CC BY
17
Холаев Файзулло,-
HOM3adu rnMmou фuлологuя, дотсент, Mydupu шyъбau нaзорaтu ДД^БСТ НАСРИ ЛИРИК ВА ШЕВА&ОИ ШИНОХТИ ОН
Адабтети Форсу толик дар шама даврy замон ба арзишшои шунар1, ланбашои эшсос1 ва тахаюл'1 такя мекyнад ва аз ин лода маKомy арзиши хешро ташаввул мебахшад. Нигоше шитобзада ба таърихи шазорсолаи насри классикии Форсу толик кофист, ки мо ба ин тамоюлшои пешрафтаи наср муволеш шавем ва шам бозтобу накши оншоро дар ташаккули осори мансур бубинем. Дар ин замина баробари бозгуии макоми арзишшои шунариву фикр'1 ва тахайюли нависанда усули баëн ва корбанд'1 аз аносири баëнгари эшсос низ лойгоши хоса дармеëбад, ки барои ифодаи он донишмандон ва мушаккикон назароти лудогона иброз кардаанд.
Мусаллам аст, ки дар адабтети шазорсолаи мо вокеагу1 ва баëни моларошои лудогонаи ишю, илтимо1, ахлокиву фикр1 нуфузи зиëде дошт ва дар робита ба ин анвои мухталифи наср, чун насри мавзун, мурсал ва аз назари муштаво насри баде1, ривоят1, фалсаф1, суфия ва амсоли ин руи кор омаданд, ки дар таълифоти олимоне чун Сируси Шамисо, йусайни Размлу, йусайни Хатиб1, Мансури Растагор, Худо1 Шарифов, Носирлон Салимов ва дигарон ба шоистап ташкик шудаанд. Аммо дар радифи чунин равишшои бозшиноа ва усулшои дастабандии наср мушаххас мешавад, ки вобаста ба шолоту рушия ва хислатшои кашрамонон, шинохти манозири табиат, ифшои рози даруш, тафсири лашоншиносии инсош ва шевашои ба ин монанди арзишшои хосаи шунар1 дар наср падид меояд. йарчанд ин шолатшо бо ланбашои шунар1 мувофикат мекунанд, зери шолат ва эшсоси кашрамон ë худи муаллиф мондани баëни лирик тадкики лудогонаро такозо менамояд. Пас, суоле пеш меояд, ки оë барои ифодаи мазмун ва мундарилаи шамин шолат мафшуми куллие вулуд дорад, ë онро таншо чун як василаи шунарии наср метавон маънидод кард? Албатта, дар адабтетшиносии муосир ба таври кулл онро лирика ва осори мабш бар ин шеваи таълифро осори лирик гуфтаанд. Ба таъбири дигар, дар адабтетшиносии муосир мафшуми лирикаро пеш аз шама барои ифодаи шамин матолиб истифода кардаанд. Аз лумла, ин маъниро метавон дар нисбати осори мансур низ ба кор гирифт, зеро шангоми таваллуш ба асолати шинохти мафшум ва мошияти лирика ва жанршои лирик ин истилош дар нисбати осори манзум ба кор гирифта шудааст. Ба ин маъш, дар таснифоти адабдатшиносон бештар ланбашои лирикии газал, маснав1, рубо", китъа ва монанди ин таъкид шудааст. Аммо аз назари дигар дар пажушишоти солшои охир дар робита ба шеър санъати шисомез1 низ корбанд1 мешавад, ки он дар заминаи ба шам якло шудан ë шулул ëфтани ду ë здада шавоси инсош дар шеър падид меояд ва фикр мекунем, ки дар шинохти аслу мошияти осоре, ки бу^даш бар пояи эшсос карор дорад ва оншоро осори лирик шисобидан имкон дорад, ин матлаб низ бояд ба эътибор гирифта шавад.
Пас, вакте сухан дар бораи худи мафауми насри лирик! ва заминааои пайдоиши он меравад, пеш аз аама зарур аст, ки моаият ва мазмуни истилоаии онро тавзеа бидиаем. Дар адабиётшиносии толик мафауми «насри лирик!» ба сифати анвои адаб! маасули назари мактаби накду адабиётшиносии замони шерав! маасуб мешавад. Адабиётшинос Атахон Сайфуллоев дар рисолаи «йаким Карим» ба таври мухтасар ба сайри таърихии мафауми насри лирик! дар адабиётшиносии толик назар афканда менависад: «Дар адабиёти муосир насри лирик! кай пайдо шудааст? Баъзеао акида доранд, ки аз нимаи дуюми солаои 50 - ум ба вулуд омадааст. А.Огнев фикри мазкурро ба зери танкид гирифта, иддаое пеш меронад, ки насри лирик! дар адабиёти давраи Ланги Бузурги Ватан! ва дар даасолаи баъди он аам вулуд дошт. Андешаи муааккик чандон сааеа нест. Насри лирик! дар адабиёти муосир аз аикояаои М. Горкий огоз ёфтаанд. Дар солаои 20-ум ва 30-юм бошад, онро М.Зощенко ривол дод». (1, 134)
Мусалламан манзур аз адабиёти муосир дар ин бозлустаои Атахон Сайфуллоев адабиёти тамоми халкаои собик шурав! аст, ки дар он айём меавари ягона дошт ва фосилаи наздик ба аафтод сол муштаракан инкишоф пазируфтааст. Аммо бааси пайдоиши ин навъи наср дар адабиёти толик дар контексти маколааои адабиётшинос чунин тавзеа ёфтааст: «Дар таърихи адабиёти муосири толик аввалин аломатаои насри лирик! дар элодиёти устод Айн! аз солаои бистум падид омада буданд. Элодиёти йаким Карим дар солаои сиюм ба насри лирикии толик аукуки шаарванд! дод. Дар адабиётшиносии мо аикояи у "Мараабо, бааор!"-ро (1936) намунаи дурахшони насри лирик! донистаанд. (1, 134)
Дар маколаи дигари худ ин адабиётшинос таъкид мекунад, ки ба луз аикояти «Мараабо, бааор» ба калами ин нависанда аикояву новеллааои дигари лирик! низ мансубанд, ки ин амр аз риволи насри лирик! дар элодиёти йаким Карим дарак медиаад. Вобаста ба идомаи суннатаои корбандии услуби лирик! дар наср бошад, Атахон Сайфуллоев чунин менависад: «Баъд ин услубро (манзур услуби лирик!- Ф.Х.) Л.Икром!, П. Толис, А. Шукуа!, Ф. Муааммадиев ривол додаанд. йоло насри лирикии мо аз чашмаи илаоми А. Бааор!, Ю. Акобиров, Сорбон ва Саттор Турсун об мехурад» (1, 117).
Ба ин тарик, истилоаи насри лирик! бештар дар адабиётшиносии даврони шурав! ба кор гирифта мешуд, аммо баъдтар дар канори ин мафаум ба иллати нуфузи ланбааои аунар! дар насри муосири толик! истилоаи "насри шоирона" аам мавриди истифода карор гирифт. Муаимтарин падида дар ин замина ба миён омадани таакикоти профессор А. Сайфуллоев «Насри шоиронаи Гулназар» аст, ки ба мавлудияти ин навъи наср дар таакикоти адабиётшиносони толик ишорат мекунад. Дар чашмандози академик Муааммадлон Шакур! низ истилоаи насри шоиронаро дар нисбати осори нависандаи русзабони толик Темур Зулфикоров мавриди истифода карор гирифтааст (2, 431).
йарчанд "насри шоирона"-ро бо "насри лирик!" як чиз нестанд ва шабоаату тафовутаои ин мафоаим кобили мушоаида аст, аммо ин ду
мафаyм тамоман лудо аам бyда наметавонанд ва бештар дар батни аамдигар корбанд! шyданашон ба аадаф мувофик мебошад.
Истилоаи «насри шоирона» аам заминаи шарю ва аам гарб! доранд. Ин мафаyм дар адабиëтшиносии муосири Эрон хеле барвакттар ба мyомила ва истифодаи сухансанлии муосир ворид гардид. Шафеии Кадкам дар китоби «Мусикии шеър» дар робита ба тавзеаи ин маън! ба ду мафаум «шеъри мансур» ва «насри шоирона» таваллуа зоаир кардааст.
Дар идомаи андешааои худ аар яке аз он мафоаимро тавзеа дода менависад, ки дар «насри шоирона» аолу аавои наср (мафоаими мантию ва гузориш! ва аакоики гайришеър!) аст, ки ломаи кофия (салъ) ва санооти шеъриро ба тан кардааст (мисли «Калила ва Димна»-и Насруллоаи Мунш! ва «Марзбоннома» дар забони фора) ва дар шеъри мансур ба маънии хос калимаи лааонбин! ва аавои шеър, ба вижа шеъри гино! аст, ки бар асар аукумат мекунад, вале дар ломаи назм зоаир нашудааст... (3, 242).
Бо такя ба ин андешааои Шафеии Кадкам маълум метавон кард, ки баробари истилоаи "насри лирик!" ва баъдтар "насри шоирона" дар адабдатшинос! солаои охир нуфуз пайдо карданд. Ин мафаумао ба адабдатшиносии мо бештар дар заминаи таалили хусусиятаои назароти илмии донишмандони Шарку Гарб бо таъсири истилоаоти аврупо! гузаштаанд, вале аамин чашмандоз! ба масъала баëнгари ин аакикат аст, ки беатарин намунааои марбут ба ин падида аз мтени осори классикон, махсусан осори аали тасаввуф берун омадааст. Мааз тасвирпардоз!, рулуъаои шоирона боис шуд, ки насри суфтена ба пояи шеъри мансури классик! дониста шудаанд. Ин фарзияи илмиро борао Шафеии Кадкаш дар таълифоти худ аам зимни баррасии шеъри мансур ва аам зимни бозтоби хусусдати шеъри нав баëн доштааст (4, 242).
Мафауми "шеъри мансур" дар пажуаишоти донишманди дигари эрон! йусайни Хатиб! низ лой дорад. Aммо мавсуф барои ифодаи ин маън! аз истилоаи "шеъри маншур", яъне пароканда ба кор гирифтааст, ки манзури вай ин ло низ аамон шеъри мансур мебошад. Мавсуф бо такя ба андешааои Ибни Халдун дар бораи ин навъи осори баде! менависад: '^гроз ва маонии шеър! низ, монанди алфоз ва асолиби он дар наср роа ëфт ва ба гояти танаввуъ ва камоли такаллуф анломид ва ба тадрил ба сурате даромад, ки дар забони форс! низ, чунонки Ибни Халдун дар бораи насри араб! менависад: "наср бобе аз абвоб ва фанне аз фунуни шеър гашт, ки бо он луз вазни аруз! тафовуте надошт" (4, 253)
Пажуаишгари дигари эрон! Мансури Растагор барои ифодаи ин мафаум "насри тагаззул!" -ро истифода бурдааст ва вижагии махсуси онро чунин ташреа медиаад: "Ин гуна насрао, шомили насраое аст, ки ланбаи шоирона ë хитоб! ва тагаззул! доранд ва шомили хитобааои ошикона ва мунолотаои орифона аастанд, ки гоа ба авли лутф ва таъсир мерасанд ва гоае шомили ишороти ташвик! аастанд, монанди расоили Хола Aбдyллоаи Aнсорï, "Тамаидот"-и AйнyлKyззоти йамадош, "Савонеа"-и Шайх Aамади Газзол!, "Ламаъот"-и Шайх Фахриддини Ирок!, Рисолоти Aзизyддини Насаф!
ва "Лавоеа"-и Абдураамони Лом!, ки агарч! латоифи маъон! дар голиби ин осор дар пардае аз бадоеъ ва румузу истиорот мастур мешавад, аммо бисёр латиф ва завкангез аст" (5, 395)
Донишманди фавкуззикр мафауми насри тагаззулиро муодили насри хитоб! аам мешуморад ва ба назари мо мафауми насри тагаззул! нисбат ба насри шоирона ба насри лирикии имруза карибтар мебошад. Зеро маълум аст, ки тагаззул кисмати аввали касоид аст, ки бештар матолиби ошиконаро ифода мекунад. Аз сеи дигар аамчун навъи адаб! ба гуруаи жанраои гино! ё лирик! ворид мешавад ва истифодаи онро аамчун навъи адабии марбут ба маншаъи аслии пайдоиши насри лирик! дар адабиёти имруз номзад намудан мумкин аст.
Вобаста ба ин мулоаизааои Шафеии Кадкан!, йусайни Хатиб! ва Мансури Растагор натила бармеояд, ки таакики таърихи таааввули ин навъи жанр дар адабиётшиносии Эрону Толикистон аам заминааои аслии Шарк! дорад ва аз лиаати назар! аз дидгоааои донишмандони хорил! низ берун нест. Аммо дар бораи худи мафауми насри лирик! бештар дар адабиётшиносии рус! ва аврупо! назарао мавлуд аст. Ин навъи наср дар адабиётшиносии рус ба унвони «Лирическая проза» ёд мешавад ва дар аксари комус ва фараангномааои адабиётшиносии рус! ба маънии гуногуншакли жанри лиро-эпик! тафсир шудаанд, ки дар он аодисаву вокеаао дар заминааои эасосоти баланд аз номи шахси аввал накл карда мешаванд (6, 534—537).
Ба андешаи муааккикони дигари рус дар ин навъи наср аамеша унсураои аамоса ба мушоаида мерасанд. Ба таъбири дигар, аамон асар «насри лирик!» ном мегирад, ки дар он оаангнокии гуфтори ин ё он каарамон дар он эасос мешавад ва намунааои барластаи он дар он осори И.Тургенев, О.Бергголс, Р.Гамзатов лой доранд. Дар мулоаизоти донишмандони ёдшуда истилоаи шеър дар наср истифода шудааст ва тахмин меравад, ки дар адабиётшиносии рус низ ин навъи насрро «насри шоирона» аам мегуянд. Пас, маълум мешавад, ки насри шоирона дар адабиёт ва адабиётшиносии гарб низ фаровон корбаст мешавад ва аз суи дигар ин амр аамоаангии назари муааккиконро дар ин самт бозгу! мекунанд.
Агар ба назари адабиётшиносони рус ва Аврупо такя кунем ва ба таалили масъалаи мазкур ворид шавем, аз забони шахси аввал накл шудани аодисаву вокеаао, ки махсусияти муаими насри лирик! шуморида мешавад, дар анвои мухталифи насри классикии форсу толик нуфуз дорад. Махсусан, навъаои адабии макома ё хитоба аз чунин равиши баёни матолиб бархурдор мебошанд.
Адабиётшинос Худо! Шарипов бо такя ба андешааои нахустин сарояндаи макома дар адабиёти араб Иброаими йарир! менависад, ки «аз назари достон! макомот иборат аст аз киссааои кутоа, ки дар онао ровии муайяне шахси воаидеро дар аолоти мухталиф васф мекунад» (7, 293). Аз тафсиру маънидодкуниаои кабл! ва ин назари пажуаишгарон муайя мешавад, ки аз лониби шахси аввал накл шудани макомот, ки Иброаими
йарир! онро аз забони ров! тавсиф шудан номидааст, жанри макомаро ба унвони яке аз сарчашмааои аслии насри лирик! маънидод мекунад. Андешаи мазкурро дар идомаи мулоаизарониаои хеш профессор Худо! Шарифов мушаххастар ин гуна ташреа додаанд: «Вокеоти соир, ки сарчашмаи мухталифи пайдоиш доранд, мавзуъ барои макомаи сон! шуда наметавонанд. Аз ин ло, макома гуфтор дар бораи шахс ва вазъи зиндагии уст, ки аз лониби аамин муаллиф интихоб гардидаанд» (7, 294).
Барои собити ин андеша кофист, ки як намуна аз аз мукаддимаи «Гулистон»-и Саъд! биоравем ва ба мантик! будани ин назария- сарчашмаи аслии насри лирик! карор гирифтани насри классик!, хоса жарни макома эътимод бандем, ки аксари пажуаишгарон, аз лумла профессор Худо! Шарифов аам «Гулистон»-ро намунаи барластаи ин жанри адаб! шуморидаанд:
«... Як шаб тааммули айёми гузашта мекардам ва бар умри талафкарда таассуф мехурдам ва санги сарочаи дил ба алмоси оби дида месуфтам ва ин байтаои муносиби аоли худ мегуфтам.. йар дам аз умр меравад нафасе, Чун нигаа мекунам намонад басе,
Эй, ки панлоа рафту дар хоб!, Магар ин панлруза дарёб!» (7, 16-17).
Аз сабки таълифи «Гулистон» дар канори таъйин гардидани равиши баёни матолиб аз номи шахси аввал корбандии порчааои манзум низ ошкор мешавад, ки ин аам минбаъд аз вижагиаои махсуси лирики услуби таълифи нависандагони муосир гардид. Ин амр низ ба тазоаури ланбааои аввалияи услуби лирикии наср дар макомот ишорат мекунад.
Дар канори ин, дар намунааои барластаи насри муосири толик низ корбандии ин усули таълифи насрро аз устод Айн! фазои комилан дигари аунар! идома дода ва аз лумла унсуру нишонааои хосеро мо дар «Ёддоштао» дучор меоем. Минбаъд дар нигоштааои нависандагони маъруфи толик чун Сотим Улугзода, Рааим Лалил, Лалол Икром!, Фазлиддин Муааммадиев ва дигарон низ ба чунин сабки таълифи наср равнак ёфта аз махсусиятаои лолиби таваллуае бархурдор гардидаанд.
Дар адабиётшиносии муосири Эрон барои таъйини навъи истилоаии насри лирик! ва ё шеваи таълифи ба он монанд навъи насри «китъаи адаб!» истифода шудааст. Мансури Растагор дар китоби худ «Анвои насри форс!» навиштааст, ки китъаи адаб! навъи насри тавсиф! ва тавзеа! аст, ки бо забони адаб! ва шеъргуна ва саршор аз таъбирао ва ташбеааои роил ва калимааое, ки мазмуни онао бештар ба шараи ишкаои сузнок ва аволами романтики лавон! ё эасосоти хом ва парваришнаёфтаи нависандагони онаост (8, 274).
Аз тафсири Мансури Растагор бармеояд, ки ин мафауми китъаи адаб! бештар ба истилоаи насри маншур ё шоирона наздиктар аст. Аз суи дигар, вобаста ба он ки дар ин навъи наср эасосот ва тафсири олами романтик! нуфуз доранд, он ба таронааои мансури толик! монанд! дорад.
Муааккики фавкуззикр аам дар бораи ба мафоаими шеъри мансур каробат доштани истилоаи мазкур ишорат мекунад ва менависад: «Ин китъаот нахустин бор таати таъсири тарлумааои урупо! мунташир мешуд ва дар тарлума шакли аслии онао аз лиаози тарзи навиштани мисраъао риоят намешуд ва нахуст унвони шеъри мансур дошт. Сипас истилоаи китъаи адаб! дар мавриди он ба кор рафт (8, 274).
Аз ин мубоаисот маълум мешавад, ки барои ифодаи мафаумаои мукорин ба насри лирик! дар адабиётшиносии Эрон мафоаими насри шоирона, шеъри мансур ва китъаи адаб! корбанд! шудаанд.
Дар таакикоти адабиётшиносони толик низ ин мавзуъ дергоа дар доираи баасаои муайян карор гирифтааст. Каблан дар бораи назари адабиётшинос А. Сайфуллоев, ки дар асоси таалилаои андешааои мунаккидони рус оид ба насри лирик! баён шуда буд, сухан рафт. Ин ло бори дигар маълум мешавад, ки худи мафауми насри лирик! дар муомилоти адабиётшинос! ба тозаг! ворид гардидааст, аарчанд мафаумаои дигари наздик ба онро мо дар мавриди анвои насри пешин ба мушоаида мегирем. Адабиётшинос Матлуба Холаева дар таакикоти худ «Масъалааои сабкшинос!» дар робита ба таъкиди усулаои падидоии лирика дар анвои насри таваллуа зоаир намудааст. Ба назари у беауда нест, ки солаои охир дар бораи «насри лирик!», «повести лирик!» баасаои бардавом идома доранд (9, 44).
Дар мавриди он ки шинохти насри лирик! аз номи шахси аввал накл мешавад, низ мавсуф дар такя бо назароти донишмандони дигар андешааои лолиб баён кардааст, ки кобили мулоаиза мебошад. Муааккики номбурда вобаста ба равиши накли вокеаву аодисаао се роаи асосии тасвирро лудо намудааст:
1. Таакия аз номи ров! ё худ накл аз номи шахси саввум.
2. Накл аз номи шахси якум.
3. Монологи ботин! (9, 169).
Аз ин матолиб пай бурда мешавад, ки ланбааои насри лирик! на танао дар осоре, ки аодисаву вокеаао аз номи шахси якум накл мешавад, пуркувватанд, балки тасвири монологи ботин! низ аз падидааои насри лирик! бархурдории зиёд дорад.
Дар таакикоти Муааммадлони Шакур! дар робита ба ин матлаб мафауми бо персонаж як шудани муаллиф ва ё сухани дуовоз ё сеовоз истифода шудааст, ки дар ин аол низ меъёри шинохт накли ааялономез ва ботиннигар! маасуб мешавад. (10, 348)
Аммо муносибат ба истилоаоти «насри шоирона» ва «шеъри мансур» дар пажуаишоти солаои охир лойгоаи хосе пайдо кард. Чунонки гуфта омад, аатто ин муносибат то лоест, ки адабиётшинос А.Сайфуллоев китоби таакикии хешро «Насри шоиронаи Гулназар» номидааст.
Омили муаими таваллуа ва муносибати мунаккидон ба он пеш аз аама нуфуз пайдо кардани ин навъи наср дар адабиёти даврони истиклол аст.
Дар пайванд бо таъйини анвои наср, ки ба шинохти насри лирик! наздик! доранд ва дар пажуаишоти муааккикони насри классик! ва муосир бо унвонаои «насри шоирона», «шеъри мансур», «шеъри маншур» ва амсоли ин ёд шудаанд, ин ло аз бааси дигаре дар адабиётшиносии муосир метавон ёдовар шуд, ки он мафаумаои «насри реалист!» ва «насри романтик!» иртибот дорад. Чунки зимни таакики ин анвои наср, ки дар пажуаишоти адабиётшиносии мо мафаумаои ладид маасуб мешаванд, насри лирик! ё худ мафауми лирика ба истилоаи насри романтик! робитае пайдо кардааст. Ин аст, ки академик Муааммадлони Шукур! асосан ба масъалаи таснифи наср аз дидгоаи услуб! назар афканда, онро «услуби романтик!» унвон карда, ки ба ин навъи услуб як навъ лиризми самимонаи пурааялон хос аст: «Мутаассифона, мо аануз ба таври конкрет муайян накардаем, ки мазмуни асл! ва шаклаои асосии зуаури анъанаи чандинасраи услуби романтик! дар адабиёти классикии форсу толик аз ч! иборат буд. Бо вулуди ин, ба таври умум! метавон гуфт, ки чигунагии ин услубро аз лумла дарки хуррамонаю пурааялони зиндаг!, ифодаи лирикии самимонаи рангомез, бардору аарорати романтик! ва мисли инао муайян мекард» (10, 75).
Ба андешаи ин донишманди мумтоз аарчанд услуби романтик! хоси насри классикии форсу толик буд, аммо нависандагони муосири толик бо идомаи суннатаои хоси ин навъи наср, аз лумла корбандии насри мусаллаъ ва ба истифода гирифтани порчааои шеър! дар дохили каломи мансур ланбааои романтикии услуби реалистиро пуркувват кардаанд, ки дар таснифоти адабиётшиносон яке аз воситааои тасвири лирик! ё романтик! ном гирифтааст (10, 75).
Аммо бо такя ба андешааои адабиётшисони ватаниву хорил! ва мутолиаи осори нависандагони муосири толик метавон изаор дошт, ки дар нигоштааои Садриддин Айн!, Лалол Икром!, Рааим Лалил чунин воситааои тасвири лирик! лилваи бештаре доранд. Ба аамин вала, академик Муааммадлони Шукур! аксари пейзажаои Икромиро дорои оаангаои лирикию романтик! номидааст. Зеро дар чунин пейзажао таассурот ва аиссиёту ааялоне, ки персонажао аз манзараи табиат аосил кардаанд, баробари худи манзара, балки зиёдатар аз он ааамият пайдо кардаанд (10, 76).
Ба аамин тарик, ин ло метавон ба натилае расид, ки мафауми «насри лирик!» аарчанд истилоаи муосир аст, аммо аз шевааои хоси шинохт бархурдор мебошад, ки дар адабиётшиносии ватаниву хорил! миёни ин дидгоаао умумиятао низ ба назар мерасанд. йамин ягонаг! ва баааммонандии назарао имкон додааст, ки як назари томи маърифати нисбатан ягонаи насри лирик! дар адабиёти муосир ба вулуд ояд. Дар робита ба шараи ин андеша аалли масъалаи лирикаи наср аам аалли худро меёбад, ки он ба таъбири донишманди толик Муааммадлон Шакур! дар ланбааои лирикии услуби насри баде! ифода ёфтааст. Аз ин ру, дар канори эътирофи «насри лирик!» аамчун як навъи хоси наср худи лиризм ё лирика ба аайси як хусусияти услуби осори насри баде! фаамида мешавад, ки минбаъд дар таакикоти муааккикону мунаккидон бо гунааои ба худ хосе баррас! шудааст.
Вожашои калидТ: насри баде!', лирика, насри лирик!', шеъри мансур, насри маншур, повести лирик!'.
Ключевые слова: художественная проза, лирическая проза, прозаическое стихотворение, лирическая повесть, «насри маншур».
Key words: fiction prose, lyrics, lyrics prose, mansur poetry, lyrics novella, manshur prose.
Пайнавишт:
1. Сайфуллоев А. йаким Карим. - Хуланд: Хуросон, 2005. -300 с.
2. Поэтика русской советской прозы. //Межвуз.науч. сб. -Уфа: Башкир.ун-т, 1987. -137 с.
3. Таърихи адабиёти советии толик (инкишофи жанрао). Иборат аз VI лилд. X.IV. -Душанбе: Дониш, 1980. -378 с.
4. Кадкан! Шафе!. Мусикии шеър. - Теарон, 1371.
5. Растагор Мансур. Анвои насри форс!. - Теарон: Интишороти Самт, 1380. -636 с.
6. Гинзбург Л. О психологической прозе. -Л: Художественная литература, 1977. -448 с.
7. Шарипов Х. Назарияи наср. -Душанбе: Пайванд, 2004. -319 с.
8. Растагор Мансур. Анвои насри форс!. - Теарон: Интишороти Самт, 1380. -636 с.
9. Холаева М. Масъалааои сабкшинос!. -Хуланд, 1994.-223 с.
10. Шакур! М. Нигоае ба адабиёти толикии садаи бист. -Душанбе: Пайванд, 2006. 455 с.
Ходжаев Файзулло,-
кандидат филологических наук, доцент, завотделом контроля ТГУПБП. Лирическая проза и пути её определения
В статье автор определяет основные признаки и черты лирической прозы как одного из жанров современной таджикской литературы на примере произведений известных писателей Дж.Икрами, П. Толиса, А. Шукухи, Ф. Мупаммадиева, А. Бахори, Ю. Акобирова, Сорбона и Саттора Турсуна.
Автор перечисляет имена исследователей жанра прозы в таджикско-персидской литературе, называя Сируси Шамисо, Хусайни Размджу, Хусайни Хатиби, Мансури Растагора, Худои Шарифова, Носирджона Салимова, отмечая также, что их оценки и результаты исследований были обобщены известным таджикским литературоведом, профессором А. Сайфуллаевым в монографиях «Насри шоиронаи Гулназар», «Ыаким Карим» и др.
Khojaev F.
Lyrical prose and ways of its definition
In article the author defines the basic signs and lines of lyrical prose as one of genres of modern Tajik literature on the example of works of well -known writers as J. Calves, P.Tolisa, A.Shukuhi, F.Muhammadieva, A.Bahori, J.Akobirova, Sorbon and Sattar Tursuns'.
The author lists names of researchers of a prose genre in Tajik-Persian literature, naming Sirussi Shamiso, Husaini Razmju , Husaini Habiby, Mansuri Rastagora, Hudoi Sharifova, Nosirjona Salimova noticing also, that their estimations and results of researches have been generalized by the known Tajik literary critic, professor A. Sajfullaev in his monographies «Gulnazar's poetry », «Hakim Karim», etc.
Ходжаева Мубина Джалоловна,-к.п.н., доцент кафедры русского языка ТГУПБП
МИР ЧЕХОВСКИХ РАССКАЗОВ
Антон Павлович Чехов (1860-1904), русский писатель, величайший прозаик и драматург, живший и работавший на стыке двух веков, впитал в себя лучшие образцы классической русской литературы и дополнил их истинным пониманием человеческой души. Именно это обстоятельство позволило ему оставить огромное наследие, в числе которого пьесы, рассказы и повести.
Чехов Антон Павлович начинал свою литературную деятельность как автор фельетонов и коротких юмористических рассказов (псевдоним — Антоша Чехонте и др.). Основные темы творчества — идейные искания интеллигенции, недовольство обывательским существованием одних, душевная «смиренность» перед пошлостью жизни других («Скучная история», 1889; «Дуэль», 1891; «Дом с мезонином», 1896; «Ионыч», 1898; «Дама с собачкой», 1899). В рассказах «Бабье царство» (1894), «Мужики» (1897), «В овраге» (1900) писатель показал дикость и жестокость деревенской жизни. Большой силы социального и художественного обобщения Чехов достиг в рассказах «Палата №6» (1892), «Человек в футляре» (1898). В пьесах «Чайка» (1896), «Дядя Ваня» (1897), «Три сестры» (1901), «Вишневый сад» (1904), поставленных на сцене Московского Художественного театра, создал особую, тревожную эмоциональную атмосферу предчувствия грядущего. Главный герой Чехова — рядовой человек со своими каждодневными делами и заботами.
В многочисленных рассказах Чехов обращается к исследованию души современного человека, испытывающего влияние разнообразных социальных, научных и философских идей: пессимизма («Огни», 1888), социального дарвинизма («Дуэль», 1891), радикального народничества («Рассказ неизвестного человека», 1893); решает волновавшие общество вопросы семейных отношений («Три года», «Супруга», «Ариадна», все 1895), аномальных явлений психики («Черный монах», 1894) и др.
Основой сюжетов становится не столкновение человека с грубой социальной средой, но внутренний конфликт его духовного мира: герои Чехова — «хмурые», скучные, живущие «в сумерках» люди, оказываются жизненно несостоятельными в силу собственной неспособности к творческой реализации, неумения преодолевать душевное отчуждение от других людей;
