CC BY
16Труды БГТУ, 2018, серия 6, № 1, с. 105-109
105
УДК 82:1:821.1/.9:821.161.3
Т. М. Федарцова
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
ПРАБЛЕМА АДЧУЖЭННЯ У СУСВЕТНАЙ I БЕЛАРУСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ
У артыкуле разглядаецца сутнасць фшасофскага паняцця «адчужэнне» у кантэксце праблема-тык сусветнай i беларускай лгтаратуры. Змяненне гуматстычных вдэалау i патэнцыялу сучаснай культуры прывялi грамадства да антрапалапчнага крызiсу, зауважанага фiлосафамi яшчэ у канцы Х1Х-ХХ стст. Ён прымуау фiлaсофiю, а за ёй i лiтаратуру, якая з эпох1 Барока пастаянна сiлкуецца набыткам фшасофскай думк1, шукаць першапрычыны падобных абставшау. Лгтаратуразнауцы, пiсьменнiкi, паэты, драматург! актыуна пaчaлi не только знaёмiццa з ^^^i Зiгмундa Фрэйда, Фрыдрыха Нщшэ, Эрыха Фрома, але i выкарыстоуваць ix вучэннi, сутнасць як1х яны, таксама як i фiлосaфы, бачаць у сiнтэзе сацыяльнага, бiялaгiчнaгa i псixaлaгiчнaгa аспектау, у ствaрэннi цэлай гaлерэi лiтaрaтурныx вобразау, як носьбгтау у першаю чаргу маральнага адчужэння, i распрацоуцы па зададзенай схеме характарау герояу сва1х творау. З «разбажаствленнем» свету знiкaюць мнопя ранейшыя законы, з'яуляецца адчуванне бязмежнай свабоды. Але згодна з высновaмi Э. Фрома, прыведзеньЕШ у артыкуле «Бегство от свободы», только высокамаральная асоба разумее катэгарычную рознiцу у паняццях «свабода ад...» i «свабода для...».
У грамадстве з рынкавыш aдносiнaмi маральнасць страчвае свой пануючы стан, бо рушацца векавыя трaдыцыi, iншaе гучанне набывае кaнфлiкт пакаленняу, i тут трэба аддаць належнае Эрыху Фрому у распрацоуцы мехашзмау паняццяу «адчужэнне» i «самаадчужэнне», якя з'явш-ся у вынiку «рынкавай aрыентaцыi». Бо чалавек пачау разглядаць свае сшы як тавар, што юнуе свабодна ад яго, не належыць яму, таму што для яго зараз мае сэнс не працэс сaмaрэaлiзaцыi з дапамогай гэтых сiл, не здзяйсненне свaix сапраудных здольнасцей, а выгадны ix продаж, чым i вызначаецца далейшы поспех. ШсьменнЫ (постмaдэрнiсты у першую чаргу) зауважыт, што у дадзенай сгтуацып yнiкaльнaсць чалавечай асобы страчвае свой сапраудны кошт i сваю непаутор-насць. Пачынаецца маральнае адчужэнне.
Ключавыя словы: адчужэнне, маральнасць, раз'яднанасць, аспект, сштэз, сацыяльныя фак-тары, класчны псixaaнaлiз, памежная сгтуацыя, aдзiнотa, дэструкцыя, тэкст, канцэпт, парадыгма.
T. M. Fedartsova
Belarusian State Technological University
THE PROBLEM OF ALIENATION IN THE WORLD AND BELARUSIAN
LITERATURE
The essence of the philosophical concept of "alienation" in the context of the problems of world and Belarusian literature is discussing in the article. Changing of humanistic ideals and potential of modern culture led society to anthropological crisis. Which was seen by philosophers at the end of XIX-XX. Crisis forced philosophy and then literature, to look for root causes of the similar circumstances.
Literary critics, writers, poets, playwrights have actively begun to get acquainted with the works of Sigmund Freud, Friedrich Nietzsche, Erich Fromma. They also have begun to use the teachings of these scientists. The essence of their teachings literary critics, writers, poets, playwrights saw, as well as philosophers, in the synthesis of social, biological and psychological aspects, in the creation of a gallery of literary images and the development of the given scheme of the characters of his works. Which carried firstly moral alienation. Many infallible laws disappeared with the "deification" of the world, a feeling of boundless freedom appeared. But in accordance with the findings E. Fromm, which were given in the article "Escape from the freedom", only a moral person recognizes a categorical difference in terms of "freedom from..." and "freedom for...".
In a society with market relations morality loses its dominant importance, because it destroys the age-old traditions. a conflict of generations acquires the otherwise sound, and here we must pay tribute Erich Fromm in the development of mechanisms concepts of "alienation" and "self-alienation",, which was the result of "market orientation". For this reason, man began to consider his power as a commodity that exists freely from him, but not belong him. Because not the process of self-realization with the help of these forces, not a valid exercise of their abilities,but their best selling makes now sense for him. What determines a further success. Writers (postmodernists in the first place) noticed that in this situation uniqueness of the human person loses its actual price and its originality. The moral alienation starts .
Key words: alienation, morality, separation, dimension, synthesis, social factors, classical psychoanalysis, the boundary situation, the loneliness, the destruction, the text, concept, paradigm.
Уводзшы. Праблема адчужэння - з'ява да-вол1 актуальная { супярэчл1вая у сучасным лгта-ратурным працэсе, якi сёння шчодра сшкуецца набыткам1 фшасофп, 1 не толью у гэтым юрунку. Асабл1ва урадл1вай глебай для стварэння новых, нязнаных раней л1таратурных вобразау з'яуляец-ца аспект маральнага адчужэння [1]. Бо усведам-ленне маральнасщ, як аднаго з галоуных спо-сабау быцця чалавека, заключаецца у тым, што высокамаральная асоба утрымл1вае у сабе найважнейшыя кампаненты духоунасщ - гэта еднасць высокаштэлектуальных, эстэтычных { маральных сш кожнай асобы, ¡ндывщуальная патрэба у 1х пастаянным развщщ, папауненш, задавальненш { творчым пошуку, яюя не даюць магчымасщ адчуваць сябе непатрэбным не толь-к грамадству, але I самаму сабе [2]. А кал1 узмацняюцца супярэчнасщ пам1ж маральным прызначэннем чалавека 1 яго сапраудным жыц-цём, дзеянням^ яго учынкам1, пачынаецца разлад асобы, щзе унутранае яе разбурэнне, таму I узрастае непазбежнасць маральнага адчужэння. Асноуная мэта даследавання заключаецца у раз-глядзе асабл1васцей фшасофскага паняцця «ад-чужэнне» для лгтаратурнага працэсу.
Асноуная частка. Вобраз адзшоты давол1 не новы для усяго сусветнага лгтаратурнага працэсу. Да Вшторьп 1 Юханеса (раман Кнута Гамсу-на «Вшторыя») адзшота упарта прыходзщь з-за сутыкненняу характарау, а не з-за неспрыяль-ных абставшау, шматлшх прадстаушкоу роду Буэндз1а (раман Габрыэля Гарс1я Маркеса «Сто год адзшоты») з нагоды абыякавасщ адзш да аднаго ус1х членау сямЧ, адсутнасщ агульных намаганняу нешта здзейснщь разам, разумець сва1х бл1зюх { клапацщца пра 1х.
Вядомы французсю шсьменшк, драматург, публщыст, лаурэат Нобелеускай прэми Франсуа Шарль Марыяк, стварыушы ярю вобраз «сямЧ-клетю» у рамане «Клубок змей», з ус1х бакоу паказвае, да чаго прыводзщь «раз'ядна-ная незалежнасць». Аповед вядзецца у выгля-дзе дзёншка старога Лу1, што падвышае давер чытача да сказанага. Лу1 пражыу вялшае жыццё са сваёй жонкай 1зай без асабл1вых разыход-жанняу у меркаваннях, быццам бы щха 1 м1рна. I раптам называе яго «доугай эрай вялшага мау-чання». Бо на працягу усяго сямейнага жыцця не асмел1уся ш разу шчыра выказаць свае дум-га, выявщь пратэст супраць таго, з чым у душы { думках не пагаджауся. Марыяк таю стан свай-го героя называе «стратай уласнага "Я"». Па-сутнасщ, маючы пэуныя жыццёвыя пераканан-ш, Лу1 пражыу не сваё жыццё, бо ён школ1 1 не быу сам1м сабой, а юнавау як цень свёй уладар-най жоню. Франсуа Марыяк, разважаючы над вытокам1 маральнага адчужэння { самаадчужэн-ня свайго героя, выводзщь чытача на больш
глыбшныя фшасофсюя аспекты, таюя як страта традыцыйных каштоунасцей, абясцэньванне гу-машстычнага патэнцыялу грамадства.
Нямецка-амерыкансю ж фшосаф, сацыёлаг I пс1холаг Э. Фром, адзш з вядучых прадстауш-коу неафрэйдызму, у працы «Бегство от свободы» такую пазщыю «самаадчужанасщ» далучае да дэструктыуных { на пытанне, хто ж у гэтым вшаваты, адказвае адназначна: сам чалавек. Бо 1 Лу1 разумее, што ён мог змянщь сваё жыццё, пабудаваць адносшы у зус1м шшым рэчышчы, але не хапала рашучасщ I смеласщ. Выходзщь, што прычына бегства чалавека ад самога сябе, ад уласнай свабоды узшкае з-за абыякавасщ ш-дывщыума да сябе у першую чаргу.
Выкарыстоуваючы вучэнне Фрома для стварэння галерэ1 мастацюх вобразау, Франсуа Шарль Марыяк не быу адназначным у сва1х меркаваннях. Так, у рамане «Дарога у шкуды», наш-саным у 1939 г., шсьменшк стварае вобраз ге-роя-ахвяры, яю перажывае адчужанасць у гра-мадстве, I ставщь яго перад выбарам: рэвалю-цыйная дзейнасць щ служэнне Богу. Але рэва-люцыянер - гэта бунтар, здольны на ломку старых устояу, традыцый, законау, а служэнне Богу патрабуе пакорл1васщ, самапаглыбленасщ, па-слушэнства I бездакорнага прызнання догмау. Адзшае, што сапрауды яднае гэтыя выразныя супрацшегласщ, - гэта самаахвярнасць. I у пер-шым, { у друпм выпадку такая рыса павшна абавязкова прысутшчаць у характары героя.
Безумоуна, актыуна працягваючы традыцы1, закладзеныя А. дэ Бальзакам { Э. Заля, шсьменшк даследуе тонюя нюансы чалавечай пс1хало-гИ. У цэнтры большасц1 яго творау - адносшы у сям'1. Жыццё пастаянна выпрабоувае герояу Марыяка на трываласць, { мала хто з ¡х з гона-рам вытрымл1вае гэта выпрабаванне. Таму ау-тар стварыу свой асобы, марыякаусю, тып са-цыяльнага рамана: «сям'я-клетка», «сям'я-пры-в1д», «сям'я-пустыня» { г. д.
Некаторыя раманы Марыяка амаль не вы-ходзяць за межы сацыяльна-пс1халаг1чнага дас-ледавання, у прыватнасщ гэта «Дз1ця пад цяжарам ланцугоу», «Патрыцыянская тога», «Тэрэза Дэскейру», «Пустыня любв1». У ¡х паказана, як I чаму прыходзщь да людзей адз1нота. Спусташэнне душы Раймана Куража -героя рамана «Пустыня любвЬ> - пачынаецца з няувап I раунадушша да бл1зк1х людзей. Гэту драму чалавечага жыцця не можа аздоб1ць нават «каханне-успышка» да Мары1 Крос. Раймана л1чаць наказаннем сям'1, бо ён фак-тычна не умее I не жадае н1кому падпарадкоу-вацца, н1кол1 не дазваляе сабе пакутваць за шшага чалавека, супераж^1ваць яму, пагардл1ва став1цца да родз1чау I сваякоу. I нават кал1 бацьку хацелася пагаварыць з 1м шчыра 1
даверлiва, сын не жадау перапыняць маучанне i адчужанасцi. I у той жа час яму у глыбш душы хацелася, каб яго шчыра любш. I калi старэй-шая сястра Мадлена Баск i яе муж нават не звярнулi увагу на яго прыход у дом i працягвалi гладзiць сабаку, Райман у роспачы падумау: «Я для яе значу меней за сабаку» [3].
Марыяк лiчыць, што усе камушкатыуныя знойны сапсаваны раунадушшам. Пустыняй уяуляецца не толью даволi рэспектабельны дом Куражау, але i увесь сусвет, як атачае жыхароу гэтага дома, заселенага адзiнокiмi людзьмi. I не пшхалапчная несумяшчальнасць раз'ядноувае iх, а адсутнасць якiх-небудзь станоучых пачуц-цяу адзiн да аднаго: паспяховага урача, церпял> вага i уважшвага да сваiх пацыентау Поля Куража раздражняе прысутнасць жонкi Люсi, а ён у сваю чаргу раздражняе некал горача любiмую дачку Мадлену i каханую iм жанчыну Марыю Крос, якая у яго прысутнасщ адчувае толькi сум i роспач. Райман раздражняе уах. I толью любоу i каханне могуць ператварыць гэту пустыню у квiтнеючы аазю. Але шчырых пачуццяу няма. Глыбокае адчужэнне у сям'i напамiнае мёртвую дарогу, якая шкуды не вядзе. Героi твора знаходзяцца у стане псеудаагрэси адзiн да аднаго, бо здзяйсняюць неабдуманыя дзеяннi, у вышку яюх можа быць нанесена шкода [4].
Герой рамана «Млоснасць» французскага фiлосафа Жан-Поля Сартра Антуан Ракантэн свядома iзалявау сябе ад людзей i пакутуе ад адзшоты, не жадаючы парушыць усталяваны стан млоснасщ пошукамi цi аднадумцау, щ су-бяседнiкау, бо iнакш, на яго думку, ён страцщь бязмежную свабоду [5].
Iмкненне да асабютай свабоды, уласнай прасторы, часовай адзшоты у разумных дозах чалавеку не шкодныя. Калi аутар «iзалюе» Ра-кантэна у бiблiятэцы для натсання кнiгi пра жыццё маркiза дэ Ральбанэ, то герой не адчувае сябе ш самотным, нi адвергнутым ад грамадст-ва. Перанасычаны новымi Уражаннямi i зна-ёмствамi пасля працяглай вандроую па-за ме-жамi роднай Францыi, Антуан з радасцю ада-сабляецца, бо справа, за якую ён бярэцца з та-кiм жаданнем i ахвотай, патрабуе Удумлiвасцi i засяроджанасцi. А бiблiятэка, як сукупнасць агульнага чалавечага розуму, павшна была па-спрыяць плённаму здзяйсненню творчых заду-мак нашага героя. Яго захапiла праца, i толькi расчараванне у ёй пераходзщь пэуную мяжу незалежнасцi ад шшых. Думка пра адзiноту у яго мяжуе з напамiнкам пра смерць. Яшчэ больш, смерць уяуляецца часам настолью абса-лютнай свабодай, што хочацца без ваганняу ю-нуцца у яе абдымкi.
Улада млоснасцi - гэта новы матыу, новая тэма фiласофскай прозы. Жан-Поль Сартр вы-
водзiць тыповага для экзiстэнцыялiзму героя, што iснуе па-за сацыяльнымi сувязямi i па-за маральнымi абавязкамi i iмкнецца да поунай адзiноты i абсалютнай свабоды. Сартр будуе свой аповед у выглядзе дзёншка вучонага Ан-туана Ракантэна, чым пацвярджае шчырае iмкн-ненне разабрацца у стане душы i успрыйманнi жыцця свайго сучаснiка, як упэунены, што смерць не натуральны стан чалавека, але i жыццё уяуляецца як абсурдны фарс. Таю новы воб-раз у лгаратуры щкавы глыбiнёй фiласофскага аутарскага даследавання i паказу жыцця «у сабе», абвяшчэння свабоды ад грамадства i бес-сэнсоунага свету. Сартр-фшосаф лiчыць, што, такiм чынам, i адказнасць за адпаведны выбар цалкам кладзецца на дадзенага героя. А щ здольны ён несщ гэту адказнасць па-за сацы-яльнай адказнасцю?
Калi уважлiва прааналiзаваць паводзшы Мерсо - галоунага героя рамана «Чужанща» французскага пiсьменнiка i фшосафа Альбера Камю, то зразумелай стане развага перакладчы-ка яго творчасцi на беларускую мову Змiцера Коласа: Щ не вiдазмянiу французскi мысляр эк-зiстэнцыялiзму вечнае пытанне пра сэнс жыцця? Бо пад пагрозай юнавання знаходзяцца тра-дыцыйная эстэтыка i традыцыйная грамадская мараль. А калi гэтыя каштоунасцi несапрауд-ныя для цэлага пакалення? Яму у спадчыну дастаюцца адчужанасць ад грамадства эгацэнт-рычнымi па-сутнасцi iдэямi, раз'яднанне у са-мiм сабе, так званая унутраная iзаляцыя - гэта непазбежны вышк злачынства Мерсо. Таму, што гэта не бунт незвычайнай асобы, такой, як Раскольнiкау у рамане Фёдара Дастаеускага «Злачынства i пакаранне», якi дакладна рыхта-вау забойства. Мерсо здзяйсняе яго стыхшна. Ужо у яго iменi зашыфраваны словы «смерць» i «сонца». I вось у спякотны дзень на пляжы ён забiвае чалавека, яю нiчога яму не зрабiу i нават не быу з iм знаёмы.
Ахрысцiушы свайго героя «чужанщай», аутар паказвае яго неуспрыманне традыцый, ры-туалау, дзяржауных i грамадскiх законау, ду-мак, меркаванняу, асуджэнняу i iнш.
Мерсо абыякавы да жыцця. Яго шшто не цiкавiць акрамя уласнага юнавання. Адзшае, у чым ён упэунены, што хутка прыйдзе да яго смерць, i ён заключае: «Што мне да смерщ iн-шых, што мне да матчынай любв^ да ягонага Бога (мае на увазе святара), да жыцця i лёсу, яю людзi нiбыта самi сабе выбiраюць, калi ёсць толью адзiн лёс, адзiн, i ён сам абiрае мяне i, разам са мной, мшьярды iншых выб-раннiкау» [6].
Каб падкрэслiць галоуныя прычыны антра-палагiчнага крызiсу, Габрыэль Гарсiя Маркес дэманструе страту даверу да будучыш праз
зшшчэнне роду Буэндз1а. Сто год адзшоты (а гэта чатыры пакаленш) не навучыл1 мудрасщ быць не толью побач, але I разам. Здаецца, што «эра вялшага маучання» пам1ж Урсулай { Хасэ Аркадз1а пануе 1 у гэтым творы. Мы не бачым 1х сумеснай працы, абмену думкам^ няма 1 выс-вятлення адносшау, але, у адрозненне ад Лу1 I 1зы, у кожнага з Маркесаусюх герояу ёсць не-вычэрпная асабютая свабода. Урсула, напрык-лад, давол1 спакойна адносщца да ус1х творчых пачынанняу свайго мужа 1 нават не патрабуе ад яго дапамоп у таюх «не жаночых» справах, як будоуля. А Хасэ Аркадз1а не перашкаджае жон-цы даводзщь яе апантаныя задумю да лапчнага завяршэння. Да таго ж, у адрозненне ад Лу1, Урсула 1 Хасэ Аркадз1а - асобы дзейсныя, няу-рымсл1выя, схшьныя да здаровага авантурызму. Але знешняя свабода не скасоувае унутранай адзшоты, хаця галоуны герой { здольны пакуль яшчэ рабщь нешта для агульнай справы, бо у час л1хаманю забыцця, кал1 жыхары Маконда нават не пазнавал1 адзш аднаго I сноудал1 м1ма, як мауктвыя цеш, галоуны герой Хасэ Ар-кадз1а Буэндз1а пачау падтсваць хатшя рэчы: «стол», «крэсла», «гадзшшк», «дзверы» 1 г. д., 1 раб1у ён гэта таму, што зразумеу жах наступст-ва адзшоты: кал1 людз1 не уступаюць у маулен-чы працэс адзш з адным, назвы рэчау могуць забыцца, а яшчэ горш, што «может наступить день, когда, знакомясь с вещами по названиям, не будешь знать, для чего они предназначены. Тогда он стал давать краткие, но доходчивые объяснения» [7].
Але кал1 тэма адчужэння у сусветнай л1та-ратуры разглядаецца шматпланава, то у бела-рускай яна ледзьве абазначана. Так, Мшола Мятлщю, напрыклад, адзш з нямнопх творцау, хто таленав1та паказвае працэс адчужэння ад грамадства I звычаёвага укладу жыцця беларусау у вершы «Пан Юзаф».
Чалавек, як у маладосщ выбрау не зус1м правшьны шлях, збег некал1 са сваёй крашы, паюнуушы бацькоу, жонку, дзяцей, на чужыне завёу новую сям'ю, але хворым старым вярта-ецца на малую радз1му. Ды толью тут чакае яго адзшота: бацью памерл1, вёска адселена... I на-пауняе сэрца шчымл1вая самота:
Ужо праменьчык зорю у небнай вышы
Прал1уся. I апошняе святло
У цеш сосен Вшяй плыло.
Ён здрыганууся. У першабытнай щшы
Адзш - шкога побач не было [8].
Толью герой дадзенага верша вшаваты сам у тым, што так сталася. Аднавяскоуцы ж паэта да дна выпш чашу гора I слёз I пакутна панесл1 свой чарнобыльсю крыж на Галгофу жыцця па чужой воль У кшзе выбранай паэзи «Чаканне сонца» аутар падзяляе сваю творчасць на два
перыяды: дачарнобыльсю { паслячарнобыльсю. Гэта мяжа прайшла праз яго сэрца, бо грознае л1ха адабрала малую радз1му. Згуб1ушы галоу-нае ашрышча, мы станов1мся самотным1, бо вы-разна разумеем, што такое адзшота.
Але кал1 усе названыя вышэй прычыны адзшоты, прыведзеныя з творау сусветнай л1та-ратуры, магл1 б быць лёгка скасаваным1 сам1м1 людзьм1 пры 1х жаданш, то як быць нашаму ау-тару 1 яго аднавяскоуцам, { ус1м тым, хто па во-л1 злога лёсу I чалавечай неабачл1васщ раптам стау выгнанцам з родных мясцш, кал1 малая радз1ма страцша свае пяшчотныя, дарапя з дзя-цшства найменш { яны ператварылюя у адно змрочнае цэлае - «зону адчужэння». Напрыклад, у адным са сва1х прысвячэнняу Аркадзю Куляшову беларусю паэт Юрась Св1рка трапна зауважыу, што чарнобыльская навала, якая за-кранула вёску Саматэв1чы - малую радз1му ста-рэйшага сабрата па пяру, - гэта I ёсць антысвет жыццярадаснага, сцвярджальнага свету паэта: I не пачуецца шдзе Н песш нашае, ш слова, Па Саматэв1чах брыдзе Свет не Аркадзя Куляшова [9]. Так { родныя мясцшы М1колы Мятлщкага 1 мнопх шшых паэтау ператварылюя у зону смерщ. А яе былыя жыхары зведал1 горыч вы-гнання, стаушы за адну ноч бесхацшцам^ пра што з болем шша творца у сва1м вершы «Кут мой забыты, безабаронна...». У прымусова па-юнутым Бабчыне на сталае жыхарства застала-ся толью адна дзеючая асоба - адзшота. Гэты вобраз стане скразным у яго паэтычных зборш-ках «Чаканне сонца», «Горк1 вырай», «Бабчын: Кшга жыцця», «Хойн1цк1 сшытак». З гэтага часу набатам загучыць узрушанае слова Макама Танка, Сяргея Законшкава, Н1ла Плев1ча, Рыго-ра Барадулша, Янк1 С1пакова, народжанае аса-бютай { агульнай бядой, што напоунша 1х чар-нобыльск1я вершы балючай праудай пра траге-дыю Беларусь
Перад паэтам1 таксама узн1кае рытарычнае пытанне: як ж^1ць, згуб1ушы ашрышча, яюм заусёды была малая радз1ма? Паэтычнае слова творцау станов1цца горюм { няуцешным^
Кал1 узяць пад увагу тую акал1чнасць, што тэма адзшоты стала вызначальнай для сусветнай л1таратуры ХХ ст., то дз1унага у яе з'яулен-ш у творчасц1 беларуск1х аутарау мала, бо цал-кам 1заляваць творчасць ад агульных сусветных тэндэнцый немагчыма. Iншая справа, што тэма маральнага адчужэння не магла разв1цца на бе-ларускай глебе з нагоды таго, што талерантны народ не згуб1у пакуль што сва1х традыцый { звычаяу. Яшчэ умее працаваць «талакой», а значыць разам. Паслаблены, але не парушаны радавыя сувяз1. Не зн1кл1 сяброусюя I добрасу-
седскiя адносшы, беларусы не развучылюя пра-цаваць, i MHoriM праца прыносiць творчую ра-дасць. Ды i агульных бед i выпрабаванняу у бе-ларусау было больш, чым у шшых народау, iM сам лёс дыктавау трымацца разам.
Заключэнне. Таюм чынам, згодна з вучэн-нем Э. Фрома, у сусветнай лгаратуры мы наз> раем змяненне чалавечых адносшау, у якiх на змену глыбокай любвi цi варoжацi заступаюць абыякавасць i эгаiстычнае жаданне выкарыс-таць кагoсьцi у сваiх штарэсах.
Наступны аспект адчужэння: аднoсiны ча-лавека да самога сябе. Чалавек страчвае сваё «Я», сваю асабютую ушкальнасць, свой асабю-ты патэнцыял, калi адчужаецца ад дзяржавы i грамадства. З'яуляецца здольнасць да хуткага прыстасавання, пастаяннай гатоунасщ мяняцца, падладжвацца пад абставiны, жадаць бязмеж-най свабоды без адказнасцi, а не вырашаць на-спелыя праблемы.
Адчужэнне чалавека ад чалавека, на думку Э. Фрома, прыводзщь да страты усеагульных i сацыяльных сувязей, таму людзi трымаюцца разам з эгаiстычнай мэтай выкарыстоуваць адзiн аднаго, што дасканала паказана у рамане Франсуа Марыяка «Пустыня любвЬ>.
У беларускай лiтаратуры тэма маральнага адчужэння не развшася у тым рэчышчы, як гэта паказана у сусветным лггаратурным працэсе. Бо яш-чэ юнуе моцная сувязь асобы з грамадствам праз сям'ю, працоуны калектыу, сяброусюя аднoсiны, добрасуседства i iнш. Але тэме адзiнoты пры-свечана шмат творау, якiя звязаны з Чарнобыльс-кай трагедыяй. Кожны аутар гэту задачу вырашае з дапамогай iндывiдуальных мастацкiх прыёмау. Але галоуная думка пра тое, што беларусы справшся з немагчымым - выжылi! Яны не ад-ступiлi перад навалай, не здалiся, i зноу чуецца дзiцячы смех там, дзе, здавалася б, яго не магло i быць. I зрабiлi яны гэта супольна.
Л^аратура
1. Гароди Р. О. О понятии «отчуждение» // Вопросы философии. 1959. № 8. С. 56-64.
2. Костин А. А. Отчуждение мнимое и реальное // Социологические исследования. 1998. № 2. С. 67.
3. Мориак Франсуа. Пустыня любви. М.: Борисфен, 1995. 462 с.
4. Фром Э. Анатомия человеческой деструктивности. Минск: ООО «Попурри», 1999. 624 с.
5. Андреев Л. Г. Жан-Поль Сартр: свободное сознание и ХХ век. М.: Гелеос, 2004. 415 с.
6. Камю A. Выбраныя творы. Мшск: Мастацкая лгаратура, 2005. 430 с.
7. Маркес Г. Г. Сто лет одиночества. Ростов-на-Дону: Феникс, 1999. 352 с.
8. Мятлщю М. Кросны // Полымя. 1998. № 8. С. 31-36.
9. Свiрка Юрась. У Зоне // Полымя. 1996. № 12. С. 5.
References
1. Garodi P. O. On the concept «alienation». Voprosy filosofii [Problems of Philophy], 1959, no 8, pp. 56-64 (In Russian).
2. Kostin A. A. Alienation, imaginary and real. Sotsiologicheskiye issledovaniya [Sociological investigations], 1998, no 2, p. 67 (In Russian).
3. Moriyak Бга^уа. Pustynya lyubvi [Desert of love]. Moscow, Borisfen Publ., 1995. 462 p.
4. Fromm E. Anatomiya chelovecheskoy destruktivnosti [Anatomi of human destructiveness]. Minsk, ООО "Popurri" Publ., 1999. 624 p.
5. Andreev L. G. Zhan-Pol' Sartr: svobodnoye soznaniye i XX vek [Jean-Paul Sartre: Free consciousness]. Moscow, Geleos Publ., 2004. 415 p.
6. Kamyu A. Vybranyya tvory [Selected worcs]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 2005. 430 p.
7. Markes G. G. Sto let odinochestva [One hundred Years of Solitude]. Rostov-on-Don, Feniks Publ., 1999. 352 p.
8. Myatlitski M. Krosno. Polymya [Fire], 1998, no 8, pp. 31-36 (In Belarusian).
9. Svirka Yuras'. In a sone. Polymya [Fire], 1996, no. 12, p. 5 (In Belarusian).
1нфармацыя пра аутара
Федaрцова Тамара Miкaлаеуна - кандыдат фшалапчных навук, дацэнт кафедры беларускай фшалогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: Fedortsova@belstu.by
Information about the author
Fedаrtsova Tаmara Мikаlaeuna - PhD (Philology), Аssistant Professor, Ше Department of Belarusian Philology. Belarusian State Technological University (13а, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: Fedortsova@belstu.by
Пастуту 27.02.2018
