CC BY
38
Мирсаидов Аброр Бобоевич -
доктори илмпои иктисодг, профессор, ноибректор оид ба илми ДДЫБСТ, Орифлонова Дилфуза Иномлоновна -
ассистенти Донишкадаи иктисод ва савдои ДДТТ
ДАР РОШИ КАСБИ УФУКШОИ НАВ
(Андешапо дар партави Суханронии ламъбастии
Президенти Шумпурии Толикистон муптарам Эмомалг Рапмон дар маллиси васеи Ыукумати Толикистон доир ба натилапои рушди иктисодиву илтимоии кишвар дар соли 2010-ум ва вазифапо барои соли 2011 (18 январи соли 2011)) Толикистон ва латони муосир Охири карни бист ва ибтидои шазорсолаи нав дар пашнои ламъият!-сиёсии лашони зудтагйирёбанда ва равандшои мавкеъгирии геополитик! тагйироти кулл! руи кор омадааст. Аммо ин малро идома дорад, чаро ки он шалли нисбатан нишоии худро шануз наёфтааст. Аз ин лишоз, масъалаи фардои Толикистон, лойгоши он дар ломеаи имрузи лашон! боз шам дакикиву мушахассиро такозо дорад. «Дар ин росто бо возептар шудани раванди шиддатёбии ракобати кудратпои бузург барои тапкими нуфузи худ дар манотики мухталифи олам, чустулу ва пайдо намудани ропу василапои бептарини пимоят ва татбики манфиати миллг ташаббусу ибтикороти тоза ба тозаро такозо мекард. ... Осиёи Марказг чун нуктаи мупими ракобати геополитикг ва геостратег'г... имруз дар чорропаи бархурди манфиатпои мухталиф карор дорад. Ин амр аз памаи мо пиёда намудани сиёсати басо санлида ва ботавозунро талаб менамояд».1
Вокеан шам дар шароити муосир лойгаши ояндаи кишварро бидуни омузиши решагии тамоилу вазъи он дар тагйироти нави мавкеъгирии кудратшо пешгу! ва ё муайян намудан гайриимкон аст. Гузоришшо ролеъ ба ин масоил мухталифанд ва сатшу сифати он албатта аз шокимияти сиёсии кишвар, ломеаи илм! ва афкори мардум вобастаг! дорад. Имруз дар лашон муборизаи тезутунди тарафдорони ташаккули лашони яккутба - ИМА ва тарафдорони лашони бисёркутба арзи шаст! дорад. Ин ло таъкид намудан бамаврид аст, ки бушрони молияв!-иктисодии лашон! (асосан солшои 20092010) неруи тарафдорони тамсилаи аввалро кошиш дода, нуфузи тамсилаи дуввумро, шарчанд таркибу сохтори он (лашони бисёркутба) алшол ноаён аст, кав! гардонидааст. йокимияти сиёсии кишварамон низ дар ин майдони башсу талошшои лашон! мавкеи устувори худро муайян намудааст: Толикистон лонибдори тамсилаи дуввум мебошад.
1 Паёми Президенти Л>умхурии Толикистон Эмомал! Рапмон ба Маллиси Олии Лумхурии Толикистон. 25 апрели соли 2010.// «Омузгор», 29.04.2010.
Бояд таъкид кард, ки мавкеъгирии устувори мамлакат дар лашони пурталотуми имруз аз сатши интихоби стратегияи дохилии илтимо!-иктисодии кишвар, ки машз ба ташлили пурмазмуни раванду шодисоти шам лашон! ва шам кишваршои дар давраи гузариш кароргирифта такя менамояд, вобаста аст. Вай набояд ба тарики субъектив! ба ин ё он аслшои идеолог!, бавижа ба идеологияшои мазшаб!, гуруш! ва ё аз беруни кишвар воридшуда, ки аз доираи манфиатшои милл! берун аст, тобеъ бошад.
Дар миёни ду раванди гузариши латонг Дар лашони мутараккии муосир ташаккул ва давраи гузариш ба типи нави такрористешсол! суръат гирифтааст, ки ин маршилаи гузариш ба инкишофи сифатан навро бархе иктисодшиносон, сиёсатмадорон, умуман ломеашиносон чун зинаи постиндустриал! тавсиф додаанд. Аммо олим -иктисодчии маъруфи рус академик Л.Абалкин хеле бамаврид таъкид кардааст, ки чунин тавсифдишии зинаи нави инкишофи ломеаи муосир машдуд буда, аз нигоши назарияв! чандон каноатбахш шам намебошад.1 Вокеан шам, лашон бидуни индустрия - рашо! аз бунбасти коммуникатсион!, инкишофи сошашои энергетика, сохтмони манзили истикомат!, пажушишу азхуд кардани кайшон ва г. инкишоф намеёбад ва ё ин коршо аз шарвакта дида имруз зарур аст. Пайваста бо инкишофи равандшои индустриал! «иктисодиёти нав», технологияи аслан нав, ки ба азхуд кардани низоми бисёрлабшаи иттилоот такя дорад, руи майдон омадааст. Бинобар он ломеаи нав, типи нави такрористешсолиро мантикан зинаи иттилоотг-индустриалг номидан мазмунан мувофик аст. Ин муайян! имруз хусусиятшои мушими давраи аввали ин гузаришро (шарчанд дар сатши лашон! хеле нобаробар сурат мегирад), ифода мекунад.
йамзамон дар кишварамон мисли дигар кишваршои Аврупои марказиву шарк! ва ИДМ равандшои дувуми гузариш - аз низоми маъмур!-фармондиш! ба иктисоди бозории муосир идома дорад, ки машз ин маршиларо коршиносон давраи гузариш, иктисодиёти давраи гузариш тавсиф медишанд ва асосан бо шалли масоили он машдуд шам мебошанд. Ин давраи гузариш, чунонки шошид шам шастем, дар шароити бушрони низом! карор гирифт ва дар ибтидо ба таназзули истешсолот, хатаршои техноген!, факиргардии ашол!, умуман фалалгардии тамоми бахшшо боис гардид. Хушбахтона, имрузшо маршалаи эшё руи кор омадааст. Ташаккули бозор ва инфрасохторшои он зина ба зина ба сатши коф! расида истодааст. Аммо аз бозори комил - бозори ру ба илтимоиёт нигарону ба риштаи танзими самаранок лойгирифта (чунонки дар ИМА, Япония, Олмону Фаронса ноил шудаанд) ва бо хусусияти хоси тамсилашои тамаддуни имруз созиш дошта, ба дуришо карор дорем.
Башодишии натилашои давраи гузариш дар маърази бахсу талошшои коршиносон карор гирифтааст. Муаммошо ва тазодшое, ки даврашои гузариши шам аввал ва шам дуюм руи кор оварданд, метавон гуфт, ки аксари
1 Абалкин Л. Размышления о долгосрочной стратегии, науке и демократии.// Вопросы экономики, 2006, № 12. - с.5.
таълимотy назарияшои иктисодЇ ба оншо ьавоб дода натавонистанд. Aз ин лишоз, зарyрати 6єрун рафтани илмшои иктисодии «тахтаи синфЇ» ва ба вокеияти шаёт!' пайваст шудани оншо такозои давр шам мебошад.
Кайд кардан ьоиз аст, ки дар афкори ьомеа, сиёсатмадорон ва расонашои иттилоотЇ дарки ягонагі, алокамандЇ ва зиддиятшои дохилии ин ду равандшои гузариш чандон шис намешавад. Ин шодисот ихтилофоти ьиддиро дар илму дар сиёсат тавлид шам кардааст. Aз ин ьост, ки шадафу маршалашои барномашои дарозмуддат бо таври мухталиф муаяйн мешаванд. йатто ьурьатшое мешаванд, ки (бидуни дарназаргирии мантики шаёт) бо як ьаст ва ё ьашиш ба фардои фарашмандЇ гузарем. Tаьрибашои таьрихЇ шашодат медишанд, ки чунин масьалагузорЇ ба шалли муаммошо мусоадат намекунад. Кулли барномашо ва таркибу мазмуни ислошотшо бояд вазифашои шар ду даврашои гузаришро дар бар гиранд ва ин ьо оншо на пай дар пай, балки дар якборагЇ шалли худро пайдо кунанд ва ё ьузьшои шар дуи ин равандшо омезиш ёбанд. Mасалан, истифодаи захирашои бойи табии кишвар, ашёи хоми машаллЇ ва дар ин росто рушди саноати кушиву маьдан ва коркарди ашё ьалби сармояи мустакими хориьиро сурьат бахшида, ба рушди бахши вокеии иктисодиёт неру мебахшад. Aммо «рушдu соnau зшршуда uслоmоmu л>uддuu конунгузорї ва тaнзuмu фаъолшро дар ш самт такозо дорад, зєро конунгузорш aмaлкунaндau кышвар ба тaлaботu муотр пурра лавоб дода нaмeтaвонaд ва бояд бо дaрнaзaрдоштu тaлрuбau тшрафта ва nuмояu мaнфuaтnоu давлат дар сотам uстuфодaбaрuu Kaърu замш такмт дода шавад».1 Иьрои ин кор иьрои барнома ва маршалашои дурнамои рушди ин сошаро бо равандшои аввали умумиьашонЇ пайваст хошад кард.
Такмили батодитии оморї
ПайвастшавЇ ба равандшои гузариш ба сатши ьомеаи индустриалЇ-иттилоотЇ, ки аз тамоюл ва сатшу сифати идораи равандшои иьтимоЇ-иктисодЇ, мазмуни вокеъбинонаи кабули барномашо, стратегияшои дарозмуддати давлатЇ, кароршои асоси илмЇ дошта, ислошоту такмили бахшшои мухталифи иктисодиёти кишвар ва гайрашо бармеояд, бо сифат ва дакикии иттилоот ва далелшои оморЇ алокамандЇ дорад. Имрузшо ьомеаи мутараккі инкишофи худро на аз руи нишондишандашои микдории иктисодЇ-иьтимоЇ, балки аз нигоши рушди сифатшои инсонЇ башо медишад.
Дар ьаласашои йукумати ьумшурЇ ва парлумони кишвар масьалашои бисёри марбут ба бахши иктисодиву иьтимоии мамлакат мушокимаву шал мешаванд. Aммо дар нишояти кор шамаи он масьалашо асосан ба мушокимаи рушди MMД ва сатши таваррум тобеанд. Ба андешаи мо, кулли масьалашои
1 Суханронии ьамъбастии Президенти Лумшурии Tоьикистон муштарам Эмомал1 Рашмон дар маьлиси васеи йукумати Tоьикистон доир ба натиьашои рушди иктисодиву иьтимоии кишвар дар соли 2010-yм ва вазифашо барои соли 2G11 (18 январи соли 2011)).//«0мyзгор», 21.G1.2G11.
мубраму мураккаб дар схемаи оддии алокамандии ин ду нишондишанда машдуд намешавад. Масалан, афзоиши шалми ММД, аз як тараф, рушди кишварро комилан инъикос намекунад ва, аз тарафи дигар, бархе муаммошоро низ шал карда наметавонад. Камбудишои шалми ММД шам дар кишвар ва шам дар хорила маълум аст.
Дар лаласашои корхонаву ташкилот, вазоратшо низ дар мавриди ламъбаст ва ё ояндабин! масъалаи ноил шуданро ба сатши ММД-и охиршои солшои 1990 баррас! мекунанд. Аммо дар ин гузориш аслшои мукоисаву ташлил метавон гуфт, ки вайрон мешавад: асосан башодишии микдор!, ки мошияти сифатии шодисотро шарш намедишад, ба назар мерасад. Охир сохтори иктисод!-илтимоии ломеаи имруз ва ломеаи даврони шурав! комилан фарк мекунад. Имруз гуногуншаклии моликият, манбаи сармояшову сармоягузор!, таркиби сошав!, воридоту содирот аслан тагйир ёфтааст, шиссаи хизматшо, даромади ашол!, сатши тафрикаи он сифатан дигар шудааст. йалму таркиби талаботи дохил!, тамоили иктисодиву илтимоии он куллан тагйир ёфтааст. Бархе бахшшои иктисодии ломеаамон чунон рушд ёфтааст, ки мислаш дар даврони шурав! набуд. Суръатнокии рушди давраи истиклолро лишати бунёди сохтмоншои арзиши умумимилл! дошта -неъматшои ламъиятиро агар дар ченаки вакт гирем, хеле бузург аст. Аз тарафи дигар, самараи комилан мусбии низоми нави иктисод! - иктисоди бозор! шануз руи кор наомадааст. Ин кор албатта бо сабаби заифии синнусолии фондшои асос!, хатаршои техноген! ва дигар омилшои бунёд! давраи тулониро такозо дорад. Ба хотир меорем, ки самараи мусб! ва ё баландтарин куллаи инкишофи низоми сотсиализми давлат! миёни факат солшои 70-80-уми карни бист (баъди 40-50 соли мавлудият) мушошида шуда, аммо мутаассифона аз ибтидои солшои 80-ум тамоили таназзул пайдо карда буд.
Баъзан субъектшои мухталифи иктисод! аз кайди расм! мегузаранд ва микдори оншо дар агентии омор инъикос мешаванд, аммо оид ба фаъолияти вокеии оншо маълумот пайдо карда наметавонем. Чунонки дар суханронии Президенти кишварамон таъкид шуда буд, аз 1068 корхонаи дорои сармояи хорил! таншо 172 -тоаш оид ба фаъолияти худ шисобот пешкаш намудаанду халос. Чунин падидашо ва аз он лумла паст нишон додани натилашои фаъолият бисёранд. Аз ин лишоз, аз лониби Президенти мамлакат дар маллиси васеи йукумати лумшур! (18 январи соли 2011) доир ба маълумоти омор!, ки сатши инъикоси вокеияти шаёти илтимо!-иктисод! дар оншо каноатбахш нест, махсус кайд гардидааст ва дар масъалаи такмили сатшу сифати нишондишандашои омор! чунин вазифагузор! шудааст: «Агентии омор дар памкорг бо вазорату идорапо ва корхонаву муассисапо, сарфи назар аз шакли моликият ва тобеъияти онпо, пешбурди писоботи омориро аз руи таснифоти намудпои фаъолияти иктисодг ба роп монанд».1
1 Суханронии ламъбастии Президенти Лумаурии Толикистон муатарам Эмомал! Раамон дар маллиси васеи йукумати Толикистон доир ба натилааои рушди иктисодиву илтимоии
Ру ба m-авлиди матсулоmи илмfунлоишдор ва mафаккури инноваmсионЇ
Tаъсиси корхонашои истешсолии нав заминаи аввалро дар ворид шудани кишвар ба раванди иттилоотЇ - индустриалии ьашонЇ ташкил мекунад. йарчанд ин кор маблаги нисбатан калонро ьишати ба кор даровардани корхонашои аз кор бозмонда талаб мекунад, аммо самарашои минбаьдаи он барои муддатшои тулонЇ ояндаи кишварро равшан мекунад ва ьойгоши онро дар иктисоди ьашонЇ устувор мегардонад, зеро ин кор ба тавлиди машсулоти илмгуньоияш баланд, ки дар бозори дохиливу ьашонЇ ракобатпазир аст, мусоидат мекунад. Бинобар он, дар ин кор ьалби шаматарафаи сармояи зешнии азияткашида ва бузургсол вазифаи мушим аст. Дар ин росто мо онро натаншо эштиёт менамоем, балки меросгирии насли навро аз оншо, ки иктидори илмиро ганЇ мегардонанд, таьмин менамоем. Бе илми тараккикарда ва татбики мунтазами ьараёни инноватсионии пайваста бо ьашони нав ояндаи кишвар тира аст.1
Барои таьдиди вокеии мамлакат дараьаи афзоиши солонаи инвеститсионЇ боло рафта истодааст. Aз ин лишоз, соли 2G1G беш аз 32 фоизи маблагшои буьаи давлатЇ барои рушди иктисоди вокеЇ ва сохтмони корхонашои стратегЇ сафарбар шудааст, ки ин нишондишанда нисбат ба солшои пешин хеле бузург аст. Соли шисоботЇ беш аз 2 миллиард сомонЇ фондшои асосЇ, ки 32 фоизи онро фондшои таьиноти истешсолЇ ташкил медишад, ба истифода дода шудааст, ки нисбат ба соли 2GG9 - 2,3 маротиба зиёд аст. Дар кишвар 27 лоишаи муштараки инвеститсионЇ бо маблаги умумии 2,5 миллиард сомонЇ (1 миллиардаш маблагшои грантЇ) амалЇ мешавад. йамин тарик, маблаггузоришои хориьЇ низ меафзояд. Дар ин шароит дар кишвар имконияти интихоби шамон равандшое, ки ба шадафи ташаккули ьомеаи иттилоотЇ-индустриалЇ ьавобгу аст, ба вукуъ меояд. Заминашои шалкунандаи бунёди иклими мусоиди инвеститсионЇ имконият додааст, ки раванди кошишёбии вазни бахши вокеЇ дар таркиби MMД боздошта шавад ва беш аз 94 корхонашои нави саноатЇ руи майдони фаьолият оянд. Aммо «боuсu нтароншт, ku дар солu сunaрuшудa дар 231 корxонau саноатЇ нжбат ба солu тшш суръaтu aфзоuш таъмш нагард^а, 74 корxонaумуман фaъолuят накардааст».2
кишвар дар соли 2010-ум ва вазифашо барои соли 2G11 (18 январи соли 2011))//«0мyзгор», 21.G1.2G11.
1 Mатериалы II международной научно-практической конференции «Перспективы развития науки и образования в XXI веке». - Душанбе: Издание Tаджикского технического университета им. акад. M. 0сими, 2006. - 412 с.
2 Суханронии ьамьбастии Президенти Лумшурии Tоьикистон муштарам Эмомал! Рашмон дар маьлиси васеи йукумати Tоьикистон доир ба натиьашои рушди иктисодиву иьтимоии кишвар дар соли 2010-ум ва вазифашо барои соли 2011 (18 январи соли 2011)).//«0музгор», 21.01. 2011.
Имрузшо сабабшои фаъолияти заифи бисёр корхонашои саноатиро, ки дар оншо метавон машсулоти илмгуньоиаш баландро истешсол кард, ба норасоии молиявЇ ва вуьуд надоштани супориши давлатЇ маънидод мекунанд. йамин тавр шам шаст, аммо ин кисман шакикат дорад. Aгар хатто маблагшои азим пайдо шаванду супоришшои дарозмуддат муаяйн гарданд шам, аммо бино бар нарасидани кадршои баландихтисоси касбЇ ва мушандисон муваффакияти кофЇ ба даст намеояд. 0ншо ба коршои дигари муздаш баланд ва ё берун аз кишвар рафтаанд. Дар истешсолот коргарони боистеъдоду тахассусашон баланд кам монданд ва ё умуман нестанд. Иктисодиётро ба зинаи иттилоотЇ-индустриалЇ факат ташабусскорони таншо кашида наметавонанд. Дар тайи 2G соли ислошот оид ба таъсири манфии даромади пасти ашолЇ ба дараьаи инкишофи иктисодЇ хеле бисёр гуфтанд ва навиштанд. йарчанд дараьаи музди мешнати шам номиналЇ ва шам вокеЇ хеле боло рафтааст, аммо ин бузургЇ ба татбики васеи равандшои илмЇ-техникЇ мусоидат накардааст. Зеро дараьаи пасти музди мешнат, истифодаи куввашои кории арзон ва мешнати одии дастиро мусоидат кардааст. Дар ин маврид шам аз шисоби сармояи хусусЇ ва шам сармояи ьамъият'х' барои равнаки илму техника маблаг чудо намегардад. Пас, рушди илму техника факат дар мавриде имконпазир аст, ки хароьоти татбики он аз фонди музди мешнати сарфашуда кам бошад.
Паст рафтани талабот ба коркарди амаливу хизматшои бюрои конструкторЇ (хадамоти лоишакашЇ) алокаи миёни тадкикотшои бунёд'х ва амалиро кошиш додааст. Mашз ин пажушишшо, ки асоси рушди илму техника ва тавлиди машсулоти илмгуньоро ташкил мекунад, дар як куньи раванди иьтимоЇ карор гирифтааст ва аз гизои молиявЇ машрум шам шаст. 0нро метавонад сармояи корпоративЇ ва хусусЇ маблаггузорЇ намояд, агар албатта музди мешнатро то сатши музди мешнати «стандартЇ» муайян намояд.
Заминаи дигаре, ки раванди инноватсиониро суръат мебахшад - ин бунёди инфрасохторшои фарогири гуногуньабша мебошад. Ин ьо сухан оид ба ташаккули низоми коммуникатсионЇ, сохтмони мехмонхонашо, сохтори бонкЇ, мусаллашшавии минтакашои кишвар бо низоми муосири иттилоотЇ ва г. меравад, ки ин заминашо дар кишвар хеле суръатнок рушд ёфта истодаанд. Дар ташаккули он фаъолияти муштараки давлату сошибкорЇ низ назаррас аст. Aзбаски кулли навгонишо ва татбики оншо дар равандшои фаъолияти иктисодЇ бо маблаг, сармоя алокаманд аст, бинобар он такмили низоми молиявЇ-бонкЇ чун ьузъи мушими низоми инфрасохторЇ, ки машз бо шабакашои вай рушди баробари минтакашои мухталифи кишвар алокаманд аст, дар маркази таваььуши йукумати ьумшурЇ карор мегирад. «Дар бaробaрu бeтбудuu нuшондuтaндaтоu дuгaрu нuзомu бонкЇ, ба монaндu зжд кaрдaнu шуъбаю мaркaзтоu xuзмaтрaсонЇ, шуморап мтол>он, бaKuяu пасандозто ва карзто бояд зтр кард, ku маблат Kaрзтоu xурд, xусусaн
Kaрзnоu xурдu ба нопuяпоu купжтон додашуда памагЇ 5,3 фот знёд шудааст, ku поло там басанда жст».1
Давлаm нитоди бузурги ангезишбахши равандтои инноваmсионЇ
Дар бархе масъулони идорашои бахшшои мухталиф рушияи махсус ташаккул ёфтааст, ки неруи инертсиониро дар бар гирифтааст. 0ншо ба кабули кароршои куллан нави иктисодЇ, ки равандшои инноватсиониро дар бар мегирад, монеъ гашта инкишофи ьомеаро бозмедоранд. «Омuлпоu зтргард^а ва джар можапо uлроu саржактЇ ва самаранош бaрномaпоu кутопмуддат ва дaрозмуддaтu рушдu uлтuмо'Ї-uKтuсодuu шшварро мушкш мeкунaд. Аз ш ру, ба Вaзорaтu рушдu uKтuсод ва савдо супорuш дода мeшaвaд, ku вазш сопaпоu муxтaлuфu uKтuсодuётu шшварро дар асош рaвaндпоu рушдu uKтuсодu лапонжу мштакав'Ї мунтазам таплш намуда, пeшнuподпоu xудро до^ ба uслопu кaмбудuпо ва роппоu пaллu мушкuлотu лойдошта пар сeмопa ба Rукумaтu Толшжтон манзур намояд».2
Дар майдони башсшо оид ба накши давлат, тарафшои манфиву мусбии он аксаран вазифаи давлат ва фаъолияти армияи бисёрнафараи хизматчиёни давлатиро, ки хизматшои онро дар тамоми зинашо ба иьро мерасонанд, омехта мекунанд. Чунин омезиш, ки асосан дар расонашои ахбор бисёр ба назар мерасад, ба яке аз афкори нусхабастаи хатаровар шам табдил ёфтааст. Яъне аз руи фаъолияти номатлуби як ва ё ду хизматчии давлатЇ мазмуну вазифаи давлатро тавсиф медишанд, ки ин аз руи адолат намебошад. Вале бояд кайд кард, ки агар дар ибтидои истиклолияти давлатЇ вазифаи неру бахшидан ба рукншои давлат дар мадди назари аввал карор гирифта бошад, пас имруз мубориза зидди суистифода аз мансаби бархе аз хизматчиёни давлатЇ, шодисоти расмиятбозЇ (бюрократ), бесарусомонЇ ва гайрашо чун вазифаи мушими давлати демократЇ руи кор омадааст. Вокеан шам такмилталабии конуншо ва нуфузи зиёди санадшои меъёриву шукукЇ боис мегарданд, ки баъзе аз хизматчиёни давлатЇ аз мавкеи худ суиистифода намоянд: оншо метавонанд чизеро иьозат дишанд ё на, барои
иьозатномадишЇ, бакайдгирии корхонашо чизеро талаб кунанд, ба хизматшои коммуналЇ тарифшо муайян намоянд ва г. Aгар пеши роши суиистеъмоли вазифашои давлатЇ гирифта нашавад, пас эътимоди мардум ба давлат кошиш меёбад ва кароршои нави макомотшои давлатиро шам сошибкорон ва шам мардум бо нобоварЇ кабул мекунанд: оё маротибаи дигар моро фиреб намекарда бошанд!? Бинобар он, аз ьониби Президенти кишварамон бори дигар ба хизматчиёни давлатЇ чунин таъкид шудааст: «Фаромуш набояд кард,
1 Суханронии ьамъбастии Президенти Л>умшурии Tоьикистон муштарам Эмомалг Рашмон дар маьлиси васеи йукумати ^ьих^теи доир ба натиьашои рушди иктисодиву иьтимоии кишвар дар соли 2010-ум ва вазифашо барои соли 2011 (18 январи соли 2011))/ Руз. «0музгор», аз 21.01.2011.
2 №амин ьо
ku мaрдумu Толшжтон uмрyз ба мову шумо бо эътuмод ва умeдпоu нєк мeнuгaрaнд ва ттторанд, ku мо пaрчu зудтар мушкuлотu дар нaздu дaвлaтu сопuбuстuKлолaмон мавлударо бартараф карда, сулпу субот ва оромш ломeaро тапшм бaxшeм ва бaроu зuндaгuu шоuстau xaлKaмон шaроuтu зарур^о фаропам мєорєм». 1
Mиёни сиёсатмадорону ьомеашиносон ва иктисоддонони солимфитрат аксаран саволе пайдо мешавад, ки дар мубориза алайши фасодЇ, ки монеаи асосЇ дар татбики равандшои инноватсионЇ мебошад, чЇ бояд кард ва чЇ чорашо андешид? Лавобшо мухталифанд. Гумон мекунам, ки доир ба ин саволшо ьавоби тайёру мушаххас мавьуд нест. Tабиист, ки дар ин ьода бояд конуншову кароршои ташияшавандаро муфассал мавриди ташлил карор дод, то ин ки сатши заминашои истифодаи гаримаксадноки оншо ва дараьаи инъикоси манфиатшои гурушЇ (лоббизм) дар оншо паст гардад. Зарур аст, ки иьрои санадшои меъёрии мавьударо таъмин намуд, фишангшои маьбуркуниро дар амалигардонии он бо истифода аз муковимати ьомеа ва гурушшои иьтимоЇ ташким бахшид, то ин ки нуфузу таъсири он неру гирад. Mасалан, риояи интизоми иьроия, талаботи Кодекси одоби хизматчии давлатЇ ва Конуни Лумшурии Tоьикистон «Дар бораи хизматчии давлатЇ» ва назорати харьи максадноки маблагшои давлатЇ шам аз поён ва шам аз боло, падидашои худсариву зуроварии бархе масъулинро машдуд хошад сохт. Рошеро бояд ьуст, ки нуфузи масъулини такроран ба вазифа омада дар шама зинашо кам шавад.
Калидвожашо: сатши ьомеаи индустриалЇ-иттилоотЇ, машсулоти илмгуньоишдор, ьашони яккутба ва бисёркутба, сармояи инсонЇ, башодишии оморЇ, таффакури инноватсионЇ, рушияи инертсиош, давлат, нишодшои иьтимоьсиёа, одоби хизматчиёни давлатЇ.
Ключевые слова: расстановка сил, мировая арена, наукоемкое производство, одно - и многополярный мир, человеческий капитал, информационно-индустриальный тип общества, рыночная экономика, инновационные процессы, инертная психология, роль государства.
Key words: alignment of forces, world arena, knowledge-intensive works, one-and multipolar world, human capital, information-industrial type of society, market system, innovative processes, inert psychology, state’s role.
Пайнавишт:
1. Паёми Президенти Лумхурии Tоьикистон Эмомаш Рах,мон ба Mаьлиси 0лии Лумхурии Tоьикистон. - 15 апрели соли 2009. -Душанбе:Шарки озод, 2009, с.26
1 Суханронии ьамъбастии Президенти Лумшурии Tоьикистои муштарам Эмомалг Рашмон дар маьлиси васеи йукумати Tоьикистои доир ба натиьашои рушди иктисодиву иьтимоии кишвар дар соли 2010-ум ва вазифашо барои соли 2011 (18 январи соли 2011))/ Руз. «0музгор», аз 21.01.2011.
2. Паёми Президенти Лумхурии Tоьикистон Эмомал! Рах,мон ба Mаьлиси 0лии Лущурии Tоьикистон. - 25 апрели соли 2010. //«0музгор», 29.G4.2G1G.
3. Суханронии ьамъбастии Президенти Лумшурии Tоьикистон муштарам Эмомал! Рашмон дар маьлиси васеи йукумати Tоьикистон доир ба натиьашои рушди иктисодиву иьтимоии кишвар дар соли 2010-ум ва вазифашо барои соли 2011 (18 январи соли 2011)).//«0музгор», 21.01.2011.
4. Aбалкин Л. Размышления о долгосрочной стратегии, науке и демократии.//Вопросы экономики, № 12, 2006.
5. Mатериалы II Mеждyнародной научно-практической конференции «Перспективы развития науки и образования в XXI веке». - Душанбе: Издание Tаджикского технического университета им. акад. M.0сими, 2006.- 412 с.
6. Дежина И., Киселева В. «Тройная спираль» в инновационной системе
России.// Вопросы экономики. - 2007. № 12.- С.123-136.
Мщсаидов Aбpоp Бобоевич-
доктор экономuчeскux наук, профєссор, nрорeктор по науке ТГУПБП Apифджанова Дилфуза Иномджановна -
nрenодaвaтeль Инстuтутa экономuкu u торговлu ТГУК На пуmи досmижeния новых гоpизонmов
В статье aнaлuзuруeтся проблема оnрeдeлeнuя будущeго места рeсnублuкu в процєссє расстановт ст на мщовой арене в контeкстe двуx neрexодныx процессов - процєссє neрexодa к uнформaцuонно-uндустрuaльному тту общeствa u neрexоду от комaндно-aдмuнuстрaтuвной к рыночной экономте. В связu с этuм рассматртаются особeнностu uнновaцuонныx процессов, nроuсxодящux в республте, факторы, сдержнвающш этu тенденцш, а также нeобxодuмость совершенствованш стaтuстuчeскux оценок соцuaльно-экономuчeскux явлент общества. Здесь на особое место выделяется роль государства в форм^ованш шноващонной сжтемы в республте, а также вопросы сметшанш функщй государства u огромной армш чтовнтов, обслужтающш его деятельность на всex уровняx управленш.
Mirsaidov A.B., Arifjanova D.I.
On the way of new achievement horizons
The problem of republic future place definition in the process of force alignment on a world arena in a context of two transient processes is analyzed in the article: - transition process to information-industrial type of society and transition from command-administrative to market economy.
Thereby, the feature of innovative processes occurring in republic, the factors constraining these tendencies, and also necessity of statistical perfection estimations of social and economic phenomena of a society are considered. Here is emphasized a special place of a state role in formation of innovative system in our republic, and also questions
