Научная статья на тему 'Корхоналарда замонавий бошқарув ва кадрларни қайта тайёрлаш тизимининг хориж тажрибаси (япон менежменти мисолида)'

Корхоналарда замонавий бошқарув ва кадрларни қайта тайёрлаш тизимининг хориж тажрибаси (япон менежменти мисолида) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1319
236
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КАДРЛАРНИ ўқИТИШ ВА УЛАРНИ БОШқАРИШ ТИЗИМИ / ЯПОН МЕНЕЖМЕНТИ / СИСТЕМА ПЕРЕПОДГОТОВКИ И УПРАВЛЕНИЯ КАДРОВ / МЕТОДЫ ПОДГОТОВКИ НА РАБОЧЕМ МЕСТЕ / "ИШ ЖОЙИДА ТАЙЁРЛАШ" (ON-THE-JOB TRAINING / OJT) МЕТОДИ / PREPARATION METHODS IN A WORKPLACE / "MULTIPLE SKILLING" АТАМАСИ / "ўЗГАРМАС ИШ ТАЖРИБАСИ" "SHUSHIN KOYO" / ИШЧИЛАР БИРЛАШМАЛАРИ / ЯПОНСКИЙ МЕНЕДЖМЕНТ / JAPANESE MANAGEMENT / ТЕРМИН "MULTIPLE SKILLING" / THE TERM "MULTIPLE SKILLING" / НЕИЗМЕНЯЮЩИЙСЯ ОПЫТ РАБОТЫ "SHUSHIN KOYO" / NON CHANGING EXPERIENCE -"SHUSHIN KOYO" / СОЮЗ РАБОЧИХ / UNION OF WORKERS / SYSTEMS OF RETRAINING AND MANAGEMENT OF PERSONNEL

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нигматова Дилбар Зафаровна, Саидрасулова Муқаддамхон Саидвалихон Қизи

Мақолада япон менежменти тажрибаси мисолида корхоналарда кадрларни қайта тайёрлаш ва бошқаришнинг миллий хусусиятлари таҳлил қилинган. Ушбу илғор тажрибадан миллий иқтисодиётимизда фойдаланиш имкониятлари очиб берилган.В этой статье на примере японского опыта менеджмента анализированы национальные особенности переподготовки и управления кадров на предприятиях. Раскрыты возможности использования этого передового опыта в национальной экономике Узбекистана.In the article an example of national features of retraining and management of enterprises’ personnel is analyzed on the example of Japanese management. The appoprtunitues of this advanced experience implementation in the national economy are discussed.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Корхоналарда замонавий бошқарув ва кадрларни қайта тайёрлаш тизимининг хориж тажрибаси (япон менежменти мисолида)»

Нигматова Д.З.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Минтакавий иктисодиёт ва менежмент» кафедраси катта укитувчиси; Саидрасулова М.С.,

Мирзо Улурбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети талабаси

КОРХОНАЛАРДА ЗАМОНАВИЙ БОШКАРУВ ВА КАДРЛАРНИ КАЙТД ТАЙЁРЛАШ ТИЗИМИНИНГ ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ (ЯПОН МЕНЕЖМЕНТИ МИСОЛИДА)

НИГМАТОВА Д.З., САИДРАСУЛОВА М.С. КОРХОНАЛАРДА ЗАМОНАВИЙ БОШЦАРУВ ВА КАДРЛАРНИ ЦАЙТА ТАЙЁРЛАШ ТИЗИМИНИНГ ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ (ЯПОН МЕНЕЖМЕНТИ МИСОЛИДА)

Маколада япон менежменти тажрибаси мисолида корхоналарда кадрларни кайта тайёрлаш ва бошкаришнинг миллий хусусиятлари тах,лил килинган. Ушбу илFор тажри-бадан миллий иктисодиётимизда фойдаланиш имкониятлари очиб берилган.

Таянч иборалар: кадрларни укитиш ва уларни бошкариш тизими, япон менежменти, «иш жойида тайёрлаш» (on-the-job training, OJT) методи, «multiple skilling» атамаси, «узгармас иш тажрибаси» - «shushin koyo», ишчилар бирлашмалари.

НИГМАТОВА Д.З., САИДРАСУЛОВА М.С. ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ СИСТЕМЫ СОВРЕМЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ И ПЕРЕПОДГОТОВКИ КАДРОВ НА ПРЕДПРИЯТИЯХ (НА ПРИМЕРЕ ЯПОНСКОГО МЕНЕДЖМЕНТА)

В этой статье на примере японского опыта менеджмента анализированы национальные особенности переподготовки и управления кадров на предприятиях. Раскрыты возможности использования этого передового опыта в национальной экономике Узбекистана.

Ключевые слова: система переподготовки и управления кадров, японский менеджмент, методы подготовки на рабочем месте, термин «multiple skilling», неизменяющийся опыт работы - «shushin koyo», союз рабочих.

NIGMATOVA D.Z., SAIDRASULOVA M. S. INTERNATIONAL EXPERIENCE OF MODERN MANAGEMENT SYSTEM AND RETRAINING OF ENTERPRISES' PERSONNEL (EXAMPLE OF JAPANESE MANAGEMENT)

In the article an example of national features of retraining and management of enterprises' personnel is analyzed on the example of Japanese management. The appoprtunitues of this advanced experience implementation in the national economy are discussed.

Keywords: systems of retraining and management of personnel, Japanese management, preparation methods in a workplace, the term «multiple skilling», non changing experience -«shushin koyo», the union of workers.

Y36eKuemoHda Mycma^unnuKHu^ dacmna6Ku üunnapudaH Kadpnap maûëpnaw mu3UMUHU my6daH ucnox, K,unuw, yHU 3aMOH mana6napu, uцтucoдuётдaгu n^unaHuwnap ea mapKu6uü yзгapuwnapгa Mocnawmupuw M3acudaH nopa-mad6upnap aMama mam6uç qunuHa 6oмnaгaн.

Бу борада Узбекистан Президенти Ислом Каримов «Тафаккур» журнали бош мухар-рирининг «Сиз мустакил давлатнинг етак-чиси сифатида фаолиятингизнинг дастлаб-ки кунидан бошлаб мамлакатимизда таъ-лим-тарбия тизимини тубдан ислох килиш-дек Fоят мухим ва мураккаб ишга бевосита рахбарлик килиб келмокдасиз... Сизнинг сиёсатингизда таълим-тарбия масаласига бу кадар катта эътибор берилишининг са-баблари нимада?» деган саволига шундай жавоб берди: «...Бусиз жамиятимизнинг би-рон бир сохасини узгартиришга киришиб булмас эди. Ислохотларнинг такдири ва са-мараси биринчи навбатда кадрларнинг са-виясига, уларнинг замон ва тараккиёт талабларига нечоFлик жавоб беришига такалиб колар эди. Юртимизнинг эртанги хаёти ва такдири авваламбор шу муаммо-ларни узил-кесил ечиш билан чамбарчас боFланганини хар кайси фикрловчи одам англаши кийин эмас»1.

Дархакикат, бугунги фан ва техника тараккиёти узининг юксак чуккисига эриш-ган бир даврда мехнат бозорида замона-вий мутахассисларга булган талаб кун са-йин узгача хусусият касб этмокда. Корхона-

1 Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд - T.: «Узбекистан», 1999. -93-95-6.

ларда ишлаб чикариш мазмуни ва мехнат шароитларининг узгариб бориши уларнинг персоналига куйиладиган талабларни хам янгилаб боради. Ишлаб чикаришга янги техника ва технологияларнинг кенг куламда жорий этилиши етук кадрларнинг бугунги авлодидан техника ва технологияларни тез узлаштириш ва уларнинг сир-асрорларини илFай олиш махоратини хамда юксак интеллектуал салохият талаб этади. Бундай кадрларга булган юкори даражадаги талаб-га мос равишда мутахассислар уртасидаги ракобат хам кучли булади. Мехнат бозори-даги ракобат курашида эса факатгина юкори сифат билан Fалаба козониш мумкин.

Бу уринда, талаб даражасидаги мутахас-сисларни бошкариш тизими хам мос равишда такомиллаштирилиши зарур. Ишлаб чикариш жараёнида инсон омилини туFри бошкариш хам бир санъат. Зеро, ишчилар-нинг малакасидан тортиб рухий холатигача булган бир катор омиллар бевосита ишлаб чикариш сифати ва самарадорлигига, иш-чининг мехнат унумдорлигига таъсир эти-ши мумкин булган омиллар сирасига ки-ради.

Бугунги кучли ракобат шароитида ишлаб чикариш жараёнида ходимларни бошкариш услубларини туFри куллай билиш, уларнинг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 6

ca.nox,MATMHM ïyfpM 6ax,o.nam, ynapHMHr MaB-xyg MMKoHMATnapugaH AHaga caMapa^M $oM-ga^aHMm Myn.napMHM M3.nam, ynapHM 6up Ma^cag capu 6up.namTMpa o^wm, xaMoaBMM pyx,HM maKn^naHTupum x,ap KaHgaM KopxoHa mctmkôo^mhm ôe^rw^amga Myx,MM a^aMMAT Kac6 этaflм.

Wy Hy^TaM Ha3apgaH, Kagp^napHM yKMTMm Ba y^apHM ôomKapum TM3MMMgarM eTaK^M pMBox^aHraH MaMa^aKaT^ap TaxpuôacMHM 4yK,yp ypraHMm, ynapHMHr Mm^aô 4MKapum Ba Kagp^apHM ôomKapumga mm^mm xyxa-.HMrMMM3HMHr MaBxyg aHtaHa^napura moc, my ÔM^aH ÔMpra^MKga, fOKopu caMapa^M xux,aT-^apMHM aMa^ra TaTÔMK KM^um ^acugaH Typ-^m ^oMu^a Ba TaKnu^ap um^aô 4MKMm foat My^MM M^MMM-aMa^MM ax,aMMATra эгa 6ynraH Ba3M^a^apgaH 6upu ^ucoô^aHagu.

By ôopaga AnoH ôomKapyBM Ha^aKaT UapK, ôa^KM Fap6 MaM^aKaT^apu opacuga x,aM goHr TapaTraH^urn ôu^aH a^o^uga э"bтм-ôopra ca3oBop. AnoH ôomKapyBMga WapK aHtaHa^apMHM aKc эттмpyв4м Kyn^aô uxo-6mm XMX.aT.nap MaBxygKM, MaM^aKaTHMHr 6y-ryHru WKcaK TapaKKMëTMga aMHaH MaHa my XMX,a™ap MyHocuô ypMH эгa^^aгaн^мгм 6ap-4aMM3ra Mat^yM. WyHgaH Ke^uô 4MKKaH ^o^ga, AnoH ôomKapyBMga KopxoHa^apga Kagp^apHM ôomKapum, ynapHM yKMTMm Ba Kacôra MyHa^Tupum tm3mmm, Kapbepa Maca-^a^apuga Ky3aTM^raH aMpuM y3Mra xoc XM^aT^apMHM Kypuô 4MKMm ^oMgagaH xo^M 6y^MaMflM.

^Kopuga x,aM TatKMg^aô yTraHMMM3geK, 6yTyH gyHë MaM^aKaT^apu opacuga y3ra^a эtтм6op Ba э"bтмpo$гa ca3oBop 6ynraH AnoH ôomKapyBM acocaH flnoHMA MKTMcogMëTMfla a^o^uga Hy^y3 Ba ypMHra эгa ôynraH MupuK кopпopaцмA^ap homm ôu^aH ôeBocMTa 6of-^mk. XyM^agaH, Toyota Motor, Nissan Motor, Honda Motor, Mitsubishi Corporation, Hitachi, Toshiba, Komatsu, Sony, Panasonic Ba 6omKa кopпopaцмA^ap 6u3ra Axmu Ta-HMm. CaHaô yTM^raH кopпopaцмA^ap gyHë peMTMHr^apuga x,aM eTaK4M ypMH^apHM 6aHg

килишган. Хусусан, «The Forbes Global 2000» руйхатининг 2013 йилги сонидан Япониянинг 251 та компанияси жой олган1.

Мазкур корпорациялар мамлакат икти-содиётида етакчилиги, юкори даражадаги ишлаб чикариш куввати ва салох,ияти би-лан биргаликда уз ишчи ва ходимларини яхши иш х,аки, кулай мех,нат шароитлари ва мех,нат хавфсизлиги билан таъминлашлари билан ажралиб туради. Мамлакатнинг ак-сарият ёшлари айнан мана шундай юкори мавкега эга булган корпорацияларда уз карьераларини куришни орзу киладилар. Бирок бу уларнинг х,аммасига х,ам насиб килавермайди. Чунки йирик корпорация-ларга ишга ёлланиш учун талаб этиладиган билим, малака ва куникмаларга мамлакатнинг энг нуфузли олий укув юртларини та-момлаган ёшларгина эга буладилар.

Шундай килиб, Японияда ёшларнинг маълумоти даражаси х,амда тамомлаган олийгох,ларининг нуфузи уларнинг карье-расида х,ал килувчи ах,амият касб этади. Йирик корпорацияларга ишга ёлланиш учун ёшлардан мамлакатда етакчи х,исоб-ланган Токио университети, Кёто универси-тети, Осака университети, Токио технология институти, Кюшу университети, Нагоя университети, Хоккайдо университети (бу университетлар мамлакатнинг энг нуфузли 30 та олийгох,лари орасида дастлабки урин-ларда туради) каби университетларда таъ-лим олиш талаб этилади2. Акс х,олда, улар узларига юкори даромад ёки лавозим так-лиф килолмайдиган урта ёки кичик корхо-налардан иш излашларига туFри келади.

Юкори малакали мутахассис булиш учун турли бизнес-тренингларда х,ам иштирок этиш мумкин. Лекин университет таълими-ни олиш ёки бизнес-тренингларда иштирок этиш имкониятига х,амма х,ам эга эмас.

Бундан ташкари, мутахассисларда ме^-натга муносабат компаниядан ташкарида

1 http://www.topjapanese.com/

2 http://www.nigelward.com/top3

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 6

шаклланган булса, уларда уз ишига нисба-тан к,изик,иш паст булади. Айнан шу нук,таи назардан йирик компаниялар ёш ва янги мутахассисларни уз компаниялари иши би-лан таништириб, уларни махсус тайёргар-лик курслари билан таъминлайдилар.

Япон менежментидаги бугунги кун анъа-наларининг як,ин йиллардаги тарихига к,иск,ача назар ташлайдиган булсак, 1980-йиллардан кейин мамлакатда 0Fир саноат, хусусан, машинасозликни ривожлантириш-га алохида урFу берилиши мехнат бозори-да малакали ишчи кучига булган талабни янада оширди. Иш берувчилар уз персона-ли таркибини янгилаш, аник,рок, айтганда, янги мехнат шароитларига тез мослашув-чан кадрларни жалб килишга эхтиёж сеза бошладилар. Бирок бу талабларга жавоб берувчи мутахассислар сони чекланган эди. Бу эса, уз навбатида, корхоналарда ходим-ларни касбга тайёрлаш ва к,айта укитиш ти-зимини такомиллаштиришни так,озо к,илди.

Корхоналарда ходимларни тайёрлашдан асосий мак,сад мехнат унумдорлигини оши-риш ва уларнинг ишлаб чик,аришни ташкил килиш билан боFлик комплекс малакалар-ни эгаллашлари учун шароит яратиш хисобланади. Маълумки, ишлаб чик,ариш-нинг ижтимоий-ик,тисодий самарадорлиги бевосита мехнат унумдорлиги билан боFлик1. Мехнат унумдорлигини эса мехнат интенсивлигини ошириш, ишлаб чик,ариш жараёнларини сифат жихатдан яхшилаш, ишлаб чик,арилган махсулот хажмини ошириш хамда ишчиларда узгаришларга тез мослашиш кобилиятини шакллантириш оркали таъминлаш мумкин.

Комплекс малакага тухталадиган булсак, бу ишчиларда ишлаб чик,ариш жараёни туFрисидаги билимларни ошириш билан биргаликда уларда мазкур жараёнда ву-жудга келиши мумкин булган муаммоларни хал этиш кобилиятини шакллантириб бо-ришни назарда тутади. Бунда ишчилар ишлаб чик,ариш жараёнидаги барча операция-

ларни бевосита кузатиб боришлари, уз зиммаларига юклатилган вазифаларни пух-та урганишлари хамда янги Fоялар оркали компанияда мехнат интенсивлигини оши-ришга уз хиссаларини кушишлари учун етарли имконият яратиб бериш мухим ахамиятга эга. Бошкача айтганда, ишчининг компания фаолияти, компания олдидаги масъулияти туFрисида етарли билимга эга булиши ва мазкур процесс билан боFлик1 операцияларни тулалигича узлаштириши унинг уз вазифасини самарали адо этишида мухим омил булиб хизмат к,илади.

Япония амалиётида 300 ва ундан ортик, ишчига эга булган компанияларнинг 80 фо-издан ортиFи кадрларни к,айта укитиш ти-зимини ташкил этишда «иш устида тайёрлаш» (on-the-job training, OJT) методини куллайдилар1.

Бу методга кура, ишчиларга уларга топ-ширилиши лозим булган вазифалар иш жа-раёнида юк,ори тажрибали мутахассис то-монидан тушунтирилиб, курсатиб берила-ди. Сунгра вазифа бевосита тайёрланувчи-нинг узи томонидан адо этилади хамда унинг ишига мутахассис бахо беради. Мазкур жараёнлар ва такрорий касб ротация-лари давомида тайёрланувчи оддийдан му-раккабгача булган вазифаларни узлаш-тириб, урганилган вазифалар сохаси кенга-йиб боради. Бу «multiple skilling» атамаси билан машхур булиб, ишчи вазифаларнинг турли тармоFини узлаштирганлигини назарда тутади.

Япон компанияларида OJTнинг умумий хусусиятларидан бири - кенг тармок,ли кас-бий ротациялардир. Касбий ротациялар ишчиларга бутун бошли ишлаб чик,ариш жараёни билан танишиб чик,иш имконини беради. Япон корпорацияларига киришда

1 Жунко Такеучи. «Жанубий-шарк,ий Осиёдаги Япония компаниялари филиалларида ишга ёл-лаш ва инсон ресурсларини ривожлантириш» («Employment and Human Resource Development in Japanese-affiliated Manufacturers in Southeast Asia», http://www.jri.co.jp/english/periodical/rim/ 1998/RIMe199804employ/).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 6

янги ишчилар 6 ойдан 12 ойгача корхона-нинг х,ар бир бош офислари ва дивизияла-рида тайёргарликдан утказилади. Пировар-дида, улар ишлаб чикариш жараёнида амалга ошириладиган х,ар бир операция, уни амалга ошириш механизми, шунингдек, унда вужудга келиши мумкин булган муам-молар туFрисида умумий малака ва куникмаларга эга буладилар. Бу ишчиларда юк,ори даражадаги мослашувчанлик, муам-моларни х,ал килиш ва карор кабул килиш кобилиятларини шакллантиришга хизмат килади.

Ишчиларни раFбатлантиришда уларни малака даражасига кура сертификатлаш ти-зимидан фойдаланилади. Купчилик компа-ниялар томонидан компания ичидаги тайёрлов дастурларини тамомлаган ишчи-ларга сертификатлар такдим этилади. Бун-дай сертификатлар ишчилар иш жойини узгартираётган пайтда уларнинг малака да-ражасидан далолат берувчи асосий ким-матли восита х,исобланади.

Япон менежментининг яна бир узига хос хусусияти - «узгармас иш тажрибаси» -«shushin коуо» булиб1, у мамлакатдаги ишчи кучининг оз кисми ва йирик компа-нияларни камраб олади. Компаниялар бун-дай кадрларни танлаб олишда номзодлар-ни махсус тайёргарликдан утказишади. Тайёргарликдан утувчилар одатда эркаклар булиб, улар кишнинг охирларида коллежни тамомлайдилар ва шу пайтдан бошлаб туFридан-туFри махсус тайёргарликка жалб килинадилар. Агар улар 6 ой давомида компаниядаги синов муддатини муваффа-киятли якунласалар, компанияда колиш ва уз мех,нат фаолиятларини айнан шу компания билан боFлаш имкониятига эга булади-лар.

Узгармас ишчилар асосий вазифалар учун мутахассис сифатида эмас, умумий ишлар учун ёлланади. Умумий ишларга жалб килинган ишчилар асосий вазифалар-

1 1пир:// www.countrystudies.us/japan/

га жалб килинмайди. Купчилик компаниялар ишлаб чикариш жараёнида сифат на-зоратини урнатишдан кура ишлаб чикариш ва сифат назоратини бир-биридан ажрал-ган х,олда ташкил килишни афзал куришади. Шу нуктаи назардан, улар ишлаб чика-рилган мах,сулотнинг х,ар бир бирлигини текшириш учун куп сонли ишчиларни ёлла-шади. Бу, уз навбатида, ишлаб чикариш билан боFлик операцияларни тез бошлаш ва кадрлар ротацияси х,амда кунимсизлиги билан боFлик муаммоларнинг осон х,ал эти-лишига замин яратади.

Янги ишчиларни кабул килишда уларнинг махсус тажриба ёки куникмалари эмас, балки, индивидуал билим, таълим да-ражаси, шахсий хусусият ва карашлари си-новдан утказилади. Япон корпорациялари-га киришда янги ишчилар 6 ойдан 12 ойгача корхонанинг х,ар бир бош офислари ва дивизияларида тайёргарликдан утадилар. Бир неча йил давомида янги ишчилар компания олиб борувчи барча операциялар туFрисида маълумот ва куникмага эга булади.

Япон менежментининг яна бир узига хос хусусияти - бу лавозимни ошириш ва муко-фотлаш тизими х,исобланади. Бунда мух,им мезон - бошкарувчилик кобилияти. Бошка-рувчилик кобилияти янги ишчининг компа-нияга кирган йилидан бошлаб аникланади. Ёш ишчиларга мукофотлар жуда кам бери-лади, лекин улар буни яхши кабул кили-шади, чунки бу вакт утиши билан ошиб бо-ради. Мукофотлар турар жой билан таъ-минлаш, кам х,аражатли саё^атлар, турли имтиёзлар ва, энг асосийси, уй ва янги автомобилт кабиларни сотиб олиш учун кам фоизли карзларни уз ичига олади.

Шундай булса-да, индивидуал усиш ^ам кузатилади. Ишчиларнинг карьерасида 30 ёшдан бошлаб лавозим ва иш х,аклари бо-расида узгаришлар булади. Юкори лаво-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 6

зимлаpга, одатда, энг яxши, малакали ва тажpибали ишчилаpгина тайинланади. Бу ишчилаp 50 ёшдан бошлаб истеъфога чика-pилиши мумкин. Кам нафака пyллаpи ва унча катта бyлмаган ижтимоий ëpдам куп-чилик кишилаpнинг уз каpьеpасидан истеъфога чик,к,анидан кейин хам ишлашни давом эттиpишига сабаб булади.

Япон менежментининг яна биp мухим xyсyсияти - компания ишчилаp биpлашма-лаpи хисобланади. Ишчилаp биpлашмала-pи компаниянинг жами пеpсоналини кам-pаб олади. Ишчилаp биpлашмалаpи компа-нияда баpча ишчилаp манфаатлаpини уй-Fyнлаштиpиш, yлаpни ягона максад йулида биpлаштиpиш билан биp катоpда ишчилаp билан pаx1баpият ypтасида кyпpик вазифа-сини утайди хамда ишчилаp хyкyклаpини химоя килишга xизмат килади.

Япон компаниялаpи бошкаpyвида умум-инсонийлик ва ватанпаpваpлик Fоялаpи, шунингдек, кадим Шаpк анъаналаpи яккол кузга ташланади. Хусусан, бошкаpyвчилаp ва ишчилаp ypтасидаги мyносабатлаpда Узаpо х^мат, максад ва манфаатлаp биp-лиги, масъулиятни чyкyp хис этиш мухим ахамиятга эга.

Шу ypинда, «Toyota Motors» компанияси бошкаpyвидан кичик биp мисол келтиpи-лади.

Коpпоpацияда ишчилаp хyкyклаpини хаp томонлама химоя килиш ва бошкаpyвнинг юкоpи поFонаси вакиллаpи билан самаpа-ли алока ypнатиш максадида 1946 йилда Ишчилаp биpлашмаси (Labour Union) ту-зилган. Биpлашма уз фаолияти давомида ишчилаp ва бошкаpyвчилаp ypтасидаги му-носабатлаpни мустахкамлаш ва таpтибга солиш максадида тypли каpоpлаp кабул килган. Бyлаpдан энг диккатга сазовоp бyлганлаpи «Ишчилаp ва бошкаpyвчи-лаpнинг кушма деклаpацияси» («Join

Declaration of Labour and Management», 24 февpаль, 1962 йил) ва «21 асp учун ишчи-лаp ва бошкаpyвчилаp каpоpи» («Labour and Management Resolution for 21st century», 27 янваp, 1996 йил) хисобланади.1

Ишчилар ва бошкарyвчиларнинг кушма декларацияси асосан куйидаги максадлаpни кузда тутади:2

1. Автомобиль саноатини гyллаб-яшна-тиш билан биргаликда миллий иктисодиёт ривожига цисса кушиш. Бу боpада компания ва мамлакат автомобилсозлик саноати нуфузини муносиб химоя килиш, узини жа-мият, саноат ва xалк xизматига баFишлаш назаpда тутилган.

2. Ишчилар ва бошкарyвчилар орасида-ги мyносабатлар узаро ишонч ва цурматга асосланиши. Жамоа хаp биp аъзосининг хукук ва мажбypиятлаpини хypмат килган холда yзаpо мyносабатлаpда иноклик ва баpкаpоpликка интилиш, шу билан биpга-ликда, ишчи ва бошкаpyвчи xодимлаp Уpтасида беFаpаз ва самимий муносабат-лаpни шакллантиpиш, yлаpнинг yзаpо биp-биpини тушуниш ва ишончни мустахкам саклашга хаpакат килиши максад килинган.

3. Ишлаб чикаришнинг ривожланиб бо-риши давомида компания тараккиёти ва мецнат шароитлари сифатини оширишга царакат килиш. Бунда ишчилаp ва бошка-pyвчилаp ишлаб чикаpишда ва компанияда уз ypинлаpи ва имкониятлаpини тyFpи анг-лаган ва бахолаган холда, ишлаб чика-pишни янада pивожлантиpиш ва фойдани максималлаштиpиш учун биpгаликда хаpа-кат киладилаp. Шунингдек, yлаp кадpлаp

1 http:||www.toyota-global.com|company|history_ of_toyota|75years|data|company_information| personnel|labor_management_relations|outline. html

2 http:||www.toyota-global.com|company|history_ of_toyota|75years|data|company_information| personnel|labor_management_relations/joint_ declaration_of_labor.html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 6

кунимсизлигининг олдини олиш, касбда баркарорликни таъминлаш ва мех,нат ша-роитларини яхшилашнинг янги усул ва во-ситаларини топиш ва х,аётга татбик килишга х,аракат киладилар.

ХХ аср охирларига келиб дунё фан-техникаси ва мамлакат иктисодиётида, кор-хона фаолиятида эришилган ютукларни тах,лил килиш натижасида «Тойота»да ишчи ва бошкарувчи ходимларнинг янги карор-ларини ишлаб чикиш масаласи илгари су-рилди. Бу бевосита компания Ишчилар бирлашмаси ташкил этилишининг 50 йил-лик юбилейига баFишланди. Шундай килиб, 1996 йил 27 январда компания рах,барияти ва Ишчилар бирлашмаси томонидан «21 асрга мулжалланган ишчилар ва бошка-рувчиларнинг карори» имзоланди. К,арорда белгиланган асосий максадлар, йуналиш-ларни куйида кискача баён киламиз:1

1. Глобал компания сифатида дунё икти-содиётини ривожлантиришга ва шу билан бир пайтда дунё х,амжамиятига муносиб х,исса кушиш.

2. Ишчилар ва бошкарувчилар орасида-ги муносабатлар узаро ишонч ва х,урматга асосланиши.

3. Ишчилар уз салох,иятини тулаконли намоён кила олувчи компания мух,итини яратиш максадида бошкарувчи ходимлар узларига ишонч билан топширилган вази-фаларини садокат билан адо этиши.

4. Инсонлар учун фаровон жамият ва х,аёт куриш, шунингдек, япон халки тарак-киётига муносиб х,исса кушиш.

Гувох,и булганимиздек, компанияда, энг аввало, халк, кейин компания, ундан кейин персонал манфаатларига устуворлик бери-лади. Дарх,акикат, япон компаниялари бу-гунги муваффакиятининг сири уларда хо-

1 http://www.toyota-global.com/company/history_ of_toyota/75years/data/company ^^эпт^юп/ personnel/labor_management_relations/joint_ declaration_of_labor.html

димларни ёллаш ва уларни бошкариш ти-зимининг туFри йулга куйилганлиги, персо-налнинг компания тараккиёти ва уз вази-фасига булган муносабати, шунингдек, компания персоналининг узаро муносабатидаги бир-бирига булган чукур х,урмат билан бевосита боFлик.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, таълим стандартлари ва инсон капиталини сифат жих,атдан яхшилаш ривожланган иктисодиёт шароитида объектив зарурат х,исобланади. Шу билан биргаликда, олий таълим тизи-мини такомиллаштириш х,амда малакали ишчиларни жалб килишга булган талаб кундан-кунга ортиб бораётган бир шароит-да бу борадаги жах,он тажрибасини чукур тах,лил килган х,олда, мамлакатимизда кадр-ларни кайта укитиш ва бошкариш тизими-ни тубдан яхшилашнинг асосий йуналишла-рини белгилаб олиш мух,им ах,амият касб этади. Шу уринда таъкидлаш жоизки, таълим ва ишлаб чикаришнинг мутаносиблиги х,амда узаро самарали х,амкорлигини таъминлаш юзасидан мамлакатимизда амалга оширилаётган чора-тадбирларни янада такомиллаштириш бу борадаги устувор вази-фалардан биридир.

Мамлакатимизда юкори техника ва тех-нологиялар билан жих,озланган, замон та-лаблари ва жах,он андозаларига мос тарзда фаолият олиб борувчи корхоналарни ташкил этиш ва миллий брендимиз билан жах,он бозорида уз урнимизга эга булишни максад килар эканмиз, корхоналарда хо-димларни бошкариш масалаларига жиддий эътибор каратиш максадга мувофикдир. Чунки, корхона ишчи ва ходимларининг уз ишларидан мамнун булишлари уларни бир максад йулида бирлашиш, корхона ривожи ва истикболи йулида чин дилдан мех,нат килишга ундовчи энг катта ва кафолатли кучдир.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд - Т.: «Узбекистан», 1999. -93-95-6.

2. Жунко Такеучи. Жанубий-шаркий Осиёдаги Япония компаниялари филиаллари-да ишга ёллаш ва инсон ресурсларини ривожлантириш (Employment and Human Resource Development in Japanese-affiliated Manufacturers in Southeast Asia, http:// www.jri.co.jp/english/periodical/ rim/1998/RIMe199804employ/).

3. http://www.topjapanese.com/

4. http:// www.countrystudies.us/japan/

5. http://www.nigelward.com/top3

6. http://www.toyota-global.com/company/history_of_toyota/75years/data/company_ information/personnel/labor_management_relations/outline.html

7. http://www.toyota-global.com/company/history_of_toyota/75years/data/company_ information/personnel/labor_management_relations/joint_declaration_of_labor.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.