Научная статья на тему 'Олий таълимда бўлажак актёрларни тайёрлашда инновацион педагогик технологияларни қўллаш'

Олий таълимда бўлажак актёрларни тайёрлашда инновацион педагогик технологияларни қўллаш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
266
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижодкор талаба шахси / таълим жараёни / инновацион технология / ижодий жараён / кейс-стади / Венн диаграммаси / дарс самарадорлиги / график-органайзерлар / студент как творческая личность / образовательный процесс / инновацион- ная технология / творческий процесс / Кейс-стади / диаграмма Венна / эффективность урока / гра- фический органайзер

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қосимова З. Ҳ.

Мақолада ижодкор талаба шахсига йўналтирилган инновацион технологиялар асосида актёрлик маҳорати фанини ўқитишнинг самарадорлигига эришиш масалаларига эътибор қаратилган. Шунингдек, санъат таълими жараёнида бир неча интерактив методлардан фойдаланиш йўллари намуналар асосида кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРИМЕНЕНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ВУЗАХ ПО ПОДГОТОВКЕ БУДУЩИХ АКТЕРОВ

В статье рассмотрен вопрос повышения эффективности обучения дисциплин творческого профиля путем использования инновационных технологий в процессе изучения уроков актерского мастерства посредством сценических произведений. Также представлены образцы некоторых интерактивных методов в процессе творческого образования.

Текст научной работы на тему «Олий таълимда бўлажак актёрларни тайёрлашда инновацион педагогик технологияларни қўллаш»

V_/

Косимова З.^.,

Узбекистон давлат санъат ва маданият институти «Педагогика ва психология» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА БУЛАЖАК АКТЁРЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ

ЦОСИМОВА З.Х. ОЛИЙ ТАЪЛИМДА БУЛАЖАК АКТЁРЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЦУЛЛАШ

Маколада ижодкор талаба шахсига йуналтирилган инновацион технологиялар асосида актёрлик мах,орати фанини укитишнинг самарадорлигига эришиш масалаларига эътибор каратилган. Шунингдек, санъат таълими жараёнида бир неча интерактив методлардан фойда-ланиш йуллари намуналар асосида курсатиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: ижодкор талаба шахси, таълим жараёни, инновацион технология, ижодий жараён, кейс-стади, Венн диаграммаси, дарс самарадорлиги, график-органайзерлар.

КОСИМОВА З.Х. ПРИМЕНЕНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ВУЗАХ ПО ПОДГОТОВКЕ БУДУЩИХ АКТЕРОВ

В статье рассмотрен вопрос повышения эффективности обучения дисциплин творческого профиля путем использования инновационных технологий в процессе изучения уроков актерского мастерства посредством сценических произведений. Также представлены образцы некоторых интерактивных методов в процессе творческого образования.

Ключевые слова: студент как творческая личность, образовательный процесс, инновационная технология, творческий процесс, Кейс-стади, диаграмма Венна, эффективность урока, графический органайзер.

KOSIMOVA Z.H. THE USE OF INNOVATIVE TEACHING TECHNOLOGIES IN UNIVERSITIES IN THE PREPARATION OF FUTURE ACTORS

In the given article is considered issues have to increase efficiency of the learning a creative profile disciplines, implementing innovative technologies in the course of studying lessons of actor's skill on the basis of scenario work. Also, there were given samples of some interactive methods in the course of creative education.

Keywords: personality of a creative student, educational process, innovative technology, creative process, case study, Venn's diagram, efficiency of a lesson, a graphic organizer.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

Уцитувчининг ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараёни концептуал асосларининг узлаштирганлигини цуйидаги параметрлар орцали аницлаш мумкин: технологик, фикрий-цадриятли х,амда билиш фаолияти йуналишлари орцали.

Хар бир параметр буйича амалга оширил-ган фаолият куламини аниклаш учун ташхис-лаш методикасидан фойдаланилади. Бундан кузланган максад укитувчиларнинг талаба шах-сига йуналтирилган укув ва ижодий жараённи ташкил этиш фаолиятига тайёрлик даражасини аниклашдан иборат. Ташхислашнинг биринчи йуналиши актёрлик мах,орати укитувчисининг касбий-шахсий фазилатлари педагогик мах,ора-тини аниклашга каратилиши лозим. Бунда куйидагилар эътиборга олинади:

- укитувчи ижодий тафаккурининг талабада актёрлик мах,орати куникмаларини мужассам ривожлантиришга йуналтирилганлиги;

- укитувчининг уз педагогик фаолиятига булган ижобий, ижодий муносабати;

- укитувчи уз педагогик фаолиятини таълим ислох,отлари, Давлат таълим стандартлари талабларидан келиб чиккан х,олда такомил-лаштиришга интилиши;

- укитувчининг уз касбий ривожланишини таъминлаш йулидаги тусикларни бартараф этишга интилиши кабилар.

Ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараё-нида укитувчи учун педагогик билимдонлик ва объективлик мух,им ах,амиятга эга, укитувчининг дидактик реаллик х,акидаги тасаввури ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараёнида тала-бани кузатиш, унинг фаолиятини тах,лил килиш асосида шаклланади. Бу жараён субъект-субъект ва субъект-объект муносабатлари даражасида намоён булиши керак.

Бугунги кунда жамият таълим жараёни олдига талабани узлуксиз ривожлантириш вазифасини куймокда. Эндиликда ижодкор, конструктив фикрловчи, х,аётий вазиятларни катъий ёндашув асосида х,ал кила оладиган талаба шахсини шакллантириш ва ижтимоий х,аётга тайёрлаш давр талабидир.

Узбекистан Республикасининг Биринчи Пре-зиденти Ислом Каримов таъкидлаганидек: «Чиндан х,ам, агарки х,озирги вактда дунёвий илм-фан ва технологияларни чукур узлаш-тирмасак, факат тарихимиз, олис аждодлари-мизнинг кашфиётлари билан мактаниб, уларга мах,лиё булиб яшайдиган булсак, ана шу ноёб меросни асраб-авайлаб, янада бойитиб, унга

уз х,иссамизни кушмасак, замон билан х,ам-кадам булиб юрмасак, бизнинг жах,он майдо-нида муносиб урин эгаллашимиз кийин булади»1.

Шахс камолоти йулида замонавий таълимни ташкил этишга куйиладиган мух,им талаб -ортикча рух,ий ва жисмоний куч сарф этмас-дан, киска вакт ичида юкори натижаларга эри-шишдир. Киска вакт ичида муайян билимларни талабаларга етказиб бериш, уларда маълум фаолият юзасидан керакли куникма ва малака-ларни х,осил килиш, уларни назорат килиш, бах,олаш укитувчи-педагог томонидан юксак майорат, таълим жараёнига инновацион ёнда-шувни талаб этади.

Узбекистан давлат санъат ва маданият институтида актёрлик санъати, режиссёрлик таълим йуналишларида «Актёрлик мах,орати» фани укитилади. Мазкур фанни талабалар сак-киз семестр давомида, яъни 1-курсдан то 4-курс якунига кадар узлаштирадилар. Ушбу фандан машFулотларни олиб бораётган педа-гоглар талабаларда актёрлик, режиссёрлик касбига доир билим, куникма ва малакаларни шакллантирадилар. Албатта, бунда инновацион ёндашув асосида дарсларни ташкил этишга алох,ида эътибор каратилади. Масалан, актёрлик санъати булимида тах,сил олаётган талаба сах,на асарлари мох,иятини чукур узлаштириши лозим. Акс х,олда у муайян бир персонаж обра-зини яратишга кийналади. Унинг характер хусу-сиятлари, асарда руй бераётган вокеа-х,оди-салар жараёнида унинг хатти-х,аракатларини мох,ирона ифода килиб бериши учун педагог-лар тинмай мех,нат килишлари лозим. Мазкур жараёнда сах,на асарларини мазмун жих,атдан урганишни энг макбул усуллар оркали амалга ошириш максадида куйида келтирилган инновацион технологиялардан фойдаланиш мак-садга мувофик.

Бумеранг технологияси. Бумеранг техно-логиясидан фойдаланилганда, бирон бир асар-дан олинган парча чукур ва яхлит урганилади, талабаларда мавзуни эркин ифода этиш кобилияти ривожланади. Ушбу технологияда

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -95-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

ёзма ва оFзаки иш шаклларидан фойдалани-лади, бир машFулот давомида хар бир талаба турли топширикларни бажаради, хам талаба, хам укитувчи ролида фаолият юритади.

Бумеранг технологияси талабаларни танки-дий фикрлаш, хотирасини яхшилаш, фантазия-сини бойитишга кумаклашади, уларнинг Fоялар хамда далил-исботларни ёзма ёки оFзаки баён килиш куникмаларини ривожлантиради. Шу билан бирга, мазкур технология шахсни жамоа билан ишлаш махоратини кучайтириш, хушмуомалалик, хушфеъллик, куникувчанлик, узгалар фикрига хурмат, фаоллик, ижодий ишларга туFри ёндашиш, уз фаолиятини сама-рали ташкил этиш ва уз-узини бахолашга ургатади.

Кейс-стади технологияси. Кейс-стади инглизча суз булиб («case» - аник вазият, ходиса, «study» - урганмок, тахлил килмок), аник вазиятларни урганиш, тахлил килиш асо-сида укитишни амалга оширишга каратилган метод хисобланади. Мазкур методни актёрлик махорати дарсларида куллаш жуда самарали-дир. Талабалар олдида аник хаётий вазиятлар яратилади. Кейс куйидаги боскичларда амалга оширилади:

1. Кейс билан танишув (индивидуал).

2. Асосий муаммони (укув муаммосини) ажратиб олиш ва урганиш (индивидуал ва кичик гурухларда).

3. Fоялар йиFиш ва муаммонинг ечимини излаш (кичик гурухларда).

4. Кейс ечими учун таклиф этилган Fоялар такдимоти, тахлил ва бахолаш (укитувчи ва кичик гурухлар).

5. Кейс ечими ва тавсиялар (укитувчи, кичик гурухлар ва индивидуал)1.

Хар бир кейс буйича SWOT-тахлил мето-дини куллаш хам ахамиятлидир.

SWOT-та^лил методи Fоя, жараён, тажриба хамда иш натижаларини тахлил килиш, так-кослаш оркали муаммони хал этиш йулларини топиш, билимларни мустахкамлаш, такрорлаш, бахолаш, аналитик тафаккурни ривожланти-ришга хизмат килади.

SWOT-тахлил турт йуналишда олиб бори-лади:

1 Мирсолиева М., Ибрагимова Г. Педагогик технология-лар ва педагогик мах,орат (методик тавсиянома). - Т.: Олий ва урта махсус таълим Вазирлиги хузуридаги олий таълим тизими педагог ва рахбар кадрларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий-методик маркази, 2015. -25-б.

S (strength) - муаммонинг кучли томон-лари, хал этилаётган вазифанинг афзаллик-лари;

W (weakness) - муаммонинг заиф, кучсиз томонлари, максадга эришишда ички мухит омиллари таъсири;

O (opportunities) - имкониятлари, белги-ланган вазифаларни хал этишдаги энг маъкул холат;

T (threats) - хавф-хатар, тусиклар, фаоли-ятни амалга оширишга тускинлик килувчи ташки мухит омиллари2.

Мазкур методни куллаш оркали талабалар муаммога куп вариантли ечимлар излашга урганадилар. Хар бир вазиятда муаммонинг афзаллик ва камчиликлари булади. Бу эса тала-баларда ушбу холатни хар томонлама тахлил килиш куникмаларини ривожлантиради.

Венн диаграммаси объект, тушунча, Fоя, ходисани таккослаш фаолиятини ташкил этиш жараёнида кулланиб, ухшашлик ва фаркли томонлар очилади3. Масалан «укитувчи» ва «актёр» ёки «менежер» ва «режиссёр» каби касбларнинг умумий ва бир-биридан фарк килувчи жихатларини тахлил килиш. Ушбу метод талабаларда булажак касбига нисбатан мухаббат туЙFусини ривожлантириб, касб хусу-сиятларини янада чукуррок урганишга имкон беради.

Юкорида санаб утилган инновацион техно-логиялар катори яна куплаб интерфаол метод-ларни келтириш мумкин. Хусусан, «Нилуфар гули», «Балик скелети», «Кластер», «Т-чизма» каби график органайзерлардан фойдаланиш хам дарснинг самарадорлигини оширади. График органайзерлар - укув жараёнида куйил-ган максадга эришишда ёрдам берувчи чизма, жадвал, графиклар мажмуидир. Агар график органайзерларни укитувчи тайёр (тулдирилган) холда, восита вазифаси, талабаларнинг маш-Fулот мавзусига доир билимларини мустахкам-лаш ва фикрлашини ривожлантириш макса-дида ишлатса, метод вазифасини бажаради.

Актёрлик махорати дарсларининг самарадорлигини оширишга хизмат киладиган инновацион технологияларни укитувчи томонидан куллашда куйидагиларга амал килинади:

2 Ишмухамедов Р., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар (таълим тизими ходимлари, методистлар, укитувчилар, тарбиячи ва мураббийлар учун укув кулланма). - Т.: «Нихол», 2013. -242-б.

3 Уша жойда, 233-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

1. Дарс жараёнининг талабада актёрлик ва режиссёрликка доир билим, куникма ва мала-каларини ривожлантириш имкониятини бера олиши ва укитувчининг ижодий жараённи таш-кил этишга тайёрлиги.

2. Ижодий жараён талаба шахсига йунал-тирилган таълимнинг концептуал асосларига мувофик келиши.

3. Укитувчининг ижодкор шахсга йуналти-рилган таълим жараёнини ташкил этишга оид фаолият йуналишларини аник белгилаб олиши.

Давлат илмий-техника дастурлари доира-сида Узбекистон давлат санъат ва маданият институтида амалий лойихалар бажарилмокда. Хусусан, профессор Б.Сайфуллаев рахбарлиги остида 2015-2017 йилларга мулжалланган А1-006-ракамли «Разработка комплекса психофизических тренингов для формирования творческой личности в области искусства театра и кино» мавзусидаги амалий лойиха устида изланишлар олиб борилмокда. Лойиха максади театр ва кино санъати сохасида ижодкор шахсни тарбиялашдан иборат. Ушбу соха буйича мультимедиа дастури ишлаб чикил-мокда.

Ушбу лойиха доирасидаги кузатишларимиз шуни курсатадики, актёрлик махорати уки-тувчилари дарс жараёнини муваффакиятли таъминлашлари учун укитувчи узи билан тала-балар хамда талабалар билан талабалар ора-сидаги карама-каршиликлар, номутаносибли-кларни зудлик билан бартараф эта олиши керак. Бундай харакат гурух жамоаси орасида кулай, муваффакиятли укув хамда ижодий мухитни юзага келтиради. Бунинг учун укитувчи узининг педагогик фаолиятини тако-миллаштириши ва ижодкор шахсга йуналти-рилган таълим технологияларини мунтазам узлаштириб бориши керак.

Ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараёни доирасида «субъект»нинг педагогик талкини мунтазам харакатдаги ривожланувчи шахс демакдир. «Субъект-субъект» муносабати укитувчининг харакати, талаба билан хамкор-лик килиш ва уни ривожлантириш жараёнини бошкаришни англатади. Ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараёнида узаро таъсир ва хамкорлик натижасида талаба хамда укитувчи орасидаги педагогик алокадорлик вужудга келади. Укув ва ижодий жараёнда субъектларнинг узаро хамкорлиги натижасида уларнинг хар иккаласи хам ривожланади. Чунки бундай педагогик хамкорлик доирасида

субъектлар касбга доир тушунчаларни куллай-дилар ва узлаштирадилар. Шунга кура таълим жараёни субъектлари мунтазам харакатдаги, узаро алокадорлик ва узаро таъсирга эга булган, такдим этилган билимларни узлашти-рувчи хамда бу жараённи бошкарувчи, узла-рини алохида-алохида намоён килувчи онгли, фаол инсонлар, яъни талабалар хамда укитувчи хисобланади.

Ижодкор шахсга йуналтирилган укув ва ижодий жараёнда жуда куплаб индивидуал, рухий хусусиятлар, узаро алокадор муносабат-лар хисобга олиниши лозим. Бу тушунчалар укув жараёнида вужудга келадиган дидактик ходисаларни тавсифлаш ва бахолаш учун мухимдир.

Шунингдек, ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараёнини ижодий ёндашув асосида ташкил этишда талабага такдим этиладиган укув материалларини тизимлаштириш, укитувчи хамда талаба муносабатлари типологиясини аниклаш, мазкур жараён турларини таснифлаш мухим ахамиятга эга.

Мавжуд адабиётлар ва амалиётдаги ахвол тахлили укитувчи ва талабанинг ижодий жара-ёндаги хамкорлигини ифодаловчи дидактик тамойилларни бирмунча тавсифий элементлар ёрдамида баён этиш имконини беради. Улар ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараё-нига хос булган умумий ва хусусий тушунчалар, педагогик маълумотлар, талабанинг индиви-дуаллиги, ёш хусусиятлари, унинг эгаллаган билим, куникмаларини ташхислаш мезонлари, шахсий сифатлари кабилар ташкил килади.

Ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараёнида талабаларнинг шахсий сифатларини узаро таккослаш натижасида уларнинг индивидуал хусусиятлари намоён булади. Бу муносабатлар талабани узлуксиз ривожлантириш тизимини белгилайди. Талабани узлуксиз ривожланти-ришга йуналтирилган укув ва ижодий жараён тулалигича ижодкор шахсга йуналтирилган педагогик вазият сифатида намоён булади.

Укув жараёнида кулланиладиган талаба шахсига йуналтирилган инновацион техноло-гияларни ижтимоий-педагогик хамда маданий жихатдан йуналтирувчи воситалар: талабаларнинг ижодий хулк-атвори, эгаллаган билим-лари, талабани узлуксиз ривожлантиришга йуналтирилган укув материаллари (пьеса ва бошкалар), талаба билан укитувчининг хамкорлиги кабилар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

Талаба шахсини ижодий жих,атдан шакллан-тиришга йуналтирилган куйидаги таълим тех-нологияларини куллаш оркали талабаларда шахсий сифатларни карор топтириш мумкин:

• ихтиёрсиз вужудга келадиган хулк-ат-ворни бартараф этишга йуналтирилган техно-логиялар;

• талабаларни актёрлик ва режиссёрлик касбларига йуналтирувчи технологиялар. Бунда талабанинг изланувчанлиги, муаммоларни тез-кор х,ал кила олиши, вазиятларни бах,олай олиши, тайёргарлик даражаси аник х,исобга олиниши лозим;

• узаро х,амкорлик ва мулокотга чорловчи технологиялар;

• куйилган муаммоларнинг самарали ечи-мини излашга ундовчи технологиялар;

• талабаларда намунали хулк-атворни шакллантирувчи технологиялар.

Ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараё-нида талаба шахсини ижодий фаолиятга тайёр-лашга каратилган таълим технологиялари узаро алокадор дидактик тизимни вужудга кел-тиради.

Ижодкор шахсга йуналтирилган укув жараё-нини ташкил этиш юкорида таъкидланганидек, укитувчидан янгича педагогик, психологик билим ва мах,оратни талаб килади. Ижодкор шахсга йуналтирилган жараённи муваффа-киятли ташкил этиш учун укитувчи куйидаги талабларга амал килиши лозим:

• талаба билан дустона муносабат урната олиши;

• талабаларнинг аклий, маънавий, жисмо-ний ривожланиши ва саломатлигини мух,офаза килишларига эътибор каратиши;

• ижодий жараёнда маданий, ахборотли, талабани ривожлантиришга каратилган укув вазиятини ярата олиши;

• талабаларда узига хосликнинг намоён булишига кулай шароит ярата олиши ва х,оказо.

Ижодкор шахсга йуналтирилган таълим жараёнида талаба куйидаги куникмаларни эгаллайди:

• узига танкидий муносабатда булиш, бошка талабалар билан узини солиштириш, уз хатти-х,аракатини тах,лил килиш ва бах,олай олиш;

• ижодий жих,атдан чиникиш, иродали булиш;

• дуч келган тусикларни бартараф этишда x1ис-туЙFуларни бошкара олиш;

• атрофдагилар билан ижодий ишчан муло-кот ва х,амкорлик килишга урганиш.

Хулоса килиб айтганда, ижодкор шахсга йуналтирилган инновацион технологияларнинг самарадорлиги талабада билим, куникма, малака олишга булган кизикишнинг ортишига имкон беради. Таълим олувчиларнинг муста-киллиги, узига ишончи ортади. Бу эса укув дастурида кузда тутилган таълим мазмуни максадга мувофик тарзда узлаштирилишини таъминлайди.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -176-б.

2. Ишмух,амедов Р., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар (таълим тизими ходимлари, методистлар, укитувчилар, тарбиячи ва мураб-бийлар учун укув кулланма). - Т.: «Них,ол», 2013. -277-б.

3. Мирсолиева М., Ибрагимова Г. Педагогик технологиялар ва педагогик майорат (методик тавсиянома). - Т.: Олий ва урта махсус таълим Вазирлиги х,узуридаги олий таълим тизими педагог ва рах,бар кадрларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий-методик маркази, 2015. -25-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.