CC BY
21
УДК-4И (Англ) (07) ББК-74.261.7 АНГЛ
М. САТТОРОВА F. АТАЕВА
САЛО^ИЯТИ ОМУЗГОРИ МАКТАБИ ОЛИ ДАР ОМОДА НАМУДАНИ КОМПЛЕКСИ ТАЪЛИМИЮ МЕТОДИ
Рушди робитах,ои васеи байналмилалй дар замони мо зарурати пайдоиши сиёсати нави забонй барои татби;и бомуваффа;ияти навоварих,ои гуногун дар сохдх,ои истех,солот, илм, технология, ташкили технологиями нав, дар тамос будан бо хдмкасбони хоричй, иштирок дар семинарх,ои байналмилалй, конфронсх,о, симпозиум ва конгрессх,о, вохурй бо коршиносони хоричй, бунёди корхонах,ои муштарак, таъсиси ширкатх,ои хусусй аз тарафи мутахассисони мо дар хоричи кишварро ба миён овардааст. Самаранокии фаъолияти чунин хдмкории мутахассисони дохиливу хоричй алалхусус дар факултетх,ои гайритахассусии мактабхои олй, зарур мебошад, ки ;обилияти муошират бо забони хоричиро меомузонад, ки ин талаботи замони муосир ба х,исоб меравад. Талаботи мазкур ба барномаи омузиши забонх,ои хоричй мутобикат мекунад, ки дар он салохдяти омузонидани забони англисй барои донишчуёни факултетх,ои гайритахассусй нишон дода шудааст. Омузонидани муошират тавассути забони англисй дар факултетх,ои гайритахассусй касбй набуда, балки барои ;онеъ кардани завки маърифат, татби;и робитах,ои шахсиву худтакмилдихди донишандузандагон равона карда шудааст. Ноил шудан ба хддафх,ои гузошта шуда танх,о дар доираи истифодаи маводи дидактикии мувофик ва пеш аз хдма, интихоби китоби дарсии забони англисй марбут мебошад, ки он яке аз воситах,ои ташаккули муоширати забони англисй мах,суб меёбад.
Масъалаи тадвини китоби дарсй солх,ои тулонй яке аз муаммох,ои мубрами таълими забони англисй дар факултетх,ои гайритахассусй х,исобида мешавад. Маводи бетартиб интихобшуда, на танх,о ба натичаи фах,миш, балки ба муносибати донишандузандагон нисбат ба дарс низ таъсири калон мерасонад. Гарчанде ки олимон зиёда аз 200 сол инчониб ба сохти китоби дарсй машгуланд, дар сохти он муаллифон то х,ол аз тачрибаи хусусии худ истифода бурда мушкилотро бо усул^ои империкй хдл мекунанд. Китоб дар мактаби олй бояд маводеро дар бар гирад, ки малака ва ма^орати дар мактаб омухтаи донишчуёнро ташаккул дихдд. «Пешравии таълими забони хоричй на танх,о дар сифат ва микдори маводи интихобшуда балки аз тарзи чобачогузорй ва пешкаш намудани он низ вобастагй дорад» (4,373). Чунин китоб мутобики барнома бояд чун воситаи маърифат, тарбия ва ташаккули эчодии шахсият, ташаккули фикрронии мантикй, фархднгй ва воситаи баланд бардоштани салох,ияти касбй ва кашфи донишх,ои нав дар сохди илму техника хизмат намояд. Дар мачмуъ, китоби дарсй бояд барои васеъ кардани чах,онбинии донишчуён, баланд бардоштани сатхд фархднгу муошират бо забони хоричй, таъмини алоках,ои гуногуни касбии байналхалкй дар сохдх,ои гуногун тархрезй карда шавад. Х,адафх,ои номбурда аз сохти китоби дарсй ва самаранокии мазмуну мундаричаи он вобастагии калон доранд. Тачриба^о нишон доданд, ки барои донишчуёни точикзабони факултет^ои гайритахассусй аз фанни забони хоричй, аллалхусус забони англисй ягон китоби дарсии мукаммал вучуд надорад. Аксар китоб^ое, ки дар китобхонаи донишгох, мавчуданд, аз замони шуравй бокй мондаанд ва ба талаботи замони муосир чавобгу нестанд. Аз ин лих,оз, омузиши сохти китоби дарсии забони англисй барои донишчуёни факултетх,ои гайритахассусй мухдм мебошад.
Омузиши забони хоричй дар факултетх,ои гайритахассусй диккати якчанд мухдккикд хоричй, аз чумла, И. Л. Бим, А. А. Миролюбов ва гайраро ба худ чалб кардааст ин ва дигар олимон масъалаи омузиши сохту мундаричаи китоби дарс дар факултет^ои гайритахассусй ба миён гузоштанд. Китоби дарсй бояд хусусиятх,ои синнусолй ва психологии донишандузандагон, тачрибаи хдёт ва манфиатх,ои онх,о, инчунин сатхд ва тарбияи донишчуёнро ба назар гирад. Гайр аз ин, арзиши маърифатй ва коммуникативии матнх,о, маълумоти иттилоотй дар матн, хдвасмандй, таносуби мавзуъхо, баназаргирии чузъи чугрофии минта;авй, рушди малаках,ои ичтимой ва касбии мутахассисони оянда, дарки малакахои мушаххаси шифох,й ва хаттй, ки ба мутахассисони касбй вобаста мебошанд сарфи назар нашаванд. Олимон максад доштанд, ки маводи лексико-грамматикии муттасил рубарушавандаро вобаста ба ихтисос мувофик таъмин намоянд. Бинобар ин, маводи
забонии интихобшуда бояд аз руи принсипхои тематикй ба хам алокаманд бошанд ва мафхумхои асосии коммуникативиро дар муошират инъикос намоянд. Х,ангоми муоширати коммуникативй истифодаи холатхои муайян бодарназардошти салохияти омузгор ва донишчу, инъикоси макоми хамсухбат ва мухити ичтимой бояд нишон дода шавад.
^айд кардан чоиз аст, ки хатмкунандагони факултетхои гайритахассусй бояд баъди омузиши забон дорои салохияти коммуникативии комплексй, аз чумла, салохияти лингвистй, сотсиолингвистй, дискурсивй, стратегй ва ичтимой бошанд. Гайр аз ин,
талабот ба машкхо низ накши калонро мебозад. Якчанд олим рус пешниход намуданд, ки дар китоб сарчашмахои иттилоотии паралингвистии гуногун чой дода шаванд, аз чумла, расмхо, карикатурахо, муаррифй, таблитсахо, схемахо, диаграммахо ва монанди инхо.
Максади асосй бояд ба инкишофи асосх,ои назариявии тарбияи касбй нигаронида шуда, барои омузонидани муоширати шифох,й ва хаттии забони англисй дар факултетхои гайритахассусй, тавсиях,о оид ба ташкили мазмуни китоби дарсй, барои тайёр кардани мутахассисон дар факултетхои гайритахассусй равона карда шавад.
Барои ноил шудан ба хадафхои дар боло гузошташуда бояд якчанд вазифахоро муайян кард:
1. Муайян кардани вижагии касбии забони муоширати хатмкунандагони факултетхои гайритахассусй; муайян намудани малакахои муоширати забони англисй ва тайёр кардани мутахассисон дар муассисахои таълимй;
2. Муайян кардани мафхуми «маводи омузиши забонх,ои англисй» ва чузъх,ои асосии мазмуни муоширати забони англисй;
3. Тахияи талаботхои асосй ба мазмун ва мундаричаи китоби дарсй дар факултетхои гайритатхассусй.
Аз руи максадхои дар боло гузошташуда вазифахои зерин ба миён меоянд:
1. Муайян кардани пайдархамии ташаккули кобилияти суханронй бо забони англисй;
2. Муайян кардани меъёрхои интихоби мазмун ва мундаричаи китобх,ои дарсии забони англисй ва чузъх,ои асосии омузиши муошират.
Дар сохти китоби дарсй барои донишчуёни факултетхои гайритахассусй бояд якчанд
талаботро ба назар гирифт:
1. Он бояд аз тарафи муаллифони ватанй (махаллй) тартиб дода шавад.
2. Он бояд матнхои аслй, дурусту сахехро дар бар гирад.
3. Дар он бояд лугатхои такроршавандаро дар бар гирад, ки ба минимуми лексикй ворид карда шудаанд.
4. Матнхо бояд мавзуъхои шинос ва барои фахм дастрасро дар бар гиранд.
5. Он бояд меъёри таксимоти лексикаи фаъол ва гайрифаъол ба назар гирифта шавад.
Бо вучуди ин, принсипхои дар боло номбаршуда барои сохти китоби дарсй барои
донишчуёни факултетхои гайритахассусй кофй нестанд. Бояд ба якчанд савол чавоб гирифт: барои чй? - максади омузиши забони хоричй; кй меомузонад? - омузгор бо тамоми малака ва махорату салохияташ; кй меомузад? - донишчу бо тамоми хусусиятхои инфиродии худ; чй? -маводхои дарсй; чи тарз? - роху усулхои омузиш;
Максади омузиши забони хоричй дар ду намуд зохир мешавад прагматикй ва когнитивй. Намуди прагматикй бо шинос намудани махал ва урфу одатхои забони омухташаванда алокаманд аст. Намуди когнитивй бо дониш, фикрронй ва раванди фахмиш алокамандй дорад. Як катор олими рус (Г. В. Рогова, Е. Л. Соловёва) омузиши забони хоричиро аз руи мазмун дар навбати худ ба 3 кисм чудо кардаанд: лингвистикй, психологй ва методологй. Лингвистикй ин интихоби маводи заруриро дар назар дорад: 1) забонй (фонетика, грамматика, лексика); 2) нуткй; 3) маданй.
^исми психологй барои муайян кардани малака ва махорат дар раванди омузиши забони англисй дар мархилаи муайян истифода бурда мешавад.
Хусусияти хоси кисми методологй дар он аст, ки омузгор на танхо маводи навро мефахмонад, балки вай ба шогирдони худ вазифхои муайян ва кори инфиродй месупорад.
Дар замони муосир усулу технологияхои омузиши забони хоричй мавчуданд. Интихоби ин ё он усул аз максади омузиш вобаста аст. Омили муайянкунанда дар интихоби усули таълим холати нормативй, ки барои муайян намудани чорчубаи кории хам омузгор ва хам донишчу ёрй мерасонад ба хисоб меравад. Аз ин лихоз, интихоби усулхои таълим одатан комплективй ба вукуъ меоянд, яъне дар чаласахои кафедра, семинархо ва гайрахо.
Хулоса тахти мафхуми васоити таълим хамаи он чизхое, ки дар раванди омузиш ё таълими забони хоричй ёрй мерасонанд, фахмида мешавад, ки онхоро ба хатмй ё ёрирасон, техникй ва гайритехникй чудо кардан мумкин аст. Ба воситаи асосии таълим комплекси
таълимй методиро низ ворид кардан мумкин аст, ки ба ташаккули салохияти коммуникативии донишчуён равона карда шудааст. Ба воситаи иловагии таълим китоб, аёният, васоити техникй дохил мешаванд. Методисти барчастаи рус Е.И. Пассов воситаи калони ёрирасони омузиши забони хоричиро дар машк мебинад. Х,ар як омузгори забони хоричй бояд хама намуди машк ва хусусиятхои методии онхоро дониста, онхоро хам барои дарс ва хам барои омода намудани комплекси таълими методй дуруст ва мувофщи мак;сад интихоб карда тавонад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Актуальные вопросы коммуникативно ориентированного обучения иностранным языкам в школе и неязыковом вузе. // Сб. науч. тр. МГЛУ.-1992. № 391.- 146 с.
2. Аракин, В.Д. Вопросы обучения устной речи и чтению на иностранном языке/ В. Д. Аракин. - Москва, Просвещение, 1965. - 7-18 с.
3. Бим, И.Л. Моделирование устной речи в методических целях // Иностранные языки в школе. № 3.- 1963. 39-50 с.
4. Методика обучения иностранным языкам в средней школе // Учебное пособие для пед. ин-тов /под ред. Гез Н.И., Ляховицкого М.В., Миролюбова А.А. и др. - Москва, Высшая школа, 1982. - 373 с.
5. Миролюбов, А.А. Иностранный язык как учебный предмет средней школы/ А.А. Миролюбов. - Москва, Просвещение, 1967. - 5-49 с.
REFERENCES:
1. Actual Issues Concerned with Communicative Oriented Teaching of Foreign Languages in Schools and Non-Language Universities // Collection of Scientific Works. Moscow State Linguistic University. - 1992. № 391. - 146 p.
2. Arakin, V.D. The Problems of Teaching Oral Speech and Reading in Foreign Language / V.D. Arakin. - M.: Enlightenment, 1965. - P. 7-18.
3. Bim, I.L. Modeling of Oral Speech for Methodical Purposes. // Foreign Languages at Schools. № 3.- 1963. - P. 39-50.
4. Methods of Teaching Foreign Languages at Secondary Schools// Manual for pedagogical institutes /under the editorship of Gez N.I., Lyakhovitsky M.V., Miroljubov A.A et alia. -M.: Higher School, 1982. - 373 p.
5. Miroljubov, A.A. Foreign Language as a School Subject at Secondary School/ A.A. Miroljubov - M.: Enlightenment, 1967. - P. 5-49.
Салохияти омузгори мактаб^ои олй дар омода намудани комплекси таълимию методй
Вожа^ои калидй: комплекси таълими методй, гайритахассус, прагматика, салохияти
лингвистй, дискуссия, стратегия Дар мацола салохияти омузгори мактаби оли уини омода сохтани мацмуи маводи таълимию методы мавриди барраси царор гирифтааст. Таъкид мешавад, ки омузиши забони хорицй дар факултетхои гайритахассусй бахшида шудааст, ки он дищати якчанд мухащицони хорица аз цумла И. Л. Бим, А. А. Миролюбов ва дигаронро ба худ цалб кардааст. Ин сабаб шудааст, ки масъалаи омузиши талабот ба сохту мундарицаи китоби дарсй ва комплекси таълимию методй дар факултетхои гайритахассуси мактабуои оли ба миён ояд. Цайд мегардад, ки уангоми тауияву тадвини китоби дарси ва маводи таълимию хусусиятуои синнусоли ва психологии дониш, тацрибаи уаёт ва манфиатуои ощо, инчунин сатуи маориф ва тарбияи донишцуёнро ба назар бояд гирифт. Ба назари муаллифон маърифат арзиши маърифати ва коммуникативии матнуо, маълумоти иттилоотй дар матн, хавасмандй, таносуби мавзухо, ба назаргирии цузъи цугрофии минтацави, рушди малакауои ицтимои ва касбии мутахассисони оянда, дарки малакахои мушаххаси шифохй ва хатти, ки ба мутахассисони касби вобаста мебошанд бояд сарфи назар нашаванд.
Компетентность преподавателя высшего учебного заведения в подготовке учебно - методического комплекса
Ключевые слова: учебно-методический комплекс, специальный, прагматика, лингвистическая компетентность, дискуссия, стратегия
Статья посвящена проблеме компетентности преподавателя вуза в подготовке учебно- методического комплекса. Упоминается, что изучению иностранному языку в неязыковых факультетах, которая привлекла внимание ряда исследователей за рубежом, включая И. Л. Бима, А. А. Миролюбова и других. Данная проблема стала причиной решения вопроса о составлении структуры учебника английского языка в неязыковых факультетах. В этом плане необходимо учитывать возрастные и психологические особенности учащихся, их жизненный опыт, интересы, уровень образования и воспитания. Кроме того, во время составления структуры учебно- методического комплекса надо принять во внимание образовательные ценности, содержание текстов, предоставленные информации в текстах, мотивацию, отношение материалов, географический региональный компонент, развитие социальных навыков и профессиональных специалистов, понимание конкретных устных и письменных навыков.
The Competence of a Higher School Teacher in Making up an Educational-Methodical Complex
Keywords: educational-methodical complex, special, pragmatics, linguistic competence, debates, strategy
The article dwells on the problem dealing with a competence of a higher school teacher in making up an educational-methodical complex. It is underscored that foreign language studies at non-language faculties drew attention of a number of researchers abroad, including I. L. Bim, A. A. Miroljmov and others. It caused the problem of making up a structure of an educational-methodical complex for non-language faculties. In this aspect it is necessary to take into consideration age and psychological characteristics of students, their experience and interests, as well as the level of their education and upbringing. In addition, when building up a structure of the complex in question one should take into consideration educational values, contents of texts, provision of information in the letters, motivation, correlation of materials, geographical and regional components, development of social skills, availability ofprofessional specialists, understanding of specific oral and writing skills. Маълумот дар бораи муаллифон:
Сатторова Махфират, сармуаллимаи кафедраи умумидонишгоуии забонуои хориции Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, шаури Хуцанд), E-mail: uchzaphgu@mail.ru
Атаева афизахон Рафоровна, сармуаллимаи кафедраи умумидонишгоуии забонуои хориции Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, шаури Хуцанд), E-mail: аЬиЬа^Шоп@таИ.т Сведения об авторах:
Саттарова Махфират, старший преподаватель общеуниверситетской кафедры иностранных языков Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, город Худжанд). E-mail: uchzaphgu@mail.ru Атаева Хафизахон Гафаровна, старший преподаватель общеуниверситетской кафедры иностранных языков Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, город Худжанд), E-mail: аbubakrkhon@mail.ru Information about the authors:
Sattorova Makhfirat, the senior teacher of foreign language department of Khujand State University named after academician B.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand). E-mail: uchzaphgu@mail. ru
Ataeva Hafizakhon Gafarovna, the senior teacher of Foreign language department of Khujand State University named after academician B.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), Email: аbubakrkhon@mail.ru
