CC BY
17TEBRANISHLARNI ELASTIK MUHITDA TARQALISHI MAVZUSINI AXBOROT KOMMUNIKATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANIB O'QITISH
TEXNOLOGIYASI 1Sh.S.Saydullayeva, 2B.F.Izbosarov
1Navoiy davlat pedagogika instituti Fizika va astronomiya ta'lim yo'nalishi 4 -"A" guruh
talabasi
2Ilmiy rahbar, Navoiy davlat pedagogika instituti Fizika va astronomiya kafedrasi professori
https://doi.org/10.5281/zenodo.1099119 7
Annotatsiya. Ushbu maqolada tebranishlarni elastik muhitda tarqalishi mavzusini eksperiment va axborot kommunikatsion texnologiyalardan foydalanib o'qitish metodikasi yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: fizika, tebranish, eksperiment, namoyishli, tajriba, ekperimental tajriba, moddiy nuqta garmonik tebranish
Ключевые слова: физика, вибрация, эксперимент, демонстрация, эксперимент, экспериментальный эксперимент, гармоническая вибрация материальной точки.
Аннотация. B данной статье описана методика обучения предмету «Распространение вибрации в упругой среде» с использованием эксперимента и информационно-коммуникационных технологий.
Abstract. This article describes a methodology for teaching the subject "Propagation of Vibration in an Elastic Medium" using experiment and information and communication technologies.
Keywords: physics, vibration, experiment, demonstration, experiment, experimental experiment, harmonic vibration of a material point.
Dars davomida tajriba va kuzatishlarning qo'yilishi (o'tkazilishi) talaba va o'quvchilarning eksperimental usul bilan tanishishida va ularning ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishlarida katta ahamiyatga ega. Tabiat hodisalari va qonuniyatlarini fizik tajribalar asosida o'rganish talaba va o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashini shaklllanishiga olib keladi hamda fizik qonunlar, hodisalarni chuqur o'zlashtirishida va fanga qiziqishini oshiradi.
1. Namoyishli tajriba asosan
ma'ruzachi tomonidan auditoriyada tinglovchilarga namoyish qilib o'tkaziladi va ko'rasitaladi
2. Laboratoriyali tajriba bu talaba va o'quvchilar tomonidan bajariladi.
Bu ikki eksperiment bir-birini to'ldiradi. Ayrim holatlarda namoyishli tajriba o'tkazilsa, boshqa holatlarda laboratoriya ishlarini bajarish maqsadga muvofiq bo'ladi.
Namoyishli tajribani o'takazish va ko'rsatish tezligi o'qituvchining mavzuning o'g'zaki bayoniga mos tushishi kerak. Namoyish etilayotgan tajriba qurilmani talaba-o'quvchilar oldida yig'ib ko'rsatish maqsadga muvofiq bo'ladi, sababi ular tajribani tushunishda va o'zlashtirishda
yordam beradi. Murakkab qurilmalar bo'lsa, ular oldindan yig'ib tayyorlab qo'yiladi va ma'ruza o'qigan paytda qurilma ishga tushuriladi.
Fizika fanini o'qitishda eksperimental tajriba namoyish etilishi bu albatta fandagi hodisa va qonunlarni o'zlashtirishda ahamiyati katta shu bilan bir vaqtda har bir o'qituvchi axborot-kommunikatsion texnologiyalari yordamida tabiiy fanlardagi hodisa, jarayon va qonuniyatlarni harakatli animatsiyalar, slaydlar, videofilmlar ko'rinishida, vertual laboratoriyalar ko'rsatib o'tilsa mavzuni o'zlashtirishda va talaba-o'quvchilarni fanga qiziqishini oshirishga erishiladi.
Fizika ta'limida zamonaviy axborot texnologiyalarni joriy etishning istiqbolli yo'nalishlardan biri fizik hodisalar, jarayonlarni va murakkab qurilmalarni kompyuter ekranida namooyish etish talabalarning yangi noan'anaviy o'quv faoliyatini tashkil etishga yordam beradi. Biz yuqorida aytilgan fikrlarni "tebranishlarning elastik muhitda tarqalishi" mavzusini o'qitishda eksperiment va axborot kommunikatsion texnologiyalardan foydalangan holda o'qitish metodikasi ishlab chiqdik.
Ma'lumki, moddiy nuqta (•) harakat trayektoriyasining vaqt bo'yicha o'zgarishi sinuslar yoki kosinuslar qonuni bo'yicha o'zgaradigan tebranishlarga garmonik tebranishlar deyiladi. Bunga misollar matematik, fizik va prujinali mayatniklar (1-rasm a va b), pezo effekt hossasiga ega bo'lgan modda plastinkalar va boshqa sistemalar tebranishini misol qilib keltirsak bo'ladi.
1-rasm
a) prujinali mayatnik b) matematik mayatnik
Garmonik tebranishlar tenglamasini matematik formulalar yordamida keltirib chiqariladi va u quyidagi ko'rinishlarga ega bo'ladi:
X=Asin(œt+ y) ( 1 ).
Bu mehanik tebranishlar muhitda tarqalish, ya'ni to'lqinlarni hosil bo'lishining matematik formulasi ham keltirib chiqariladi va u quyidagicha ko'rinishda bo'ladi.
^=Asinrn(t-x/c ) ( 2 ).
Bu yerda
A- tebranish amplitudasi
rn-
c=Àv — to'lqin tarqlishi tezligi
=2nv=2— tebranish chastotasi
T
A — to'lqin uzunligi
Garmonik tebranishlar va ularni muhitda tarqalishini qator eksperimental misollarda namoyish qilib talaba o'quvchilarga ko'rsatilsa va laboratoriya mashg'ulotlarida davr, amplituda, to'lqin uzunlikni, to'lqinni muhitda tarqalish tezligini o'lchash metodlari ko'rsatish va o'lchashni bajarish esa talabalar o'zlashtirish sifat ko'rsatkichini oshiradi.
Xulosa o'rnida, tebranishlarni muhitda tarqalishini kompyuter texnologiyalardan foydalanib ekranda murakkab jarayonlarni namoyish qilib ko'rsatilsa talabalarning fanga qiziqishi oshadi va o'zlashtirishni sifat ko'rsatkichi oshadi.
REFERENCES
1. Karimova O.A. TERMODINAMIKA QONUNLARINI O'QITISH METODIKASI TAKOMILLASHTIRISH //Science and innovation. - 2022. - Т. 1. - №. 1. - С. 908-915.
2. U.R.Bekpulatov. "Physical style of thinking-methodological basis for the formation of a scientific world view". Theoretical&Applied Science. 09(89). 183-188.
3. Х,амроева Севара Насриддиновна, Камолов Ихтиёр Рамазонович. "Педагогика олий
таълим муассасаларида булажак физика фани укитувчиларининг мантилий фикрлаш кобилиятини stem таълим дастури асосида ривожлантириб укитишни такомиллаштириш". Science and innovation International scientific journal. volume 1. issue 6. UIF-2022. 2181-3337.
4. У.Д.Шеркулов, А.М.Музафаров, Т.И.Солиев. Determination of mixing factors of daughter radionuclides in the uranium decay chain. Neuroquantology. September. 2022. Volume 20. Issue 11. London.
5. Ж.М.Абдуллаев, Л.И.Очилов. "Изъятие пресной воды из подземных вод при помощи гелиоустановки водоносного опреснителя". Молодой учёный научный журнал. 2015/5. 274-276.
6. Tursunboy Izzatillo ugli Soliyev, Amrullo Mustafoyevich Muzafarov, Bahriddin Faxriddinovich Izbosarov. Experimental determination of the radioactive equilibrium coefficient between radionuclides of the uranium decay chain. International Scientific Journal Theoretical&Applied Science. 801-804.
7. С.С.Канатбаев, И.Р.Камалов, Д.И.Камолова, Г.И.Сайфуллаева. "Universum: технические науки". Россия. Декабрь, 2016. №12(33). 38-40 стр.
8. Хушвактов Бекмурод Нормуродович. "Innovative Fundamentals of Non-Traditional Teaching (on The Example of The Optics Department)" Journal of Ethics and Diversity in International Communication". e-ISSN: 2792-4017. www.openaccessjournals.eu. Volume.1 Issue.3.
9. Э. А. Кудратов Э. А. Аллаберганова, Г. М., Кутбеддинов, А. К., Каримов, А. М., Интерактивные методы обучения студентов естественных специальностей на основании радиационных факторов экосистемы. Педагогика и современность ISSN: 2304-9065
10. B. I Xojiyev, N.A. Ulugberdiyeva, AA Xo'jayev, AA Amonov Studying the transition processes in physics lessons Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 10 (5), 873-876, 2022
11. Sayfullaeva Gulkhayo Ikhtiyor Kizi, Shodiev Khamza Ruziculovich, Xaitova Shakhnoza G'olibjon Kizi // CONDITIONS FOR THE FORMATION OF TEACHING INNOVATION ACTIVITIES// Journal of Pharmaceutical Negative Results Volume 14. Issue 2. 2023. 242024233 pp
12. Sayfullayeva Gulhayo Ixtiyor qizi, Norqulov Madina Hamza qizi Astronomiyani аxbоrоt tа'lim muhitlаridаn feyd^^^ о'qitishning pеdаgоgik tamoyillari// «Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy onlayn konferensiyasi 104-109 https://doi.org/10.5281/zenodo.10443860
13. Sayfullayeva Gulhayo Ixtiyor qizi Namozova Nilufar Tuxtamurodovna Astronomiya fanini o'qitishda elektron darsliklarning o'ziga xos xususiyatlari va afzalliklari// Journal of Universal Science Research 1 (10), 873-877
14. Н Намозова, Г Сайфуллаева Астрономия фанига интеграциялашган медиатаълимнинг фаолиятли тузилмаси// бюллетень педагогов нового Узбекистана 1 (7), 21-23
15. Aziza Bozorova, Gulhayo Sayfullayeva kredit-Modul Ta'lim Tizimida Talabalarning
Mustaqil Ta'lim Jarayonini Tashkil Etish// Бюллетень студентов нового Узбекистана, 2023
16. Haydarova Dilorom, Sayfullayeva Gulhayo Pyton dasturida astronomiyadan animatsiya yaratish // Journal of Universal Science Research, 2023
17. А.А.Ахмедов, Э.А.Кудратов, Д.М.Холов. Инновационные Технологии В Науке И Образовании" сборник статей победителей международной научно-практической конференции. 2016. Издательство: Наука и Просвещение. Пенза.
18. Б.Ф.Избосаров, А.А.Ахмедов, И.Р.Камалов. Инновационные подходы к проведению лабораторных работ по физике". Новые технологии в образовании. 106-109.
19. Kamolov Ikhtiyor Ramazonovich Features of using mathematical knowledge and laws of physics in teaching astronomy Uzbek scholar journal volume- 24, january, 2024 www.uzbekscholar.com 152-157
20. I.R. Kamolov, G.I. Sayfullaeva -Formation of teacher's competence in the performance of laboratory and experimental works Journal of critical reviews. ISSN-2394-5125, 2020
21. Сайфуллаева Гулхаё Ихтиёровна, Негматов Сайибжан Садыкович , Абед Нодира Сайибжановна, Камолов Ихтиёр Рамазонович, Баракаева Сарвиноз Тулкуновна, Камалова Дилнавоз Ихтиёровна МЕТОДИКА ПОЛУЧЕНИЯ КОМПОЗИЦИОННЫХ ОБРАЗЦОВ НА ОСНОВЕ ТЕРМОРЕАКТИВНЫХ ФУРАНО-ЭПОКСИДНЫХ ПОЛИМЕРОВ И ОРГАНОМИНЕРАЛЬНЫХ НАПОЛНИТЕЛЕЙ// Универсум технические науки январь, 2021 1(82)
