Научная статья на тему 'Малака ошириш тизимини модернизациялашнинг ўзига хос хусусиятлари'

Малака ошириш тизимини модернизациялашнинг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
120
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / касбий компетентлилик / касбий лаёқат / модернизация / инновацион фаолият / лойиҳалаш / билим / кўникма ва малака / малака ошириш жараёни / инсонпарварлик / аксиологик таълим. / innovations / professional competence / professional abilities / modernization / innovatio- nal activity / drafting / knowledge / skill / improvement process / axiological teaching.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Чориев Р. Қ.

Ушбу мақола малака ошириш тизимининг ўқитувчи фаолиятининг инновациялашдаги аҳамиятига бағишланган. Модернизация шароитида малака ошириш жараёнига қўйилаётган талаблар, бугунги кунда касбий ривожланишга бўлган эҳтиёж ва ўқитувчининг турли тарздаги билим, кўникма ва малакаларининг янгидан шаклланиш жараёни, ўқувчилар билан янада мураккаб, маҳсулдор муносабатларни ўрнатишга асос бўладиган лаёқатларининг таркиб топишига кўмаклашиши, шунингдек, малака ошириш жараёнида ўқитувчилар таълим жараёнларини янгича идрок этиш, педагогик жараёнларни самарали таркиблаш, лойиҳалаш, уйғунлаштириш ва мазмун жиҳатдан бойитиш тажрибаси ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFICS OF PROFESSIONAL QUALIFICATION GROWTH SYSTEM MODERNIZATION

The article is devoted to importance of teachers training and retraining institutes in teachers innovative activity There are disclosed requirements, putted forward to teachers training forming of professional growth, development knowledge, ability and skills. There are discussed teacher teachers capabilities, which are the basis in making more complicated and more effective relations with learners, also sensible approach to the process of training course, effective experience of formation, planning improving the content of teaching process.

Текст научной работы на тему «Малака ошириш тизимини модернизациялашнинг ўзига хос хусусиятлари»

Чориев Р.К,..

Тошкент вилояти педагог кадрларни к,айта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти ректори, педагогика фанлари номзоди, доцент

ЧОРИЕВ Р.Ц. МАЛАКА ОШИРИШ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Ушбу макола малака ошириш тизимининг укитувчи фаолиятининг инновациялашдаги ах,амиятига баFишланган. Модернизация шароитида малака ошириш жараёнига куйилаётган талаблар, бугунги кунда касбий ривожланишга булган эх,тиёж ва укитувчининг турли тарздаги билим, куникма ва малакаларининг янгидан шаклланиш жараёни, укувчилар билан янада мураккаб, мах,сулдор муносабатларни урнатишга асос буладиган лаёкатларининг таркиб топишига кумаклашиши, шунингдек, малака ошириш жараёнида укитувчилар таълим жараёнларини янгича идрок этиш, педагогик жараёнларни самарали таркиблаш, лойих,алаш, уЙFунлаштириш ва мазмун жих,атдан бойитиш тажрибаси х,акида фикр юритилган.

Таянч иборалар: инновация, касбий компетентлилик, касбий лаёкат, модернизация, инновацион фаолият, лойих,алаш, билим, куникма ва малака, малака ошириш жараёни, инсонпарварлик, аксиологик таълим.

ЧОРИЕВ Р.К. ОСОБЕННОСТИ МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ

В данной статье речь идёт о значении институтов повышения квалификации в инновационной деятельности преподавателя. Дискутируются требования, выдвигаемые к профессиональному росту и формированию новых знаний, умений и навыков учителей. Обсуждаются вопросы формирования способностей учителя в установлении сложных, и более эффективных отношений с обучающимися, а также переосмыслении подходов к процессу повышения квалификации, эффективном опыте формирования, проектирования, обогащения содержания педагогических процессов.

Ключевые слова: инновация, профессиональная компетентность, профессиональная способность, модернизация, инновационная деятельность, проектирование, знание, умение и навык, процесс усовершенствования, аксиологическое обучение.

CHORIEV R.Q. SPECIFICS OF PROFESSIONAL QUALIFICATION GROWTH SYSTEM MODERNIZATION

The article is devoted to importance of teachers training and retraining institutes in teachers innovative activity There are disclosed requirements, putted forward to teachers training forming of professional growth, development knowledge, ability and skills. There are discussed teacher teachers capabilities, which are the basis in making more complicated and more effective relations with learners, also sensible approach to the process of training course, effective experience of formation, planning improving the content of teaching process.

Keywords: innovations, professional competence, professional abilities, modernization, innovatio-nal activity, drafting, knowledge, skill, improvement process, axiological teaching.

Таълим муассасалари ходимларининг узлук-сиз билим олишлари мох,иятини аникловчи асосий х,олат - уларнинг касбий ривожланишга булган эх,тиёжларидир. Касбий ривожланиш укитувчи касбий тараккиётининг асосий йуналиши х,исобланади. Укитувчи нафакат узини касбий жих,атдан намоён килади, у узининг имкониятларини ишга солади, укувчилар ва касбдошлари билан узаро муносабат жараёнида уз х,аётий максадларини

намоён этади, уз имкониятлари доирасида замонавий касбий билимларни эгаллашга интилади. Шу асосда у х,аётий фаолиятнинг купдан-куп кирраларини узлаштиради. Янги касбий сифатларни эгаллаш жараёнида узини узгартириб, киёфасини яхлит тарзда саклаб колади. Укитувчи касбининг ривожланишига нисбатан олиб караганда, унинг яхлитлиги узлуксиз тарзда касбий шаклланиши ва ривожланишида намоён булади. Бунда унинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

Таълим жараёни субъектларининг яхлит олам полифонияси

эканликлари

о

Малака ошириш тизимининг фаолият курсагиш ва ривожланиши купварианглилик, кагьийлик принципларига

амал килиши

о

Укигувчиларда узликнинг ривожланиши ва инсонларварликнинг

кучайиши

1-чизма.

касбий лаёкатини белгиловчи барча гаркибий кисмлар узаро муносабагга киришади ва ривожланиши учун йул очилади. Шунинг учун хам, касбий ривожланиш укигувчиларнинг жараёнли-динамик харакгерга эга булган узгаришларини ифодалайди. Бу ривожланиш номунгазам, бир гурдаги харакагларни уз ичига олмайдиган сифаг жихагдан кайга шакллангириш имконини берадиган жараёндир. Бу жараён узида гупланган янги имконияглар ва гажрибаларни мужас-самлашгиради. Айни вакгда мазкур жараён укигувчининг гурли гарздаги билим, куникма ва малакаларининг янгидан шаклланиш жараёни булиб, укувчилар билан янада мураккаб, махсулдор муносабагларни урнагишга асос буладиган лаёкагларининг гаркиб гопишига кумаклашади. Малака ошириш жараёнида укигувчилар гаьлим жараёнларини янгича идрок эгиш, педагогик жараёнларни самарали гаркиблаш, лойихалаш, уЙFунлаштириш ва мазмун жихагдан бойигиш гажрибасига эга буладилар.

Укигувчи шахсини ривожлангиришга асос-ланган педагогик назарияларда уларнинг шахсий-касбий гараккиёглари мугахассиснинг жамиягдаги мавкеи, обру-эьгиборини ошириш имконияги сифагида галкин эгилади. Мугахассиснинг касбий обру-эьгибори ва

махораги ривожланишининг хар кандай боскичида уларнинг шахсий гажрибаси ва гафаккурини гараккий эггириш имконияги ярагилади.

Юкорида келгирилган фикрларайнан малака ошириш гизими худди шундай имкониягни вужудга келгириш учун кулайлигини, бу жараён укигувчининг касбий-шахсий ривожланишини гаьминловчи гаркибий гизим эканлигини гаькидлайди.

XXI асрда малака ошириш гизими гарак-киёгнинг мухим боскичи булиб, инновацион гехнологияларнинг кенг кулок ёйиши ва глобал ахбороглашгириш жараёнларининг вужудга келиши баробарида амалга оширилиши янада кулайлашади ва бу жараёнда инсонпарварлик принципига асосланган билимларнинг мужассамлашуви амалга оширилади.

Таьлимни ривожлангиришнинг мухим муаммоларидан бири - малака ошириш гизи-мини ингеллекгуал жихагдан гаьминлашдир. Малака ошириш гизимини мегодологик хусусиягларидан келиб чиккан холда гуманигар гизим эканлигини эьгироф эгиш ва юкоридаги чизмадаги каби белгилар билан ажралиб гуришини гаькидлаш лозим (1-чизма).

Малака ошириш гаьлимининг аньанавий модели мугахассисларнинг гаькидлашларича, гаьлим олдига куйилаёгган замонавий

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

2-чизма.

Тахлилий-рефлекгив кобилияг

V -/

^ N

Лойихалаш ва башораг килиш лаёкаги

Ташкилий-фаолиягли ёндашув лаёкаги

Тузагишлар киригувчилик ва бошкарувчилик лаёкаги

галабларга егарлича жавоб бермайди. Мазкур жараённинг мазмунини янги ижгимоий, фалсафий, педагогик, психологик билимлар билан бойигиш эхгиёжини келгириб чикар-мокда. Бунда гаьлим сохасида амалга оши-рилаёгган ислохоглар ва модернизациялаш жараёнларини чукур гахлил килган холда малака ошириш гизимига булган ижгимоий-педагогик эхгиёжларни хисобга олиш зарурияги мавжуд.

Мазкур ёндашувни амалга ошириш жараёнида, биринчи навбагда, инсонпарвар-ликка асосланган аксиологик ёндашувга гаяниш лозим. Бундай ёндашув асосида гаьлим инсоннинг киммагли ахамиягга эга булган фаолияги сифагида бахоланади. Шахс узининг мусгакил ривожланишида егакчи маьнавий эхгиёж сифагида билим олишга ингилади. Таьлимшахснингфаолиягнингбошка гурларини эгаллаши учун хам нихоягда зарурдир. Чунки шахс эгаллашга эхгиёж сезадиган фаолияг гури унга уз имкониягларини намоён килиш ва мавкеини аниклаш имконини беради.

Хозирги замон укигувчисининг касбий фаолиягига урFу берилар экан, уни ривож-лангиришга оид билимларни гакдим эгиш назарда гугилади. Шунинг учун хам, малака ошириш гаьлими касбий компегенглиликка эга

булган укигувчини шакллангириш заруриягини кондиришга карагилиши лозим. Узлуксиз касбий ривожланиш имкониягига эга булган укигувчилар педагогик вазифаларни мусгакил ечиш лаёкагига эга булишлари керак. Бу лаёкагнинг нималарда намоён булиши чизма куринишида келгирилган (2-чизма).

Тахлилий-рефлексив кобилиягнинг намоён булиши. Бунда укигувчидан яхлиг педагогик жараённи гахлил килиши, унинг гаркибий кисмлари усгида чукур уйлаши, вужудга келадиган кийинчиликларни аниклай олиши галаб эгилади.

Лойихалашгириш ва башораг килиш лаёкаги. Яхлиг педагогик жараённи лойихалаш ва куриш, унинг нагижаларини башораг килиш, кабул килинган карорларнинг нагижаларини кура олишида намоён булади.

Ташкилий-фаолиягли ёндашув лаёкаги. Бунда укув-гарбия жараёнининг гурли вариангларини амалга ошириш, педагогик фаолиягнинг ранг-баранг куринишларини уЙFунлаштириш лаёкаги назарда гугилади.

Бахоловчи-ахборогли лаёкаг. Бунда педагогик гизимнинг исгикболи ва ривожла-нишига оид маьлумогларни гуплаш, кайга ишлаш, саклаш ва уни бахолаш лаёкаги гушунилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

Тузатишлар киритувчилик ва бошкарувчилик лаёкати.Бунда педагогик жараённинг боришига тузатишлар киритиш, зарур алокаларни вужудга келтириш, уларни бошкариш ва куллаб-кувватлаш лаёкати назарда тутилади.

Мазкур масаланинг самарали ечилиши малака оширишнинг юкори даражада булишини таъминлайди. Бунинг натижасида укитувчининг умумий маданияти, акл-заковати, билимдонлиги, узига хослиги, уз тажрибасига нисбатан ижобий муносабати бошкаларнинг тажрибаларини узлаштириш махорати ортади. Бу эса уларнинг лаёкати ва касбий махоратини таъминлайди.

Укитувчиларнинг таълимни инсонпарвар-лаштириш Fоясини узлаштиришлари мо-дернизациялашган таълим шароитида укитувчининг малакасини ошириш ва касбий ривожлаштиришнинг асосий максадини ифодалайди. Укитувчиларни модерниза-циялаштирилган таълим шароитида муваф-факиятли ишлашга тайёрлаш ута мураккаб, купхадли, самарали бошкариладиган жараён-дир. Укитувчилар малакасини оширишнинг анъанавий тизими бугунги кунда кутилган самарани етарлича бермаяпти. Бу жараён укитувчиларни когнитив, инновацион-методик фаолият курсатиш х,амда укувчилар билан самарали хамкорлик урнатишга тайёрлаши лозим. Укитувчининг дарсликни узининг таъсир курсатиш объекти сифатида тасаввур этиши унинг ижодкорлик лаёкатларини сундиради. Натижада укитувчи каттик назорат тартибига эхтиёж сезади. Унинг таълим муассасаси хакидаги яхлит тасаввури эса мазкур объект-

нинг куйилган вазифаларни ечишнинг катъий механизми сифатида тушунишига асос булади.

Модернизациялашган таълим шароитида ишловчи укитувчилар малакасини ошириш жараёнининг максади, мазмуни, вазифалари ва методларининг янгиланиши асосан микдорий характерга эга. Бунинг натижасида укитувчиларга такдим этиладиган билим, куникма ва малакаларнинг кулами ортмокда.

Укитувчиларнинг малакасини оширишнинг замонавий модели уларнинг янги, нисбатан юкори даражадаги касбий лаёкат куник-маларини эгаллашларига олиб келади. Бунинг натижасида укитувчилар малакасини ошириш тизими максади, мазмуни, касбий-технологик тавсифига кура янгиланади ва бойитилади. Мазкур тизимнинг асосини умумий урта таълим жараёнини инсонпарварлаштириш Fояси ташкил этади. Мазкур тизим узида максадга йуналтирилган х,олда унинг мазму-нини лойихалаштириш, укувчи шахсини ривожлантиришга йуналтирилган вазиятларни моделлаштириш, уларнинг таълимни инсонпарварлаштириш Fоясини амалда татбик этишлари учун шароит яратиш кабиларни мужассамлаштиради.

Юкоридаги фикрларга таяниб, таъкидлаш жоизки, модернизациялашган таълим шароитида замонавий укитувчи шахсини шакллантириш педагогика фани олдида турган мухим масалалардан бири булиб, малака ошириш жараёнини модернизациялаш укитувчилар касбий компетентлилигини ривож-лантиришнинг асосий омили хисобланади.

Адабиётлар:

1. Йулдошев Ж^. Малака оширишни ислох, килишнинг ташкилий-педагогик асослари // "Халк таълими" ж., 2001, 4-сон. -11-19-б.

2. Сафарова Р.Г. ва бошк. Истикболдаги таълим мазмунини модернизациялашнинг дидактик асослари. - Т.: "Фан", 2009.

3. Давлетшин М.Г. Замонавий мактаб укитувчисининг психологияси. - Т.: "Узбекистан", 1999. -30-б.

4. Мардонов Ш.К. Подготовка и повышение квалификации педагогических кадров. - Т.: «Фан ва технология», 2008.

5. Курбонов Ш., Сейтхалилов Э. Таълим сифатини бошкариш. - Т.: "Турон-Икбол", 2006.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.