CC BY
48
dr. inz Eugeniusz W. ROGUSKI
Dyrektor Naczelny CNBOP
Regionalne i lokalne zar/ad/anie kryzysowe w standardach UE
Streszczenie
Autor przedstawia w artykule ogolne zasady decentralizacji i dekoncentracji w zarz^dzaniu kryzysowym. Omawia poszczegolne szczeble decyzyjne od lokalnego poprzez regionalny na krajowym skonczywszy. Porownuje krajowa rzeczywistosc z zasadami przyj^tymi w UE. Przedstawil cztery wybrane kraje UE z ich systemami planowania cywilnego i zarz^dzania kryzysowego.
Summary
The author presents general rules of critical management decentralization & deconcentration. . He talks over particular decision levels from local up to state. Compares polish reality with rules took over in EU.
He introduce four countries with their civil planning system and critical management.
Wprowadzenie
Od wielu dziesi^cioleci przyj^to za zasady w naszym kraju, ze polityka i strategia zastrzezone s^. dla szczebla centralnego. Oznaczalo to w praktyce, ze tak zwany teren tzn. struktury posrednie i lokalne nie podejmowaly dzialan bez sygnalu w postaci dyrektyw, zalecen, instrukcji czy tez po prostu polecen z „gory". System ten funkcjonowal ku „ogolnemu zadowoleniu", tym bardziej, ze nadzor centralny polegal wyl^cznie na kontroli realizacji celow i zadan okreslanych odgornie.
Obecnie w zwi^zku z decentralizacji panstwa przy rownoczesnej dekoncentracji kompetencji i uprawnien wynikaj^cymi z reformy administracyjnej, wdrazany jest kompletnie odmienny model zarz^dzania panstwem. Model ten opiera si? w glownej mierze na samodzielnosci decyzyjnej samorz^dowych organow administracji publicznej. Szerokie kompetencje okreslone ustawami z jednej strony oraz ogromna odpowiedzialnosc z drugiej, stawiaji wladze samorz^dowe przed nie lada problemem, szczegolnie przy niezmiernie skromnych srodkach finansowych.
Ograniczone srodki finansowe niewystarczaj^ce do pokrycia wszelkich potrzeb zmuszaji lokalne wladze do podejmowania decyzji o wyborze ich przeznaczenia. Decyzje o realizacji jednych zadan w pelnym wymiarze, innych w ograniczonym czy tez wreszcie odst^pienie od realizacji pozostalych maji charakter strategiczny, a nawet cz?sto polityczny (w rozumieniu polityki lokalnej). Cz?stokroc stosowane rozwi^zania w s^siednich jednostkach administracyjnego podzialu panstwa s^. rozne i niewiele maji wspolnego z tak zwanymi ogolnokrajowymi. Odmiennosci te wynikaji z lokalnej specyfiki. Praktyczne kazda gmina czy powiat s^. odmienne pod wieloma wzgl?dami, takimi jak:
• powierzchnia,
• zaludnienie,
• uprzemyslowienie,
• posiadane zasoby,
• struktura zatrudnienia,
• jakosc i nasycenie infrastruktur^,
• zasobnosc mieszkancow,
• i wieloma innymi.
Lokalna specyfika, wymaga formulowania i planowania odmiennych, indywidualnych, wynikaj^cych z potrzeb i mozliwosci celow strategicznych, pierwszoplanowych, oraz pomocniczych.
Bezpieczenstwo w uj^ciu lokalnym
Bezpieczenstwo nalezy do jednej z najbardziej elementarnych potrzeb czlowieka. Ze wzgl?du na sposob zarz^dzania mozna wyroznic kilka poziomow bezpieczenstwa. I chociaz zawsze ostatecznym celem funkcjonowania systemow bezpieczenstwa jest bezpieczenstwo czlowieka to sposob ich funkcjonowania zalezy od szczebla organizacji systemu. podstawowym szczeblem zarz^dzania bezpieczenstwem jest szczebel lokalnej administracji samorz^dowej. Wojtowie, prezydenci, burmistrzowie, starostowie odpowiadaj^ za bezpieczenstwo spolecznosci, ktorym przewodz^.
Na ogol bezpieczenstwo definiuje si? jako brak zagrozen. Jest to jednak wielce niedoskonala definicja, gdyz taka sytuacja w ogole nie ma miejsca. Przeciwnie zyjemy w otoczeniu ryzyka. Mozna by rzec, ze nasze zycie przebiega w przestrzeni ryzyk. Ryzyka s3 wszechobecne i nieuniknione. Problem polega tylko na tym, na jakim poziomie wyst?powania poszczegolnych ryzyk mog3 byc one akceptowalne przez dan^ spolecznosc. Ryzyko
i bezpieczenstwo s3 ze sob^ scisle zwi^zane. Mianowicie bezpieczenstwo jest to stan otoczenia cywilizacyjnego i srodowiska naturalnego dowolnej spolecznosci lokalnej. Stan ten okreslony jest przez poziom calosciowego ryzyka w nich wyst?puj^cego.
Maj^c na uwadze powyzsze, wyst?puje koniecznosc zmiany sposobu zarz^dzania bezpieczenstwem z zarz^dzania poprzez sluzby na zarz^dzanie poprzez cele, przynajmniej w
pierwszym etapie transformacji zarz^dzania.
Obecny model zarz^dzania bezpieczenstwem na poziomie lokalnym, opiera si? w glownej mierze, na funkcjonowaniu okreslonych sluzb, ich autonomicznym dzialaniu i co najwyzej skladaniu sprawozdan przed organami samorz^dowymi lub rz^dowymi. Strategia dzialania sluzb, inspekcji i strazy (administracji zespolonej) opiera si? glownie na reagowaniu na zdarzenia. A wi?c, skupia si? na obnizaniu ryzyka poprzez minimalizacj ? skutkow zdarzenia niekorzystnego, poprzez szybk^ i skuteczn^ reakcj?. Dominuje paradygmat „gotowosci bojowej". Jedn^ z wazniejszych wad zarz^dzania tylko poprzez gotowosc bojow^ jest zamkni?cie si? sluzb w stosunku do spolecznosci lokalnej. Poza zakazami, nakazami, karaniem mandatami, a w najlepszym razie ostrzezeniami nie ma praktycznie zadnego dialogu ze spolecznosci3 lokaln^. A przeciez dialog taki jest niezb?dny, co najmniej z dwoch powodow:
- Powod pierwszy - zwi^zany jest z uswiadamianiem spolecznosci lokalnej spraw zwi^zanych z zagrozeniami po to, by po wyst^pieniu zdarzenia niekorzystnego ich zachowanie bylo bardziej adekwatne do okolicznosci i poprzez swoj3 racjonalnosc wspomagalo akcj? ratownicz^.
- Powod drugi - zwi^zany jest z uswiadamianiem spolecznosci lokalnej przyczyn powstawania zdarzen niekorzystnych po to, aby mozna bylo cz?sci z ich unikn^c.
O ile powod pierwszy bardziej zwi^zany jest z minimalizacjskutkow powstalych zdarzen i wi^ze si? w duzej mierze ze strategic gotowosci bojowej, o tyle powod drugi zwi^zany jest ze sfer^ prewencji. Prewencja wymaga od eksperta do spraw bezpieczenstwa innych umiej?tnosci niz umiej?tnosci eksperta z tej samej dziedziny, lecz skupionego na reagowaniu. Wazn^ cech^ prewencji, ktora decyduje o jej znaczeniu jest to, ze w dluzszej
perspektywie czasowej jest ona bardziej oplacalna. I to zarówno ze wzglçdu na koszty jak i samo bezpieczenstwo. Przeciez eliminowanie przyczyn zdarzen niekorzystnych, eliminuje same zdarzenia. Wówczas koszty skutków nie istniej^. Natomiast koszty prewencji s^. z reguly nizsze niz koszty usuwania skutków, w szczególnosci dotyczy to zdarzen o wymiarze katastrofy.
Aby powyzsze zmiany mogly przyniesc oczekiwane efekty, musi nast^pic zjawisko „wtapiania siç" sluzb w tym ratowniczych w spolecznosci lokalne.
W omawianych kierunkach, zmiana doktryny sluzb ratowniczych spowoduje, ze latwiej i pewniej znajd^ one swoje miejsce w obszarze kompetencji wladz lokalnych. Oznacza to równiez, ze znajd^ okreslone miejsce nie tylko w powiecie, ale bçd^. spelniac wyznaczon^. im rolç w rozwoju wspólpracy miçdzy powiatami. Tworzenie zwi^zków gmin i powiatów, zwi^zków miast i miasteczek, a takze metropolii, to wyrazny znak czasu Polski samorz^dowej. Zwi^zki te, w ramach swoich porozumien, dotykaj^ równiez spraw zwi^zanych z bezpieczenstwem. Powoduje to zwiçkszenie efektywnosci dzialan, poprzez mozliwosc uzupelnienia sil i srodków na zasadach wzajemnej pomocy. Jednak kluczowym zagadnieniem przyspieszaj^cym liczbç takich porozumien jest sprawa obnizenia kosztów. Racjonalizacja i adekwatnosc zespolonych terytorialnie srodków finansowych to jedyny sposób na rzeczywiste podniesienie lokalnego poziomu bezpieczenstwa. Niestety, nawet wsród rozwiniçtych krajów europejskich brak jest doswiadczen zwi^zanych z wplywem tworzenia zwi^zków terytorialnych jednostek samorz^dowych, a dzialalnosci^ prewencyjn^.W procesie doskonalenia prac prewencyjnych, po eliminacji (prawie likwidacji) przyczyn najprostszych, wymagana jest wiçksza precyzja badawcza, a ta niestety maleje wraz ze wzrostem skali obszaru, którego topografiç ryzyka badamy. Zalet^ natomiast jest pol^czenie wysilków pracowników róznych urzçdôw, zwiçkszaj^cy ich zdolnosci do zastosowania lepszych narzçdzi, zwi^zanych z analiza ryzyka. Poprawia siç przeplyw informacji i uwspólnia prace prewencyjne. Wystçpuje tu zjawisko, które pozornie pozostaje w sprzecznosci z zasadami decentralizacji, zjawisko analogii metodycznej. Rzeczywiscie, narzçdzia lub metody szacowania wielkosci ryzyk mog^. byc identyczne, lecz same ryzyka zdefiniowane w procesie identyfikacji i hierarchizacji bçd^ rózne i zalezne od specyfiki lokalnej.
Bezpieczeústwo w ujçciu regionalnym
Maj^c powyzsze na uwadze, jak^ rolç pelnic winny centralny i regionalny poziom zarz^dzania panstwem?
Odpowiedz na to pytanie wydaje siç bardzo prosta (bo nie zlozona) lecz nieslychanie trudna (bo nie latwa)w implementacji. Koordynacja.
KOORDYNACJA
KRAJ
WOJEWODZTWO
POWIAT
GMINA
POZIOM KRAJOWY
POZIOM REGIONALNY
POZIOM LOKALNY
ZARZ^DZANIE
^ i \
KONTROLOWANI
Ryc. 1 Zasady zarzqdzania kryzysowego i koordynacji w uj?ciu terytorialnym
Zasada przedstawiona na ryc. 1 i opisana powyzej wydaje si? prostq i latwq, niestety praktyka, czyli szara rzeczywistosc, pokazuje zupelnie cos innego. Cz?stokroc nast?puje zjawisko zawlaszczania kompetencji i organy wlasciwe do zarzqdzania lub koordynacji i wspomagania przejmujq funkcj? kierowania. W zwiqzku z powyzszym wyst?puje próznia nadzoru taktycznego i strategicznego powodujqca zamieszanie kompetencyjne i tym samym zwi?kszajqca niepozqdane konsekwencje. Sytuacja, z która si? zmagamy, z reguly nosi znamiona nadzwyczajnosci, czyli jest trudna do opanowania sama w sobie, wywoluje straty, w jakim wi?c celu samemu jq komplikujemy? Czy ambicje wlasne i ch?c przypodobania si$ mediom jest wystarczajqcym powodem? Odpowiedz nasuwa si? sama.
Schematy przedstawione na ryc. 1-5 obrazujq w uproszczony sposób procesy decyzyjne towarzyszqce zarzqdzaniu kryzysowemu w kilku wybranych panstwach UE. Jak latwo zauwazyc, bez wzgl?du na przyj?ty w tych panstwach system zarzqdzania, wynikajqcy z ich struktura administracyjnej, zarzqdzanie kryzysowe opiera si? wsz?dzie o zasad? decentralizacji i dekoncentracji. Jesli praktyka jest czasami troch? inna to mimo wszystko zasada pozostaje bez zmian i mozna jq traktowac jako norm? bqdz standard organizacyjno-decyzyjny.
Podsumowanie
Ksztaltowanie bezpieczenstwa na okreslonym, porzqdnym poziomie jest efektem planowego przemyslanego i sprawnego procesu zwanego zarzqdzaniem bezpieczenstwem. Najsprawniejsze nawet zarzqdzanie bez okreslenia hierarchii priorytetów nie moze zapewnic wymiernego, dlugofalowego sukcesu.
Tylko lokalne podejscie do zagadnien bezpieczenstwa gwarantuje logiczne i adekwatne do realiów okreslenie celów strategicznych, pierwszoplanowych i pomocniczych.
Dopiero po ich okresleniu mozna zaplanowac proces zarz^dzania bezpieczenstwem, jako zespol dzialan dlugofalowych polegaj^cych na:
• Zapobieganiu kryzysom na najwczesniejszym mozliwie etapie, co jest calkowicie uzaleznione od istnienia lokalnego systemu monitorowania zagrozen, a raczej ich objawow, oraz systemu prognozowania rozwoju zdarzen;
• Umozliwieniu podejmowania i wykonywania planowego dzialania organom administracji publicznej w celu zapewnienia bezpieczenstwa ludziom, ich mieniu i srodowisku oraz ciqglosci funkcjonowania administracji w przypadku wyst^pienia zagrozen prowadz^cych do kryzysu lub stanow nadzwyczajnych w tym wojennego;
• Szacowaniu skutkow b^d^cych konsekwencjami sytuacji kryzysowych lub nadzwyczajnych;
• Usuwanie negatywnych skutkow sytuacji kryzysowych i nadzwyczajnych ze szczegolnym uwzgl^dnieniem odbudowy i modernizacji maj^cej na celu nie dopuszczenie do sytuacji o podobnym charakterze.
Tak, wi^c dosc powszechne twierdzenie, jakoby decentralizacja i dekoncentracja musialy prowadzic do obnizenia poziomu bezpieczenstwa powszechnego, przy zastosowaniu opisanych wyzej metod i zasad przestaje byc prawdziwe. Wyj^tek stanowi^. zagrozenia ustawowo przypisane szczeblowi centralnemu takie na przyklad jak zagrozenie bezpieczenstwa granic panstwowych, zagrozenia o charakterze militarnym, zagrozenia radiologiczne.
Rzeczywiste podniesienie poziomu bezpieczenstwa obywateli zwi^zane jest bezposrednio z logicznym i wlasciwym rozdzieleniem kompetencji w zakresie dowodzenia, kierowania, zarz^dzania i koordynacji pomi^dzy organami, podmiotami i osobami uczestnicz^cymi w tancuch bezpieczenstwa.
Narodowe organizacje ochrony cywilnej oraz systemy planowania cywilnego i zarz^dzania kryzysowego w wybranych panstwach UE
BELGIJSKA OCHRONA CYWILNA I PLANOWANIE CYWILNE
PODSTAWY PRAWNE
Istniej^. regulacje prawne dotycz^ce obszaru post^powania w sytuacjach kryzysu wewn^trznego. Minister Spraw Wewn^trznych jest organem odpowiedzialnym za policje, sluzby ratownicze, Korpus Obrony Cywilnej i zandarmeri^. Minister Spraw Wewn^trznych, gubernatorzy i prezydenci miast s^. organami odpowiedzialnymi za zasoby cywilne i sily wojskowe w czasie kryzysu.
Ministrowie Gospodarki i Rolnictwa odpowiadaj^ za rezerwy gospodarcze i ekonomiczne i zapewnienie potrzeb zyciowych ludnosci.
BELGIA
• Powierzchnia
• Ludnosc
30.519 km2 10.200.000
2
Dekret Krolewski z 1990 roku zobowi^zuje szefow administracji rz^dowej i samorz^dowej wladze szpitalne i przedsiebiorstw do tworzenia i aktualizowania indywidualnych planow postepowania w sytuacjach nadzwyczajnych.
Ministerstwo Spraw Wewngtrznych Dyrektoriat Generalny Ochrony Cywilnej
MISJA OGOLNA
Niesc pomoc osobom i chronic mienie w czasie klesk, katastrof i nieszczesc. Minister Spraw Wewnetrznych, poprzez Dyrektoriat Generalny Ochrony Cywilnej, organizuje sily i srodki dla ochrony cywilnej narodu. Koordynuje on, w ramach departamentow rz^dowych i organow publicznych, przygotowanie i wprowadzenie tych przedsiewziec. Odpowiada za opracowanie planow na nagle wypadki i informowanie ludnosci o niebezpieczenstwach, na jakie moze byc narazona.
ORGANIZACJA I KOORDYNACJA POMOCY
Dyrektoriat Generalny Ochrony Cywilnej jest urzedem Ministerstwa Spraw Wewnetrznych.
Od 1988 r. Rz^dowe Centrum Koordynacji w Kryzysach (CGCCR) jest dostepne cal^. dobe. Osrodek odpowiada za gromadzenie informacji o wiekszych wypadkach i informowanie o nich Ministra Spraw Wewnetrznych, a jesli to konieczne, rowniez innych wlasciwych wladz.
SZKOLENIE
• Krolewska Szkola Ochrony Cywilnej organizuje kursy szkoleniowe dla operacyjnej
• i ochotniczej kadry ochrony cywilnej.
• W kazdym regionie kraju znajduje sie regionalny osrodek szkolenia sluzb przeciwpozarowych.
NARODOWE SILY INTERWENCYJNE
Personel ochrony cywilnej tworzy sob^. sztaby do zadan administracyjnych i administracji centralnej. W pieciu stalych jednostkach operacyjnych czynnych cal^. dobe od dnia, w ktorym nast^pil wypadek, pelni sluzbe 600 osob personelu.
Ponadto 2.400 ochotnikow moze wesprzec staly sztab, jesli zajdzie taka potrzeba.
SILY LOKALNE
Aktualnie istnieje 250 gminnych i regionalnych jednostek sluzb pozarowych w skladzie okolo 16000 strazakow, z ktorych 5000 posiada status zawodowy, a okolo 11000 stanowi^. ochotnicy.
DANIA
Powierzchnia Ludnosc
43.069 km 5.200.000
DUNSKA GOTOWOSC RATOWNICZA
PODSTAWY PRAWNE
Dunski system ochrony ludnosci, planowania cywilnego i reagowania w sytuacjach nadzwyczajnych funkcjonuje w oparciu o:
■ Konstytucj e Krolestwa Danii;
■ Ustawy;
■ Dekrety, Dyrektywy i Zarz^dzenia;
■ Okolniki;
■ Zalecenia.
Gotowosc ratownicza reguluje Ustawa o gotowosci wydana w 1993 roku. Od stycznia 1993 roku wprowadzono w Danii integracje obrony cywilnej i sluzby pozarniczej zwan^ Gotowosci^. Ratownicz^.. Ustawa miedzy innymi okresla Ministra Spraw Wewnetrznych jako organ nadzorjcy system Gotowosci Ratowniczej.
Ministerstwo Spraw Wewnetrznych
Agencja Kierowania w Sytuacjach Nadzwyczajnych
ZADANIA OGOLNE
Zgodnie z Ustawy o Gotowosci Ratowniczej, jej zadaniem jest zapobieganie i minimalizacja, oraz naprawa, zniszczen, ktorych doznali ludzie, ich wlasnosc i srodowisko
w wyniku wypadkow i katastrof, wl^cznie ze skutkami dzialan wojennych.
Za pierwsze stawienie czola naglemu wypadkowi odpowiada municypalna gotowosc ratownicza ( w pol^czeniu z municypalna obrony cywiln^. i gotowosci^. pozarnicz^). Operacje przeciw rzadkim lub kompleksowym wypadkom prowadzone s^. zwykle przy uzyciu Panstwowego Korpusu Ratowniczego.
ORGANIZACJA
Na szczeblu centralnym Ministerstwo Spraw Wewnetrznych i Agencja Kierowania w Sytuacjach Nadzwyczajnych, jako najwyzsza wladza administracyjna, kieruj^. i nadzoruj^ municypalna gotowosc ratownicz^. Agencja obejmuje inspektorat nuklearny i laboratorium chemiczne.
Panstwowy regionalny system gotowosci sklada sie w czasie pokoju z 6 Panstwowych Osrodkow Regionalnych Korpusow Ratownictwa.
Gotowosc ratownicza w 275 dunskich osrodkach municypalnych jest administrowana przez komisje gotowosci wyznaczane przez rady lokalne.
Municypalna gotowosc ratownicza jest zdolna do prowadzenia operacji przeciwpozarowych i ratowniczych oraz na przejecie, zakwaterowanie i wyzywienie ewakuowanych lub poszkodowanych osob, wl^cznie z ofiarami powodzi i innych klesk naturalnych.
40 wielkich osrodkow municypalnych jest gotowych podj^c stale kroki dla przeciwstawienia sie skutkom dzialan wojennych.
SZKOLENIE I EDUKACJA
Kazdego roku Agencja Kierowania w Naglych Wypadkach przeprowadza szereg szkolen i kursow w dziedzinie kierowania w naglych wypadkach, walki z ogniem, ratownictwa, operacji technicznych itp.
Istniej^ 4 osrodki edukacyjne, ktore znajduj^ si? w gestii Agencji Kierowania w Sytuacjach Nadzwyczajnych - Akademia Oficerska, Szkola Pozarnicza, Szkola Srednia Kadry oraz Szkola Techniczna.
SILY PANSTWOWE
Dunski system poborowy zezwala panstwowej gotowosci ratowniczej tworzyc i szkolic rezerw? gotowosci w czasie pokoju. W przypadku kryzysu lub wojny mozna zwi?kszyc liczb? powolanych, dostawy sprz?tu i pojazdow do operacji prowadzonych przez panstwow^ gotowosc ratownicz^..
W czasie pokoju panstwowa gotowosc ratownicza zatrudnia 650 pracownikow, w tym 200 oficerow. Kazdego roku 1400 poborowych przechodzi szesciomiesi?czne szkolenie z przeznaczeniem do Panstwowych Korpusow Ratowniczych. Szkolenie odbywa si? w Osrodkach regionalnych, co oznacza, ze kazdy osrodek posiada stale okolo 115 poborowych do swojej dyspozycji.
Panstwowy Korpus ratowniczy posiada 800 pojazdow m.in. samochody-cysterny, samochody pozarnicze, samochody pionierow, l^cznosci radiowej itp.
Ponadto wyznaczono pewn^. liczb? samochodow prywatnych do rekwizycji w przypadku mobilizacji.
SILY LOKALNE
Rz^dy lokalne (rady) s^. odpowiedzialne za budow? i zaopatrzenie municypalnej gotowosci ratowniczej zgodnie ze szczegolowymi standardami okreslonymi przez Ministra Spraw Wewn?trznych.
Rada moze nawi^zac porozumienie z prywatn^. kompani? w celu wykonywania przez ni^. zadan w ramach municypalnej gotowosci ratowniczej. Porozumienie musi byc zatwierdzone przez Agencj? Kierowania w Sytuacjach Nadzwyczajnych.
W Danii istniej^ 72 municypalne stacje gotowosci ratowniczej, 108 stacji Falek'a i 39 stacji z personelem ochotniczym. Personel sklada si? z 1700 pracownikow pelnoetatowych, 3300 o ograniczonym wymiarze pracy i 1600 ochotnikow. Ogolna liczba wyjazdow do wypadkow wynosi ok. 25000 rocznie.
HISZPANIA
• Powierzchnia - 504.782 km2
• Ludnosc - 39.400.000
HISZPANSKI SYSTEM OCHRONY CYWILNEJ
PODSTAWY PRAWNE
Zagadnienie ochrony cywilnej, planowania cywilnego i ratownictwa reguluj^:
■ Dekret 1125/1976 - okreslaj^cy zadania dla struktur militarnych i cywilnych w sytuacjach nadzwyczajnych;
■ Ustawa 1/1980 o Obronie Narodowej;
■ Ustawa 4/1981 o ostrzeganiu;
■ Ustawa 2/1985 o ochronie cywilnej;
■ Zalecenia 1/1986 Prezesa Rady Ministrow w sprawie obrony narodowej;
■ Dekret Krolewski 2639/1986 powoluj ^cy „Gabinet Kryzysowy";
■ Dekret Krolewski 163/1987 powoluj^cy Dyrektoriat Zarz^dzania Kryzysowego.
Dyrektoriat Generalny Ochrony Cywilnej
ORGANIZACJA RATOWNICZA
Podstawowym i wyjsciowym punktem aktualnego systemu ochrony cywilnej jest Ustawa nr 2/1985 r. o ochronie cywilnej. Ustawa byla nastepnie rozwijana drog^. wprowadzenia kilku przepisow, ktore nalezy naswietlic, poniewaz ich znaczenie
w konfiguracji panstwowego systemu ochrony cywilnej - Podstawowego Standardu Ochrony Cywilnej - zostalo zaaprobowane przez Dekret Krolewski 407/1992 z 24 kwietnia 1992 r.
Podstawowy Standard ustanawia wymagania dla planow ochrony cywilnej. Ustala kryteria koordynowania roznych planow administracyjnych i ogolnego zakresu administracji i jej kompetencji. Kooperacja miedzy trzema administracjami (centraln^, autonomiczn^ i lokaln^) umozliwia wprowadzenie standardow odstaj^cych od Podstawowego Standardu. Odnosi sie to w szczegolnosci do wewnetrznych struktur Panstwowej Komisji ds. Ochrony Cywilnej.
Kazda administracja moze organizowac i kierowac swoim systemem ochrony cywilnej z peln^. autonomiczn^, lecz musi respektowac zasady miedzyterytorialnej komplementarnosci, pomocy i solidarnosci.
Administracja lokalna jest t^, ktora w pierwszej kolejnosci zmaga sie z naglym wypadkiem. Szczebel autonomicznej gminy przejmuje obowi^zki ratowania, gdy szczebel administracji lokalnej nie jest zdolny poradzic sobie wlasnymi silami z rozmiarem wypadku. Szczebel centralny odgrywa podobn^ role w stosunku do gminy autonomicznej. Zasada miedzyterytorialnej solidarnosci gwarantuje pomoc z zewn^trz obszaru, na ktorym zaistniala katastrofa. Taka pomoc jest przewidziana zarowno w planach gminy autonomicznej jak i panstwa.
Zgodnie z powyzszym Podstawowy Standard wymaga kierowania i koordynowania dzialan przez panstwo w sytuacji, gdy prowadzone s^. w "interesie panstwa". W innych przypadkach, centralna wladza panstwowa wraz z posiadanymi silami i srodkami oraz innych administracji, bedzie spelniala funkcje wspieraj^ce przedsiewziecia przewidziane w planie gminy autonomicznej.
PLAN TERYTORIALNY
Podstawowy Standard ustanawia dwa rodzaje planow na nagle wypadki, plan terytorialny oraz plan specjalny. Pierwszy przewidziany do radzenia sobie z ogolnymi przypadkami, moze byc planem wiod^cym, ktory okresla struktury i sposoby dostepu do planow terytorialnych na szczeblu lokalnym.
Plan specjalny zawiera wprowadzenie metodologii oraz technicznych i naukowych srodkow specyficznych dla kazdego rodzaju zagrozenia.
Plan ten moze odnosic sie do:
• wypadkow nuklearnych,
• powodzi,
• aktywnosci sejsmicznej,
• pozarow lasow,
• sytuacji wojny,
• katastrof chemicznych,
• transportu substancji niebezpiecznych,
• aktywnosci wulkanicznej.
Dwie pierwsze sytuacje s^. w zainteresowaniu panstwa, co nie wyklucza uczestnictwa innych organizacji (instalacje medyczne, logistyczne itp.) i na szczeblu planowania municypalnego (municypalne plany na nagle wypadki - wypadek nuklearny).
Autonomia roznych administracji w kierowaniu i organizacji nie wyklucza jednolitosci i zwartosci w zakresie planowania. Faktycznie plany terytorialny i specjalny gmin autonomicznych s^. zatwierdzane przez Panstwow^ Komisj? ds. Ochrony Cywilnej. Panstwowa. Komisja, jako organ doradczy, opiniuje zasady, ktore definiuj^ kryteria i minimalne wymagania, ktore s^. potrzebne dla jednoczenia planow trzech szczebli hiszpanskiej administracji (centralnego, autonomicznego i lokalnego). Pozostala regulacja prawna jest przedmiotem konsensusu mi^dzy zainteresowanymi trzema szczeblami admini stracyj nymi.
Na szczeblu gmin autonomicznych istniejq, komisje ochrony cywilnej gminy autonomicznej, ktore integrj przedstawicieli trzech szczebli gmin. Jest to ta komisja, ktora zatwierdza plany terytorialne i specjalne nizszych szczebli (prowincja, miasto, grupy gmin).
SILY I SRODKI
Trudno jest podac precyzyjnie dane o silach osi^galnych dla potrzeb ochrony cywilnej, poniewaz nie ma specjalnie wydzielonych sil do roznych systemow ochrony cywilnej.
Dyrektoriat Generalny Ochrony Cywilnej zatrudnia ponad 500 osob, z ktorych cz?sc ma przydzial do kierownictwa w Madrycie a cz?sc jest oddelegowana do roznych jednostek ochrony cywilnej prowincji i autonomicznych gmin. Ci cywilni urz^dnicy panstwowi pracuj^ glownie w planowaniu koordynacji.
Liczba osob i srodkow dost^pnych dla udzialu w interwencjach zalezy od przewidzianych w planach. 1400 strazakow zawodowych, wspieranych przez ochotnikow, tworzy wazny rdzen w tych operacjach. Sluzba zdrowia, sily policji (panstwowej, autonomicznej i lokalnej), gwardia cywilna, Czerwony Krzyz lub zwalczanie pozarow lasow ICONA (prawie 20 samolotow wlasnych i wynaj^tych oraz smiglowcow) s^. rowniez elementami, ktore stanowi^ sob^ jednostki interwencyjne w przypadku naglych wypadkow.
Operacje wyj^tkowe (Igrzyska Olimpijskie, targi i wystawy mi^dzynarodowe) wnosz^ wazny wklad w doskonalenie organizacji, ktory wykracza daleko poza przedstawione powyzej dane. Np. rokrocznie operacja zwi^zana z ruchem emigrantow z panstw Maghrebu w Ciesninie Gibraltarskiej angazuje ponad 2000 osob.
FRANCJA
• powierzchnia
• ludnosc
551.695 km 58.300.000
2
FRANCUSKIE BEZPIECZENSTWO PUBLICZNE
Ministerstwo Spraw Wewngtrznych Dyrektoriat Bezpieczenstwa Publicznego
ZADANIE OGOLNE
Zgodnie z ustaw^ z 22 lipca 1987 r. celem dzialalnosci Dyrektoriatu Bezpieczenstwa Publicznego jest zapewnienie ochrony osób, mienia i srodowiska oraz zapobieganie ryzyku wypadków i wszelkiego rodzaju katastrof. Dyrektoriat Bezpieczenstwa Publicznego kieruje panstwowy sluzb^ od naglych wypadków i koordynuje dzialania lokalnych sluzb ratowniczych odpowiedzialnych za udzielanie pomocy. Przyczynia siç do zapobiegania katastrofom naturalnym i technicznym, opracowuje teksty hasel na zapobieganie wypadkom, plany pomocy i walki z ogniem, pomaga w szkoleniu strazaków i rozwija system bezpieczenstwa publicznego w skali miçdzynarodowej poprzez projekty koordynacji
i pomocy operacyjnej dla innych panstw.
ORGANIZACJA POMOCY I RATOWNICTWA
Dyrektoriat Bezpieczenstwa Publicznego (DSC) wchodzi w sklad Ministerstwa Spraw Wewnçtrznych. Osrodek Operacyjny Dyrektoriatu Bezpieczenstwa Publicznego (CODISC), panstwowy osrodek koordynacji, zapewniaj^ prowadzenie operacji przez cal^. dobç na szczeblu panstwowym, zarówno we Francji jak i za granic^. Odpowiada on za informowanie Ministra Spraw Wewnçtrznych i wladz panstwowych o wypadkach i katastrofach.
Miçdzyregionalne osrodki operacyjnej koordynacji bezpieczenstwa publicznego (CIRCOSC) maji siedziby w Marsylii, Lionie, Rennes, Bordaux, Metz i w Paryzu. Wewn^trz kazdego obszaru obrony, CIRCOSC zapewnia koordynacjç i pomoc oraz operacje ratownicze podlegle wladzy prefekta obszaru.
SZKOLENIE
Panstwowy Instytut Studiów nad Bezpieczenstwem Publicznym (INESC) zalozono w Nainwille-Les-Roches, l^cznie z Panstwowy Wyzsz^ Szkol^ Oficerów Pozarnictwa.
PAÑSTWOWE INTERWENCYJNE SILY I SRODKI
Personel Dyrektoriatu Bezpieczenstwa Publicznego: 2.720 pracowników wl^cznie z 1.610 zolnierzami Jednostek Szkolenia Bezpieczenstwa Publicznego i Jednostek Interwencyjnych, 71 oficerów pozarnictwa oraz 494 pracowników administracyjnych. 184 osoby pracuj^ w bazach smiglowców, 230 w bazie lotniczej w Marignane, 84 w CIRCOSC, 127 w INESC i 389 w budynku centralnym Dyrektoriatu Bezpieczenstwa Publicznego
w Levallois-Perret.
Srodki lotnicze: 36 smiglowców rozmieszczonych w 20 bazach sluz^cych do naglej pomocy medycznej i róznych operacji ratowniczych (26 smiglowców Alouette III, 4 Dauphin, 6 Ecureuil), 28 bombowców wodnych rozmieszczonych w Marignane, które sluz^. do zwalczania pozarów lasów (samoloty: 11 Canadair, 13 Tracker, 2 Fokker i 2 C 130 Hercules dzierzawionych w sezonie pozarów lasów).
Niszczenie bomb: 120 osób rozmieszczonych w 19 osrodkach na obszarze kraju, l^cznie z terytoriami zamorskimi (525 ton amunicji pochodz^cej z ostatnich 2 wojen swiatowych znaleziono w 1994 r.).
Piçc Jednostek Szkolenia Bezpieczenstwa Cywilnego i Interwencji (UIISC) l^cznie z 1.610 zolnierzami tworzy DICA. Pododdzialy te s^. w stalej gotowosci do wyslania ich samolotami do dowolnego miejsca na swiecie w przypadku katastrof naturalnych. Odk^d zostaly one utworzone (pocz^tek lat osiemdziesi^tych), DICA ratowala ludzi w ponad 10 krajach (Wlochy, Meksyk, Armenia, Iran, Turcja, Grecja.....).
Utworzono 4 operacyjne logistyczne (ESOL), w których pracuje 126 osób odpowiedzialnych za wspieranie sil i srodków Dyrektoriatu Bezpieczenstwa Publicznego.
SILY LOKALNE
Bezpieczenstwo Publiczne jest kompetenj podzielon^. miçdzy wladzami lokalnymi i panstwowymi. Burmistrz w kazdej gminie i prefekt w departamencie s^. odpowiedzialni za prewencjç przed niebezpieczenstwem oraz rozdzial pomocy i ratownictwo. Prefekt daje pocz^tek planowi departamentalnemu ORSEC (organizacja ogólna pomocy publicznej
i prywatnej) ratowania (np. czerwony plan wprowadzenia lancucha pomocy medycznej na wypadek licznych ofiar). Prefekci posiadaj^ do swojej dyspozycji miçdzydepartamentaln^. sluzbç ekonomiczn^, obronç cywiln^. i ochronç cywiln^..
Przez cal^ dobç dzialania dla bezpieczenstwa publicznego zabezpieczaj^. 238.000 strazaków zawodowych i ochotników (wl^cznie z 8400 strazakami Paryskiej Brygady Strazy Pozarnej BSPP i Marsylskim Batalionem Strazy Pozarnej BMPM powstalym z przyczyn historycznych ze strazaków wojsk l^dowych i marynarki wojennej).
Strazacy nalez^ do organów gminnych, miçdzygminnych lub departamentalnych. W kazdym departamencie (za wyj^tkiem Paryza i trzech otaczaj^cych go departamentów gdzie dziala BSPP), departamentalne sluzby pozarnicze i ratownicze (SDIS), s^. finansowane przez wladze lokalne i kierowane przez prezydenta rady generalnej, lecz podlegaj^. wladzy prefekta podczas operacyjnego wprowadzania srodków pomocy.
BELGIA
MINISTER SPRAW WEWNÇTRZNYCH
RZ4DOWE CENTRUM KOORDYNACJI I ZARZ4DZANIA KRYZYSOWEGO
MINISTE NARO R OBRONY DOWEJ
1
SILY ZBROJNE
DYREKTOR GENERALNY OCHRONY CYWILNEJ
STALE JEDNOSTKI KORPUSU OCHRONY CYWILNEJ
BELGIJSKI CZERWONY KRZYZ
PLANOWANIE DOWODZENIE
INFORMOWANIE PROSBA O POMOC DOTOWANIE POMOCOWE
»
Ryc. 2 Schemat procesów planistycznych i decyzyjnych w zarz^dzaniu kryzysowym Belgii
DANIA
• PLANOWANIE ----------
• PROSBA O POMOC -►
• DOTOWANIE POMOCOWE ............................►
• L4CZNOSC I WSPÓLPRACA ->
Ryc. 3 Schemat procesów planistycznych i decyzyjnych w zarz^dzaniu kryzysowym Danii
HISZPANIA
KIEROWANIE ^
ZATWIERDZANIE PLANÓW ->
WSPOMAGANIE _
KIEROWANIE W SYTUACJACH
NADZWYCZAJNYCH O ZASIÇGU KRAJOWYM _._._._._._._._► KIEROWANIE W SYTUACJACH
NADZWYCZAJNYCH O ZASIÇGU LOKALNYM ........................................^
Ryc. 4 Schemat procesów planistycznych i decyzyjnych w zarz^dzaniu kryzysowym Hiszpanii
FRANCJA
DOWODZENIE INFORMOWANIE PROSBA O POMOC DOTOWANIE POMOCOWE
Ryc. 5 Schemat procesów planistycznych i decyzyjnych w zarz^dzaniu kryzysowym Francji
>
Bibliografía
1. Ustawa z dnia 8 marca 1990r. O samorz^dzie gminnym (Dz. U. Nr 13, poz. 74 z pózn. zm.);
2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. O samorz^dzie powiatowym (Dz. U. Nr 91, poz. 578 z pózn. zm.);
3. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. O samorz^dzie województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576 z pózn. zm.);
4. Ustawa z dnia 5 czerwca 1997 r. o administracji rz^dowej w województwie (Dz.U.01.80.872 z póz. zm);
5. Ustawa o stanie klçski zywiolowej z dnia 18 kwietnia 2002 r. (Dz. U. z dnia 22 maja 2002 r. z pózn. zm);
6. Community Disaster Education Guide. American National Red Cross, 1992;
7. Materialy szkoleniowe Reforma Administracji Publicznej. Podstawowe wartosci i zalozenia reformy ustrojowej, Ustrój samorz^du terytorialnego w Polsce. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 1999r;
8. Materialy szkoleniowe Reforma Administracji Publicznej. Nowy podzial kompetencji i zadan administracji rz^dowej i samorz^dowej. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 1999r;
9. Vade-mecum of civil protection in the European Union, European Commission Directorate-General for Environment 1999;
10. Disaster Management Course, Cranfield University, Disaster Management Center UK 2000;
11. International Civil Emergency Planning Handbook, OCB 1999-2000;
12. E.W.Roguski „Narodowe systemy zarz^dzania kryzysowego oraz planowania cywilnego w wybranych panstwach Europy", opracowanie zbiorowe pt. : „Zarz^dzanie bezpieczenstwem na poziomie lokalnym" Szkola Glówna Sluzby Pozarniczej, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Czçstochowa 2001, str. 19-56;
13. J. Konieczny „Zarz^dzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach", Oficyna wydawnicza GARMOND, Warszawa - Poznan 2001r.;
14. J.Wolanin, E.W.Roguski ,D.Wojciechowska. Sterowanie ryzykiem - rozwi^zania modelowe. Gdansk, 2002r.;
15. E.W.Roguski. Planowanie cywilne, matryca bezpieczenstwa, zarz^dzanie skutkami. Zarz^dzanie bezpieczenstwem na poziomie lokalnym, SGSP,Warszawa 2002r.;
16. E.W.Roguski „Elementy lokalnej polityki i strategii bezpieczenstwa", „Planowanie zintegrowane jako element zarz^dzania kryzysowego" praca zbiorowa pod redakj Jerzego Wolanina pt.: „Zarz^dzanie bezpieczenstwem. Wybrane zagadnienia ochrony ludnosci 3" Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Warszawa 2003, str. 57-77;
17. E.W.Roguski „Planowanie zintegrowane w zarz^dzaniu bezpieczenstwem", Zarz^dzanie bezpieczenstwem w sytuacjach kryzysowych, Instytut Problemow Wspolczesnej Cywilizacji, Warszawa 2003, str. 5-15;
18. E.W.Roguski "Przygotowanie decydentow do podejmowania decyzji w stanie stresu wywolanego wyst^pieniem zjawisk kryzysowych", praca zbiorowa pod redakj Roberta K^sy " Ochrona przed powodzi^", Ministerstwo Srodowiska, Komenda Glowna Panstwowej strazy Pozarnej, Sl^ska Rada Naczelna Organizacji Technicznej FSNT w Katowicach- Szczyrk, pazdziernik 2004, str.7;
19. E.W.Roguski, „Elementy lokalnej polityki i strategii bezpieczenstwa", Bezpieczenstwo Technika Pozarnicza nr 02/03/04/2006, Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej, Jozefow 2006, str. 15-21.
