CC BY
231
Н.Муродй АШЪОРИ ТАХ.МИДЙ ДАР Г АРБИ ЧИН
Вожатой калидй: таърихи адабиёти уйгур, ашъори тау;мидй, мероси адабии Низорй, таъсири адабиёти форсу тоцик ба адабиёти классикии уйгур
Ашъори тахмидй бахши ногусастанй ва мухими адабиёти форсу точик ба шумор рафта, сахифаи хосро дар таърих ва тахкики адабиётшиносй сохиб аст. Солхои зиёд ин бахши нодири адабиёти миллй аз пажухишу шинохт дар канор монда, натавонист, ки сабаби чилваи хаки кии афкори мухаккикони адабиёти классики дар ин самт бошад. Махз омузиши тахмидот муайян кард, ки тавассути он аз олами ботинй, афкори пинхонй, хоссатан акоиди мазхабй ва чахонбинии фалсафии суханварону мутафаккирони Шарк метав он убур кард. Пас аз эътирофи илмии ин кисми умдаи адабиётшиносй маълум шуд, ки тахмидот шиносномаи рухонй ва муаррифгари шахсияти ирфонии хар як адибу донишманд аст. Пажухиш дар ин самт собит кард, ки мазхабу акидаи суханварро метавон, бе шак ва бе таре, аз тахмидоти у тамйиз ва муайян кард.
Чун сухан аз тахмид меравад, дар назар бояд дошт, ки он аз муночот, тавхид ва наъту манкабат иборат аст. Ин унсурхои адабиро дар мачмуъ тахмидот г^янд, ё бо як ибора, муночоту наът низ хонанд. Дар шархи ин истилохот метавон гуфт, чун сухан аз муночот равад, ишора бар он аст, ки шоир бар Худованд мурочиат ва нидо дорад. Тавхид бошад, баёни кудрату мучизоту сифоти Холик аст. Наът, комилан тавсифи Мухаммад алайхиссалом аст. Манкабат, зикри хулафои рошидин - сахобагони Паёмбар мебошад ва баъзан ёде аз имомони мазохиб ва бузургони тарикат аст. Чун ин мафхумхо дар якчоягй тахмидро ташкил мекунанд, бояд гуфт, ки ин бахши адабиёт хусусияти на факат дар шеър, балки дар наср
~~ НОМАИ донишгох
низ ифода шуданро сохиб аст. Ба як лафз, метавон гуфт, ки хама давру замон муночоту наът мукаддимаи достонхои форсй-точикиро ташкил дод. Яъне ашъори тахмидй як навъ шуруъ ва бидояти суханвар бар китоби хеш буд.
Тахкики осори адабй бар он натича меорад, ки махсусан аз нимаи аввали асри XI, яъне бо ривочи тасаввуф ва ирфон дар адабиёти форсу точик, ашъори тахмидй аз кисмхои асосии тафаккури бадей карор гирифтанд. Ниёишу муночотхои Абдуллохи Ансорй, Бобо Тохири Хдмадонй, Абусаиди Абулхайр, Айнулкузоти Х,амадонй, Ахмади Раззолй, баъдтар Саноии Разнавй, Аттори Нишопурй, Мавлоно Ч,алолиддини Румиро метавон дар радифи зеботарин, чозибтарин ва латифтарин осори мансуру манзуми адабиёти умумичахонй карор дод. Аслан омили асосии хусни истикбол ва интишори осори ин адибон, хоса мавриди писанди аврупоиён карор гирифтани он осор низ дар хамин ангезахои асили кудсии онхо махфуз аст.
Хдрчанд дар асрхои сонй муночоту наътсарой ба анъанаи адабй мубаддал гашт, он харгиз ходисаи гайриихтиёрй набуда, аз сохиби калам дарку масъулиятро назди улуми исломй талаб мекард. Имрузхо аз ин кору расолати таърихй пай бурдан мумкин аст, ки хазорон дилбохтагони каломи манзум ва мансур мансубияти осори хешро аз мазхаб махз дар хамин кисмати мукаддамотии осорашон муайян карда рафтаанд. (Аз чахор ёри Паёмбарро ба як нахв сутудани эшон маълум мешавад, ки асрхои кабл зумрае аз суханварони эронй ахли тасаннун низ будаанд. Мухаккики бузурги эронй З.Сафо дар китоби «Таърихи адабиёти Эрон» бар ин ишораи малех дорад). (8;41-64, 230-258, 862)
Ба он вачхе ки тахмидсарой дар Мовароуннахру Хуросон зухур кард ва идома дошт, бе мушкилот он ба хавзахои адабии Кошгар низ интикол ёфт. Адабиёти мардуми уйгур анъанаи муночоту наътсароиро аз адабиёти форсй пазируфт. Аввалин тахмидоти уйгурй низ дар осори мансури эшон зухур кард, ки кутуби маъруфи умумитуркии «Кутод1 у билик» («Донишхои саодатбахш»)-и Юсуф Хос Х,очиб, «Девони лугот-ит-турк» («Девони калимахои туркй»)-и Махмуд Кошгарй, «Х,ибат-ул-хакоик» («Х,адяи хакикатхо»)-и Ахмад Юкнакй дар ин шумор аст [1]. Яъне, чунончи осори мансури адабиёти форсу точик муночоту наътро тараннум кард, адабиёти туркизабон низ аз он истикбол намуд. Баъди вукуфу сукути
адабиёти уйгур дар асрхои ХП-ХУ, дубора шуароро даст дод, ки вочиботи адабй-динии худро ичро карда, аз тахмидот ёд оваранд. Дар ин байн метавон суханварони асрхои ХУ1-Х1Х-ро ном бурд, ки хар яке бехтарин намунахои пайравй аз тахмидсароии форси дар марзи уйгур ба хисоб мераванд. Хиркдтй, Хароботй, Юсуфи Хутанй, Аязбек Кушчй, Аршй, Махзун, Билол Нозимй, ^аландар, Залили, Зухурй, Нок,ис, Машхурй, Навбатй, Мулло Сиддикд Ёркандй ва даххо удабои дигар аз чумлаи ононанд.
Интишори тахмидсарой дар адабиёти уйгур, ин, пеш аз хама, интишори осори суханварони форсигу бар ин макон буд. Аз ходисаи тахмидсарой мушохида ва дарк кардан мумкин аст, ки шуаро баробари икдидо кардан аз муночоту наът, идомадихандагони сазовору бовикрри фархангу мазхаби суннй дар саросари Коютар буданд. Чанд сабаби айниву зехниро дар ин бобат зикр кардан мумкин аст. Аввалан, таърих барои мардуми уйгур тули асрхо факдт салтанати мусалмонони сунниро аз замони Карохонихо то даврони Темуриён ва хонхои дохилй ато кард. Дуюм, Рохи бузурги абрешим сабаби муоширати бештари мардуми уйгур бо мардуми суннимазхаби Шарк, буд. Сеюм, ба хамин васила ахолии Барби Чин бо чараёни нак,шбандия ва таълимоти Бахоуддини Накщбанд ошно гардиданд. Чахорум, вуруди назарияи ирфони Махдуми Аъзам ба саросари Кошгар, уйгурхоро аз таъсири равияву мазхабхои дигар ва бегона химоя кард.
Ислом ба Туркистони Шаркд пас аз рехлати Расули Худо омада бошад хам, рушди он пас аз асри X ба вукуъ пайваст. Садсолаи сонй мардум аз динхои мухталиф, монанди монавия, буддоия ва насронй хануз дар сархадхои назди Х,инду Чин пайравй мекарданд. Аз ин хотир, назарияи ислом дар манотикд кулли уйгурнишин бо мушкилот интишор гардид. Ин кдзияи дигар буд, ки таъсири адабиёти форсу точик ё ривочи адабиёти исломии бумй бо таъхир падид меомад. Бе мухобот гуфтан метавон, ки асри XV асри охири вуруди комили оини мухаммадй ба ин минтакд буд. Аз ин лихоз, чун сухан аз адабиёти миллй ва мухтори ин мардум меравад, метавон аз шукуфоии он бидоятан аз асри XVI сухан кард.
Дар таърихи 400 соли аввали адабиёти форсу точик, дар байни шуарои форсигу дар жанрхои китъа, маснавй, рубой, дубайтй, газал, к,асида, таркиббанд муночоту наът сароида шудаанд ва онхоро
метавон намунаи олии ашъори тахмидй номид. Дар асоси омузиш маълум мешавад, ки дар ин муддат 21 суханвари форсигу, аз Шахиди Балхй то Шайх Саъдй бахрхои арузии хазач, рамал, рачаз, мутакориб, музореъ, хафиф, мучтасс ва мунсарехро дар 53 намуд вазни он барон тахмидот истикбол карданд (3;314-316). Дар асоси ин санаду пажухиш метавон мукоисаи дарача ва кимати ашъори тахмидии уйгуриро дар асрхои ХУ1-Х1Х ба калам овард.
Абдуррахим Низорй яке аз чунин суханварони мумтози ниёишгарои адабиёти уйгур буд. У аввалин шахсест, ки дар таърихи адабиёти уйгур хамсасароиро пайравй кардааст. Маснавихои у «Фарход ва Ширин», «Лайлй ва Мачнун», «Вомик ва Узро», «Махзун ва Гулнисо», «Робиа ва Саъдин» бо унвони «Гариблар хикояти» («Хдкояти гарибон») аз чониби худаш мураттаб гардид. Низорй дар огози китоб мукаддимаи алохидаи манзум навишта, дар он санъати тахмидсароии хешро тачассум кард. У дар анъанаи тахмид усули навро ворид сохт. Агар дар «Хамса»-и Низомй ва Амир Хусрав, «Х,афт авранг»-и Ч^омй, ва аз адабиёти туркй -«Хамса»-и Навой, дар огози хар достон муночоту наъти алохида ва хос эчод шуда бошад, Низорй маснавихоро якбора аз вокеа огоз намуд. Факат дар огози «Хамса»-и хеш як мукаддимаи муфассали манзум навишт ва онро барои тахмид ихтисос дод. Ин он маъноро надорад, ки анъанаи тахмидсарой дар Низорй шикает хурд. Балки ин суханвари уйгур тавонист нишон дихад, ки дар дигар тарзу усул низ метавон муночоту наът сароид ва хадаф он буд, ки зикру аврод бокй бошад. У бо ин кораш хост, дар вакти ручуъ ба достонхои ишкй, фикри хонандаро сарчамъ нигах дорад ва мавзуоти дигарро ворид насозад. Матлуби дигар, ин нишон додани махорат ва эчодкории худи шоир буд.
Зери назари мо китоби мансуб ба «Нашриёти миллатхо»-и Котшар, ки дар Шинчон соли 1985 бо номи «Низорий достонлари» («Достонхои Низорй») чоп шудааст, карор дорад. Ин китоб дар асоси нусхаи «Мухаббат достонлари» («Достонхои мухаббат»), ки дар осорхонаи миллии Шинчон махфуз аст, ба нашр омода шудааст. Китоб баъд аз ручуи мураттибон, аз мукаддима ва чор достони Низорй: «Фарход ва Ширин», «Лайлй ва Мачнун», «Махзун ва Гулнисо», «Робиа ва Саъдин» ва кисмати лугат иборат буда, 620 сахифаро ташкил медихад. Мукаддимаи китобро, ки 119 сахифаро ташкил додааст, метавон кисмати панду ибрати достонхо ва шархи
холи рухонии шоир хам номид. Мураттибони китоб матнро аз хуруфи арабй ба хати имрузаи уйгурй баргардон кардаанд. Яъне метавон гуфт, ки ин аввалин нусхаи нисбатан мукаммале мебошад, ки ба дасти хонандагонаш мерасад (7). Пеш аз ин, баъзе мухаккикон достонхои алохидаи шоирро ба чоп омода карда буданд. Чунончи, соли 1981 Рахматуллох Чррй «Фарход ва Ширин»-и Низориро нашр кард. Хизмати ин мухаккик боз дар он ба назар мерасид, ки хар байти достонро ташрех кард (6).
Чун ба мутолиаи достонхои Низорй ворид мешавем, пеш аз хама, мушохида мекунем, ки дар хавзахои адабии Туркистони ШаркД машхуртарин суннати маснависароён умри дубора ёфтааст. Яъне буи гулхои маънавии тахмидияи Низорй, хамоно накхати чаманистони достонсароёни форсу точикро бар машом меорад. Тавхиди форсии шоири уйгур чунин садо медихад: Ба номи Худованди Х,аййи Кадим, Самеъу Басиру I афур-ур-Рахим. Санову ситоиш сано ё Ахад, Ки Х,омид чанобинга [2] чону хирад. Зихй подшохи ба иззу чалол, Азал то абад - лам язал, ло язол. Худованди нуру Худованди нор, Худованди муру Худованди мор. Худованди инсу Худованди чон, Худованди мулку макину макон. Худованди Халлокд чонофарин, Ки чонофарин, бал чахонофарин. (7;3) Дар «Шохнома»-и Фирдавсй ин матлабро чунин дармеёбем: Ба номи Худованди чону хирад, К-аз ин бартар андеша барнагзарад. Худованди ному Худованди чой, Худованди рузидеху рахнамой... Нахуст офарин бар Худованди хур, Худованди мору Худованди мур... Нахустин сухан чун кушоиш кунем, Чахонофаринро ситоиш кунем. (1;34,36,43) Аз мукрисаи ду порчаи фавкД маълум мешавад, ки Абдуррахим Низориро даст дода, то дар баёни тавхид пайравй Абулкосим Фирдавсй бошад. Ин чакидаи калами суханварест, ки дар адабиёти
уйгур шухрати тамом дорад. Агар достони шоир дар вазни «Шохнома» ва «Бустон»-и Саъдй - мутакрриби мусаммани максур (фаулун фаулун фаулун фаул) бар у илхом шуда бошад, далели дуюми пайравй, истикболи мисраъхо ва мазомини чудогона аз хамосаи кабир ва хам маснавии Саъдй аст, ки дар достонаш чой гирифтаанд.
Х,ар ду маснавй («Достонхои Низорй» ва «Шохнома») «Ба номи Худованд» 0F03 мешаванд ва дар хар ду сифоти Худованд ба як силк баршумурда шудааст. Чун Фирдавсй мегуяд: «Нахуст офарин бар Худованди хур, Худованди мору Худованди мур», дар Низорй меояд: «Худоваиди иуру Худованди нор, Худованди муру Худованди мор». Ё: «Худованди ному Худованди чой, Худованди рузидеху рахнамой»
- дар Фирдавсй, «Худованди инсу Худованди чон, Худованди мулку макину макон» - дар Низорй. Инчунин: «Нахустин сухан чун кушоиш кунем, Чдхонофаринро СИТОиш кунем» - Фирдавсй, «Худованди Халлоки чонофарин, Ки чонофарин бил, чахонофарин» - Низорй. Маълум мешавад, ки дар мисолхои зайл бардошти шаклй ва маънавй аз чониби суханвари кошгарй бо хам мусовй омадаанд.
Худи кисмати тавхид дар маснавии уйгурй 34 байт буда, бо тасмия - «Бисмиллох-ир-Рахмон-ир-Рахим» унвон шудааст. Низорй пас аз ёди «Шохнома», дар идомаи тахмидсароии худ аз муночоту наъти «Бустон» истифода мекунад. Аз мутолиаи асар пай бурдан мумкин аст, ки шоир бо камоли майлу завк аз гулистони маънавии классикони адабиёти форсу точик бахравар будан мехохад. Дар ин навбат абёти матлубро аз Саъдй ба забони хеш тарчума ва шарх мекунад. (Абёти «Бустон» пас аз шархи уйгурии он дар кавсайн чой дода шуд):
Бирин сарбаланд айладй, бирни хор, Бирин чо ба чо килдй, бирни фирор.
(Якеро ба cap барниуад тоци вахт, Якеро ба хок андар орад зи тахт. Кулох;и саодат яке бар сараш, Гилеми шацоват яке дар бараш).
Биравга берупдур шаханшохлик, Шаханшохлик ичра огохлик.
( Сари nodiiiojçoHU гарданфароз Ба даргох;и у - бар замини ниёз).
Биравни к,илиб ишк, ила нотавон, Биравни кдлиб васл ила комрон. (7;5)
( M агар буе аз иищ мастат кунад, Талабгори ctjçdu аластат кунад. Ба пои талабpay бад-он цо барй В-аз он цо ба боли мууаббат пари). (9;7-11) Дар нихояти тавхиди хеш боз аз кдсмати наъти «Бустон» ёдовар шуда, ба ситоиши Расули Худо мепардозад. Ба назар чунон мерасад, ки шоир мехохад бештар аз калимоти форсию арабй мустафид бошад. Чунончи дар Саъдй мушохида мекунем: Карим-ус-сачоё, чамил-уш-шиям, Наби-ал-бароё, шафеъ-ул-умам, - (9; 11) дар Низорй чунин ба назар мерасад (калимоту изофахои уйгурй ишора шудаанд):
Маалкисса, уд зоти оличаноб, Шафеъ-ул-умам, шохи явм-ул-хисоб. Ки махбуби Х,ак,, балки матлуби Х,ак,, Ки матлуби Х,ак,, балки махбуби Х,ак,. Хдбиби Худо, ишкнин матлад* Мухаббат гулистонинин манбай. (7;7)
Ё:
Зихй пок зоту ЗИХЙ пок дин, Вучуд-ул-ало, рахмат-ул-оламин. Расули Худо, балки махбуби Х,ак,, Х,абиби Худо, балки матлуби Х,ак,... Шафеъ-ул-умам рузи махшардур ул. Ки рузи киёматда сарвардур ул[3]. (7;8-9) Аз муоинаи ин абёт хулоса мешавад, ки мисолхои манзум ба тарчума эхтиёч хам надоранд. Наъти достонхои у 24 байтро ташкил додааст. Унвони шеър форсист: «Наъти он Xaipam саллаллоуу алаСщи васаллам». Низорй баробари табаррук чустан аз маснавии Шайх Саъдй, дониш ва хунари шеърии худро низ намоиш медихад. Яъне, хар чо ки пайравии суханвари уйгур аз адабиёти форсу точик ба назар ояд, маънии истифодаи муфт ё ниш они бехунарии шоирро надорад. Аз ин чихат, Низорй дар ашъори тахмидии хеш хатман мавзуоти нав ворид месозад. Масалан, вакте аз Паёмбари ислом сухан мекунад, хуруфи исми уро таъбир карда, «мим»-у «хо»-ву
— НОМАИ донишгох
«мим»-у «дол» (шакли форсии номи Мухаммад)-ро тафсир мекунад, ки дар «Бустон» ин ифода мушохида намешавад. Ва, умуман, дар саросари тахмидот шоир кушиш мекунад сабки хешро дар маъниофарй мунъакис кунад. Ручуи суханварони уйгурро ба адабиёти форсу точик аломати эхтирому мухаббат ва иктидои муридона ба адабиёти мазкур метавон хисоб кард. Ин кори эшон, агар ифтихори мо - форсизабонони чахон бошад, барои адабиёти классикии уйгур боиси гановат ва баракоту камолот аст.
Тибки анъанаи тахмидсарой шоир бояд пас аз наът, аз хулафои рошидин - сахобагони кибори Паёмбар ёд оварад. Одатан ин кисмат метавонад бахши алохида ё мулхак бар бахши наът бошад. Дар Низорй чун дар асари Саъдй манкабат пайваст бар наът каламдод шудааст. Китъахои тавсифии Абубакру Умар, Усмону Хдйдарро, чуноне ки дар «Бустон» мушохида мекунем, дар Низорй тарчума ва шархи он ба назар меояд. Барои равшан шудани матлаб, аввалан мутаваччех мешавем ба намунаи «Бустон», баъдан ба «Хамса»-и Низорй: Нахустин Абубакр - пири мурид, Умар панчабарпечи деви марид. Хирадманд Усмони шабзиндадор, Чахорум Алй - шохи Дулдулсавор... Туро иззи «лавлок»-и тамкин бас аст, Санои ту «То хо»-ву «Ё син» бас аст. Чй васфат кунад Саъдии нотамом, Алайк-ас-салот, эй Наби-юс-салом.(9;13) Дар Низорй:
Ки бордур ано гурт ёри дуруст, Абубакри Сиддик - ёри нахуст. Ки Форуки аъзам - адолатсиришт, Х,аё кони Усмон - ибодатсиришт. Ки шеъри Худо - шохи Дулдулсавор, Али-юр-ризо, сохиби Зулфикор... Дуруду салом ол, асхобига, Ки таслим авлод, ахбобига. Аё шохи «лавлок», бадр-уд-дучо, Шафоат майидин мано кил ато. (7;9-10) Низорй муассири эчоди Саъдй ва дилбохтаи осори вай аст. Чун ба асари хачими у бори дигар назар мед^зем, умуман, маълум
мешавад, ки мукдддимаи достонаш дар хавои «Бустон» и.ix,om шудааст. Инро чанд мисоли болой низ собит кард.
Дар идома шоири уйгур ба муночот ручуъ мекунад. Дар асоси мутолиаи он пай мебарем, ки ин нидои кдлби у таъсир аз муночоти Саъдист, муночоте, ки дар нихояти «Бустон» дучор мешавад (Боби дахум. Дар муночот ва хатми китоб). Унвони начвои суханвари Кошгар форсист: «Муноцот ба даргоуи цози-юл-уоцот» ва он бештар аз 36 байтро фаро мегирад. Сониян, Низорй бо васфи яке аз сахобагони Паёмбар - Саъд (ибни) Ваккос бар манкдбат шуруъ мекунад.
Х,амин тарикд, ановини зиёдеро дар китоб мушохида кардан мумкин аст, ки то огози достон масоили мухталифро дар бар гирифтаанд. Чанд кдссаву абёти форсй, ки аз маснавии Шайхи Шероз дар китоби Низорй пазируфта шудааст, берун аз сухбати тахмид, дар абвоби дигар хохад омад.
Абдуррахим Низорй баробари навиштани мукдддамоти марсуми хеш, тавонист чанд нуктаи мухимро барои хонандаи достонаш эзох ва хулоса кунад:
1.0сори муслимин к,оидаи ягонаро дар мукдддамоти китоб пазиро аст
2.Махз кдсмати тахмидии асар ходй ва мураббии хонандаи чавон аст
3.0fo3h хама корро шукру хамд вочиб аст
4.Мак,оми Фирдавсй ва Саъдй дар таърихи адабиёт, хоссатан дар тахмидсарой беназир аст
5,Осори бузургони адабиёти форсу точик дар сарзамини Кошгар мавриди мутолиа аст
Дар ин радиф метавон намунаи нафарони дигари адабиёти уйгурро низ мисол овард, ки дар пайравй аз анъанаи тахмидсароии форсй сабкдт кардаанд. Тахлил ва мукрисахои мазкур метавонад фикри моро, хусусан, дар интикрли тахмидсарой, ва, умуман, дар интишору таъсири адабиёти форсу точик, ва вусъати чугрофиёии он дар I арби Чин бештар собит кунад. Аммо ин матлаб мавриди дигарро ихтиёр дорад.
Баробари мушохидаи манзараи таъсири адаби форсй дар адабиёти уйгур, метавон хулоса кард, ки суханварони Туркистони Шаркиро дастрасии комил бар илми мутадовили замон - илми акдда ва тавхид (яктопарастй) будааст. Ин улуме, ки бидуни
шинохти он, адиб наметавонист бар макоми шоирй pox ёбад. Ва мояи самароту човидонагии осори донишмандону суханва-рони Шарк, низ дар хамин буд.
Пас аз интишори дини мухаммадй, дар офок,и адаби форсй марсум буд, ки суханварон асари хешро ба номи Худо ва сифоти Расули акрам ибтидо кунанд. Ин анъанаи адабиро тамоми адабиёти туркй низ истикбол кард. Анъанае, ки бидуни ин мукаддамот, маснависароёну достонгуёни адабиёти форсу точик наметавонистанд шуруй матлаб кунанд. Аз чумла, шуарои Кошгар дар достонхои ирфонй, хикамй ва fhhohh хеш тавассути муночоту наът, муктадй будани худро аз хавзахои адабии Хуросону Мовароуннахр собит карданд. Пеш аз хама, ин намуди ашъор буд, ки чун хошияи самимй ва дебочаи бадеъ дар огози достону маснавихои классикии уйгур низ хизмат кард. Аз ин чихат чун шеъри шигифтангез дар сухуфи таърихи адабиёт бокй монд.
Тавзехот:
1. Тах,мидиях,ои аввалин низ дар адабиёти форсЬ дар осори мансур мушох,ида шудаанд. «U 1ох,нома»-и АбумансурЬ,тарчумаи «Таърихи ТабарЬ»-и БалъамЬ аз хумлаи онх,ост (3;5-б)
2. Дар шаш байти мазкур фацат ду ифодаи yiÍFypb ба чашм мерасад: * Сано ба маънии « бар ту» ; ** Ханобинга - бар ханоби ту, барои ту
S П1арх,и ифодах,о ва изофах,ои yiÍFypb: ул - он; -нин - ро; -Ь -аст; -дур - аст; -да - дар.
ПАЙНАВИШТ:
1.Баёзимуночоту наът. Мураттиб: Н.Муродй. -Хучанд: Наргис, 2001
2.Маматохунов У. Уйгур адабиёти классиклари. -Тошкент: Узадабийнашр, 1960
3.Муродй Н. Муночоти Худо ва наъти Расул. -Хучанд: Ношир, 2005
4.Муродй Н. Шеъри шигифтангез дар адаби точику форс. - Хучанд: Ношир, 2009
5.Низорий. Достонлар. Мураттиб: Д. Рузиева. -Тошкент: F.FynoM, 1970
6.Низорий. Фарход ва Ширин. Мураттиб: Р. Ч,орий. -Урумчи, 1981
7.Низорий достонлари. Мураттибон: А.Хоча, И.Юсуф ва диг. -Урумчи: Миллатлар напгриёти, 1985
8.Сафо 3. Таърихи адабиёти Эрон. -Техрон: Ромин, 1373 х.ш. - Ч,.2
9.Саъдии Шерозй. Куллиёт. Бустон. - Ч,.4. -Душанбе: Адиб, 1990 Ю.УЙЕур эдебиятинин кискиче тарихи. Мураттибон: С.Моллаудов, У.Маматахунов ва диг. -Алма-Ата: Наука, 1983 П.Фирдавсй. Шохнома. -Душанбе: Адиб, 1987. - Ч,.1
Молитвенно-восхвалительная поэзия в Западном Китае
Н. My роди
Ключевые слова: история уйгурской литературы, молит-венно-восхвалителъная поэзия, литературное наследие Низори, влияние персидско-таджикской литературы на уйгурскую классическую литературу
На примере молитвенно-восхвалителъной поэзии автор стремится выявить влияние персидско-таджикской литературы на уйгурскую литературу. В статье впервые творчество представителя классической уйгурской литературы Абдур-рахима Низори исследуется в сопоставлении с муноджо-тами и наатами Фирдоуси и Саади. Автор прослеживает развитие традиций персоязычной литературы в уйгурской классической литературе
Prayerful-Laudatory Poetry in West China N.Murodi
Key words: history ofUyghur literature, prayerfid-lciudatorypoetry, Nizori s literary heritage, impact of Tajik-Persian literature upon Uighur classical literature
On the example of prayerful-laudatory poetry the author seeks how to determine the influence of Persian-Tajik literature in Uighur literature. For the first time the creation of Abdurakhim Nizori as a representative of the Higher classical, literature is researched in correlation with munoclzhots and naatsby Firdawsi and Scicidi. This study demonstrates the development of the traditions of Persian literature in Uyghur classical literature.
