH £moh Hy.gaH KaHTapum ynyH yHra TyFpugaH-TyFpu эмac, Sa.KH HHMa.apragup umopa kh.hS ranupumu .o3hm; Mat.yM $aHHH ypraTaguraH y^HTyBHu yKyBHH.ap o.guga Som^a $aH.ap xa^uga Ho^ya ran aHTMac.uru KepaK; y^HTyBHH HHMaHH ypraTca, y3H xaM myHra aMa. KH.umu mapT. y Shphhhh ra.ga y^umHHHr caMapacHHH H$oga.aHguraH ^oh.h THMco.gup.

y^HTyBHH Tat.HM Ba TapSua ^apaeHHga Kyfiugaru пpннцнп.apгa aMa. KH.umu .o3hm: y3HHH-y3H TamKH. этнm пpннцнпн-Укyв-Sн.yв ^ao.HATHHH caMapa.H TamKH. этнmнннг MyHTa3aM maK..aHuS Ba TaKoMH..amuS Sopum KoHyHH^T.apura aMa. KH.agu; эвo.rocнa пpннцнпн -y^yB-ncHxo.orHK ^apaeHHHHHr maK. Ba ycy..apHHH goHMHH y3rapTupuS SopumHH Ha3apga Tyragu; aBToHoM.HK пpннцнпн-ycтoз Ba TapSua.aHyBHHHH Tat.HM ^apaeHHga TamaSSycKop xaMga $ao. gHHaMHK xapaKaT.apHH Sa^apumra HyHa.THpagu; Macty.uaT.H.HK пpннцнпн-Sy, Sh.hm o.um, Ma.aKa Ba KyHHKMa.apHH эгa..amga y3H Sa^apaguraH aMa..ap, xaTTH-xapaKaT.apHH H3HH. Tap3ga Ha3opaT kh.hS SopumHH Ta^o3o этagн; po..H umTupoK пpннцнпн — Sy, ycro3 Ba Tat.HM o.yBHHgaH cnecu^HK $yH^H^.ap Sa^apumHH Ta.aS этagн: ycTo3 y^yBHHHHHr yKyB-Su.yB ^ao.H^THHH TamKH. этyвнн, Som^apyBHH; Ta.aSa эca H^po этyвнн

283

ролини бажаради; психологик сифат ва самарадорликни таъминлаш принципи — бунда, укитувчи ва укувчилар фаолиятининг барча компонентлари мувофиклаштирилган ягона механизмдек булиши назарда тутилади; яъни жамоанинг барча аъзолари умумий максадга эришиш йулида бир-бирларига ёрдам бериб, кийинчиликларни биргаликда бартараф этишга интилишлари ва маънавий-рухий хамкорлигини курсатади.

А.В. Хуторский таълимда укитувчининг етти компетенциясини тафсифлайди. К,адрият ва узини англаш — укитувчининг дунёкараши, тасаввури ва кадрияти билан боFлик равишда намоён булади. У атроф -мухитдаги вокеа ва ходисаларни мохиятини кура олади ва тушунади бунга узини йуналтиради, педагог сифатида уз фикрини асослай олади. Муаммо ечимини топа олади. Бу компетенция- укитувчининг укув ва бошка фаолиятларидаги уз-узини англаш механизмини таъминлайди. Умуммаданий - миллий ва умуминсоний кадриятларга эга булиш; мамлакатнинг ижтимоий хаётида иштирок этиш; оиласига, урф-одатларга хурмат; ижтимоий кунималарга эга булиш. Илм фаннинг инсон хаётига ва дунё ривожига таъсирини ангалй олиши ва укувчи ёшларга тушунтира олиши.

Укув ва билиш жараёни — укитувчининг мустакил билиш фаолияти. Мантикий фикрлаши. Укув-билув фаолиятини бахолаши, билим ва куникмасини тахлил кила олиши. Маълумотга эга булиш - педагогик фаолияти, уз фанига доир маълумотларни эгаллаш куникмаси. Ижтимоий- фойдали мехнат — оилавий муносабатлар ва маъсулият, жамият ривожидаги иштироки, ижтимоий фойдали мехнат килиши. Иктисодий ва хукукий куникмаларга эга булиш. Уз устида ишлаши — жисмоний, маънавий, интеллектуал жихатдан уз-узини ривожлантириб бориши. Хиссиётини бошкариш. Хулоса килиб айтганда, укитувчига хос мулокотчанлик, ташкилотчилик, фаолиятдаги ижобий мотивлар, зиёлилик ва куллаб — кувватлаш компонентларини шакллантириш хозирги давр талабидир. Укитувчидаги зарурий ижтимоий куникмалар куйидагилардан иборат булиши лозим: Уз-узини намоён килиш; бошка одамлар билан ижтимоий мулокотда булиш; уз устида тинимсиз ишлаш; ташкилотчилик, ижодий ёндашув; бошкарув куникмасига эга булиш; вазиятни бахолаш ва муаммоларни ечиш куникмасига эга булиш. [5. 123.]

Касбий тайёргарлик боскичи усиб боргани сари уларда замонавий педагог учун мухим касбий ва шахсий фазилатларни уЙFун холатда шаклланиб боради. Педагогик психология фанидан дастур, дарслик ва укув кулланмалари тайёрлашда, укитувчиларни малакасини оширишда уларга хос психологик хусусиятларини ривожлантириш коидалари ва хулосаларига асосланиши шарт.

284

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик-хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. -Тошкент: Узбекистон, 2017. — 104 б.

2. Айзенк Г.Ю. Проверте свои интеллектуалные способности / Пер. с англ. 2-е изд. — Рига, 2002. — 176 с.

3. ХАБИЕВ, Т. Р. (2020). ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ФОРМИРОВАНИЯ МЕТАКОГ-НИТИВНЫХ ПРОЦЕССОВ У УЧАЩИХСЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ [ЭЛЕКТРОННЫЙ РЕСУРС]. ББК 74.1 И 66, 520.

4. KHABIEV, T. (2023). COMPARATIVE ANALYSIS OF DECISION-MAKING IN UNIVERSITY STUDENTS (ON THE EXAMPLE OF UZBEK AND RUSSIAN STUDENTS). SCIENCE AND INNOVATION, 2(B5), 450-453.

5. УСМАНОВА, Ш. Д. (2022). ЁШЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИК ВА ИНТЕЛЛЕКТ ДИНАМИКАСИ: МУАММО ВА ЕЧИМЛАР. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 3(NUU CONFERENCE 2), 954-959.

6. УСМАНОВА, Ш. Д. (2019). ШАХС ИЖТИМОИИ ФАОЛЛИГИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМИ. СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ (УЗБЕКИСТАН), (3 (76)), 27-31.

7. УСМАНОВА, Ш. Д. (2019). ШАХС ИЖТИМОИИ ФАОЛЛИГИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМИ. СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ (УЗБЕКИСТАН), (3 (76)), 27-31.

8. УСМАНОВА, Ш. Д. (2021). ПРОБЛЕМЫ ПРОФОРИЕНТАЦИИ В ИССЛЕДОВАНИЯХ ПСИХОЛОГОВ УЗБЕКИСТАНА. ВЕСТНИК НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ, (7-2 (110)), 36-38.

27-mart, 2024

https://nuu.uz/

Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.