CC BY
1ИСТИФОДАИ ВОЖА^ОИ ^А^МАН ХУРД ВА МАЗМУНАН НОТАКРОР
ДАР ЗАБОНИ НАЗМ
ЁРАЛИЕВА Н.
муаллими калони кафедраи умумидонишгох,ии забони англисии Донишгох,и миллии Точикистон
Аннотация: Забони назми %ар як шоир гановати худро дорад ва доираи истифодаи калима%ои куто% баён шуда ва таъбир%ои холиси форси нщоят васеъ мебошад. Мутаасифона бо мурури замон як силсила аз он%о фаромуш шудаву аз истифода баромадаанд ва дар маврид%ои цудогона ба цои он%о корбасти калима%ою таъбир%о аз забощои бегона роиц гардидааст. Мутаасифона, дар ашъори шоирони муосир мавцеъи калима%ои "мар", "ди", "из" тамоман коста шудааст ва дар нутци шифо%и низ батадриц каммаъсулу камма%сул гардидаст.
Мацсад аз та%ияи маводи мазкур ёдрас кардани истифодаи баъзе калимаю вожа%о, ибора%ою истилощои ку%на аз махзани сухани адибону шоирони гузашта мебошад. Дар маводи мазкур вожа%ои мухтасаршуда ва истило%%ои ба назму дар забони эъцоди шеъру шоирии царн%ои пеш маъмул, мавриди назар царор дода мешаванд. Муаллифи мацола низ дар истифодаи ин цузщои забони %иссагузори намуда, чанд мисраро таваццуъи хонанда %авола мекунад.
Калидвожахр: забон, шеър, доира, вожа%ои куто%, тафсир, васеъ. фаромушшуда, истифода, %олат%о, ифода%о.
THE USE OF SMALL IN VOLUME AND UNIQUE IN CONTENT WORDS IN THE
LANGUAGE OF POETRY
Annotation: The language of poetry is rich, and the range of using short words and their interpretations is very wide. Unfortunately, over time, some of them have been forgotten and out of use, and in some cases, words and expressions from foreign languages have been used instead.
Unfortunately, in the poems of modern poets, the position of the words " мар", "ди", "изз" has completely decreased, and it has gradually become less effective and less productive in oral speech.
The purpose of the preparation of this material is to remind the use of some old words and phrases, from the works of writers and poets of the past. Thus, some abbreviated and short words used in the language of poetry of previous centuries are considered. The author of the article also contributes to the use of these linguistic elements and draws the reader's attention to a few verses.
Key words: language, poetry, range, short words, interpretations, wide. forgotten, use, case, expressions.
УПОТРЕБЛЕНИЕ СЛОВ МАЛОГО ОБЪЕМА И НЕПОВТОРИМОГО СОДЕРЖАНИЯ В ЯЗЫКЕ ПОЭЗИИ
Аннотация: Язык поэзии каждого поэта богат, а диапазон употребления коротких слов и их интерпретаций очень широк. К сожалению, со временем некоторые из них забылись и вышли из употребления, а в некоторых случаях вместо них стали использовать слова и выражения из иностранных языков.
К сожалению, в стихотворениях современных поэтов положение слов «мар», «ди», «изз» полностью снизилось, и они постепенно стали менее действенными и менее продуктивными в устной речи.
Цель подготовки данного материала - напомнить об употреблении некоторых старых слов и словосочетаний, из речевой базы писателей и поэтов прошлого. В данном материале
рассматриваются сокращенные слова, употреблявшиеся в языке стихов и поэзии предыдущих веков.
Автор статьи также вносит свой вклад в использование этих языковых элементов и обращает внимание читателя на несколько вариантов.
Ключевые слова: язык, поэзия, диапазон, короткие слова, интерпретации, широкий. забытый, использование, случаи, выражения,
Максад аз тахияи маводи мазкур ёдрас кардани истифодаи баъзе калимаю вожахо, истилоххои кухна аз махзани сухани адибону шоирони гузашта мебошад. Дар маводи мазкур вожахои мухтасаршуда ва истилоххои ба назму дар забони эъчоди шеъру шоирии карнхои пеш маъмул ,мавриди тахлил карор дода мешаванд.
Забони точикй сарнавишти зиёда аз 3-хазорсола дораду дар таърихи худ давра ба давра бо назардошти тагйиротх,ои сиёсию фархангй тачдид мегардид.
Шоирону нависандагони адабиёти классикии форсу точик ва муосир А.Рудакй, А. Фирдавсй, У. Хайём, А. Сино, А. Ч,омй, Мавлоно Ч,алолиддин Балхй, X,. Шерозй, Ф. Гургонй ва дигарон асархо эчод кардаандва бо гановати сухан ,лугат,услуби адабй,маърифати суханварй,омезиши усулхои анъанавй ва инфиродии эъчоди худ нотакрору устоди услуби худ бокй мондаанд.Забони суханашон суфтаю ,бо истифодаи вожахои хачман хурд ва мазмунан мураккаб, хонандаи осорашонро ба дунёи фарохи забони бемисли форсй-точикй рахсипор мекунад.
Агар ба осори адабиёти кадимаи точикй назар андозем, пас дар он калимахову иборахои ба замони имруза нофахмо ё аз байн рафтаро мебинем.Ч,ойи он калимахоро дар забони точикй истилоххо,вожахо,калимахои дигар забонхои дунявй ишгол кардаанд. онро ба боз хам рушду тагйирот оварда расондаанд.
Маълум аст,ки забони назми хар як шоир гановат дорад ва доираи истифодаи калимахои кутох баён шуда ва таъбирхои холиси форсй нихоят васеъ мебошад. Мутаасифона, бо мурури замон як силсила аз онхо фаромуш шудаву аз истифода баромадаанд ва дар мавридхои чудогона ба чои онхо корбасти калимахою таъбирхо аз забонхои бегона роич гардидааст.
Нахуст,сухан бобати истифодаи вожаи "мар"дар забони назму достонхои классикони адабиёти форсу точик бозназарй мегардад. Мутаасифона, дар ашъори шоирони муосир мавкеъи калимаи "мар" тамоман коста шудааст ва дар нутки шифохй низ батадрич каммаъсулу каммахсул гардидаст.
Вожаи "мар"дар забони точикй чои истифодаи худро дорад ва ба хиссахои гуногуни нут; мансубият дорад,зеро аз чихати баромад як нест. Дар бобати истифодаи вожаи "мар" ва накшу вазифахои он, забоншиносони точик-М ^осимова, Б Камолиддинов ва Зехнй, забоншиносони дигари ватанию хоричй тахлилхо доранд,тадкикотхои илмй кардаанд.
Агар ба ашъори суханварони карнхои худ-Носири Хусрав, Фахриддини Гургонй,Рудакию Фирдавсй назар андозем, вожаи "мар" хамчун калимаи маънодор ба хиссахои гуногуни мустакили нутк мансуб руи кор омадаст.Калимаи "мар"дар достонхо хамчун вохиди алохида ва хам дар шакли чуфт,такрор истифода шудааст.Мансуби исм омада ба маънои "хад,андоза, хисоб" истифода шудааст. Ба кавли бузургсухан А. Фирдавсй:
Малик чун варо дид бо арку фар, Ки онро на андоза буду на мар.[8/312] Дар ин мисрахо калимаи мар муродифи вожаи андоза,хад,худуд хисоб аст
Дар мисраи дигари шоир: Гирифтанд мар якдигар дар канор.[10/313]
Дар ин чо пешоянди мар ба сифати пасванди -ро истифода шудаст. Абулкосими Фирдавсй, тавре ки худ дар фасли «Ситоиши пайгамбар ва ёронаш», равшан гуфтааст, аз «бандаи ахли байти набй» - хазрати Мухаммад (с) буд. У рахи растгориро дар
«донишу дин» медонад, дар дин аз дониш бахра чустанро талкин менамояд. Ба сухани дигар, шоир каси диндори хирадгарост, на мутаассиб.
Манам бандаи ахли байти набй, Ситояндаи хоки пойи васй. Або дигарон мар маро кор нест Чуз ин мар маро рохи гуфтор нест.[10/314] Дар ин мисрахои байт "мар маро"ба маънои "азбаски ба дигарон ман кор надорам", бароям дигар ягон рохи гуфтор нест, омадааст.
Аз ин парда бартар сухангох нест, Зи хастй мар андешаро рох нест Дар ин мисрахои байт "мар "ба маънои "ин" усули дигари дар ин бора андеша кардан нест" омадаст
Х,амон ганчу динору кохи баланд Нахохад буда н мар туро судманд [8/20] Дар ин мисрахои байт "мар ба маънои "вай/он ба ту лозим намешавад" омадааст. Назаре ба эъчоди Ф. Гургонй ва истифода аз вожаи "мар" дар мисрахои мухталиф ба сермахсул будани он дар забони шеъри классикй гувохй хохад дод. Гургонй тахриргари нозукихои забони форсй буд ва истилохро чунон нозукона интихоб намудааст,ки сухани эъчодаш тааччубан зинда ба чашм мерасад. Барои таквият бахшидан ба дурустии фикр дар тахлил, намунахо оварда шудаанд.
Х,ама шохон мар -уро банда буданд Зи бахри у ба гетй зинда буданд [1/.21]
Дар ин мисрахо андоза ва бузургии шох ифода шудааст., "мар" мансуби "ба"- маънои тобеъи у буданд ва ба шарофаташ мезистанд".
Ба танхои мар- уро пеши худ хонд Ба сони мохи нав бар гох бишнонд [1/.26] Дар ин мисрахои зерин вожаи "мар"мансуби шумора шуда метавонад, ки "яктои уро пеши худ хонд", танхо як худи вайро назди худ хондаст Дар мисрахои
Х,амон соат,ки аз модар фуру зод, Мар- уро модараш бо доягон дод. [1/.28] Калимаи "мар"хамчун пешоянд барои ба шаклдарории пуркунандаи "уро"истифода шудааст.(ба пайвандаки ва низ мувофикат мекунад) Маънои х,амоно уро ба доягон дод низ маънои пурраи мисраро баён карда метавонад.
Мисраи дигари достон низ хаммаънои мисраи боло мебошад ва калимаи "мар"хамчун пешоянд истифода шудаст. Мувофикати тарчумаи мисрахои мазкур ба матни асл баъзан бо тафовути забонй вале хеле равон ва фахмо оварда шудаанд.
Кунун дар дасти шохи комронй Мар-уро хамбару чону чахонй [1/.72] Дар мисрахои боло "мар"-ро хамчун пайвандаки пайвасткунандаи "ва" ё,ки чонишини шахси дуйуми шумораи танхо"ту "хаммаъно хисобидан хато намешавад.
На лабро бар ба сухан гуфтан кушодй, На мар-гуяндаро посух бидодй.[1/72] Шоир"мар-гуяндаро"-ба маънои як гуянда ё ягон гуянда ифодагари шумора истифода бурдаст.
Чу бардори миёни шурум овоз, Мар-овози туро посух дихад боз. [1/117] Дар ин мисра "мар"ба вазифаи чонишини "вай","он" хамвазн мебошад.
Дар мисрахои минбаъда вожаи "мар-маро" чуфти такрор истифода шудаст ва аз нуктаи назари забон он ду маъногй мебошад.
Агар боши ба неки мар-маро ёр, Туро аз ман барояд ком бисёр.[1/53] "мар-маро ёр"-ба маънои ту ба ман ёр -чонишини шахси дуйуми шумораи танх,о"ту "хдммаъно х,исобидан хато намешавад.
Чй бояд мар-маро он шую он ёр, К-аз у бошад ба чонам ранчу тимор [с.141] Чй бояд мар-маро-ба маънои -"пас чаро бароям чунин хдмсар лозим" ё "набошад чаро ба ман лозим "тобиши васеъи маъногй дорад.
Дуруд аз ман бад-он айёр наргис, Ки дорад мар-маро аз хоб муфлис! [ 1/335]. Калимаи "мар"- дар ин масра хдмвазни чонишини у,вай ифода ёфтаст.
Дуруд аз ман бад-он гулбарги хандон, Ки дорад мар- маро хдмвора гирён! Дуруд аз ман бад-он сарви гуландом, Ки дорад мар-маро дилхаста модом! [1/.335]. Ба сифати пасоянди-ро дар тарчумаи дилам-ро, дар колаби пасояндй-пешояндй барои тобиши иловагии таъкид омадаст .
Дар баёни нобигаи дигари сухан- Н. Хисрав мисрах,ои тулонй ин вожа хдмчун услуби инфиродй зинда нигох, дошта шудаст.
Дар ин мисрах,ои пайдархдм "мар" хдмвазни пайвандаки "х,ам"х,амвазн х,исобидан омадаст
Мар-абри бах,ориро,мар- боди хазонро Андозаи х,ар чизи макинрову маконро Мар-оташи сузонро,мар -боди сабукро Мар-оби равонрову мар-ин хоки гаронро
Гар кала зад чох,иле бо бахти бад Мар-туро бо у набояд зад кала. "Пас туро" ё "ту набояд,на шояд"х,аммаъногй дорад.
Паямбар бад-он дод мар-илми хдкро (ин, хдмин) Ки шоиста дидаш мар- ин мех,тариро
Дар баёни хирад
Бози хирадат х,аст,бад-у фазлу адаб гир, Мар-бози хирадро адабу фазл шикор аст [2./47] Мар -шохи хирадро сухани х,икмат барг аст, Мар-дарси суханро сухани панд бухор аст. Чун шохи хирадро,х,ам дарси суханро маънидод кардааст.
Ки хирад илмро харидор аст. Андар у пуди илму некй боф, К-у мар-ин хдрду пудро тор аст. -ба маънои пешоянди "барои ,ба "хдмвазифа гаштаст ва дар шаклгирии пуркунанда ёрй расондааст [2/.63].
Чун ба х,ама мол чах,онро фаност, Пас нашиносй ту мар-уро х,аме, ^авли ту бар чах,ли ту моро гувост хдмвазифа бо пайванди "гар"ба маънои "агар уро нашиносй".
Чдхонро чу нодон накухиш макун, ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Ки бар ту мар-уро хаки модарист. [2/.54) "чун уро ё пас уро"хаки модарист
Дар ашъори Носири Хисрав истифодаи як падидаи дигари забонй -калимаи "-дй" мебошад,ки дар забони муосир дучор намешавад [2/.225].
"Дй"ин кисмати кутохкардашудаи калимаи "дина" ё "дируз"-ро ифода мекунад.
Ба фардо макун таъму дй шуд,бигир Мар имрузро ,ку хаме бигзарад.[2/.109] Пушаймонй аз дй надорад-т суд Чу чашмат ба имруз ме-нангарад Гар имруз чун дй тагофул кунй Ба фардо-т имрузи ту дй шавад.[ 2/110] Дар саросари ин мисрахо важаи дй бидуни дина,дируз маънидод шудаст.
Аз Насих,ат-ул-Мулук- Мух,аммад Гизолй Мар мардумро хирад расонад бар мох, Мар мардумро хирад дихад кимату чох. Мар мардумро хирад бишуяд зи гунох, Мар мардумро хирад дихад тахту кулох[12/154] ба маънои пайванди (х,ам)
Абуабдулло Рудакй дар баёни хирад чор мисраи пандро гуфтааст.
Чахор чиз мар озодаро зи гам бихарад. Тани дурусту хуи неку номи неку хирад -ба маънои хар касро зи гам рахонад. Дар эчоди Абулкосим Фирдавсй боз як калимаи кутохшуда "або"мавриди кор гирифта шудаст.Он калима бо максади хамвазн ва хамрадиф кардани чузъхои мисра дар байт интихоб шудааст. Дар шакли бутунаш ин калима ба бандаки хилофии "азбаски" хаммаъно мебошад
Або дигарон мар маро кор нест
Чуз ин мар маро рохи гуфтор нест.[6/314]
Истифодаи калимаи дигари кутохбаён "изз" мебошад,ки маънои томаш "иззат" мебошад.
Кай шавад иззу шараф бар сари ту афсару точ То ту мар-илму хирадро накунй зину рикеб Муаллифи макола низ дар истифодаи ин чузъхои забонй хиссагузорй намуда ,чанд мисраро таваччуъи хонанда хавола мекунад.
Дар сухбати нодон нанишин вакти ганимат, Мар -бахра аз он нест,ки шинию гуворо. Бехтар бувадаш он,ки нишинй бо сухандон Шоистасухан шав ба маком минбари боло.
Вичдон чу нопадид шудй дар издихоми макр Имруз дар хаёт мар-у хору зор нест Макон мар дарахт, решаи он забон Чун реша бипусад дарахт хам хазон
Ту гар дар вучудат хирад парваридию изз Туро хамсафар эхтирому шараф бод Ту кадри хирад дори боло зи чиз Туро тавфик дар мушкил хадаф бод
Дй буд интихоби ту орому бешитоб ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Рузе расад ту худ шави мавзуъи интихоб
Вабо омаду муддате хукм ронд Замину замонро ба зону нишонд Або гетй шуд нотавон пеши он точдор Ба чуз зинда мондан дигар гам намонд Намунахои зиёди калимахои кутохбаён дар саросари ашъори суханварон пеши назар меояд.Ин калимахо бо истифодаи аник мисрахоро равону забонписанд ва шаклу намои назмро новобаста аз хачму андоза зеб додаанд
Ман хаминам, ки ягон заррае аз забони точикй ба гушаи фаромушй наравад, хар зарраи забонй ганчест аз ниёгон.
АДАБИЁТ
1. Амиршохй Нурмухаммад. Н. Хусрав "Девони ашъор" -Душанбе;"Адиб",2010.с.400
2. Девонакулов А. Ф.Гургонй. "Вис ва Ромин". - Душанбе 1966 .408с
3. Зехнй. Т. Аз таърихи лексикаи забони точикй. - Душанбе: Дониш, 1987.
4. Зехнй Туракул. Аз таърихи лексикаи забони точикй. -Душанбе: Дониш, 1987. -236 с. Зехнй Туракул. Санъати сухан. -Душанбе: Адиб, 2007. -400 с.
5. Истамова М. Таърихи забони адабии точик. Самарканд -2006.
6. Камолиддинов Б. Нахви забони точикй. - Душанбе: Собириён, 2010.
7. Камолиддинов Б. Сухан аз бахри дигарон гуянд. - Душанбе: Интернюс, 2001. Камолиддинов Б. Хусни баён. - Душанбе: Ирфон, 1989.
8. М.НДосимова.Таърихи забони адабии точик (асрхои IX-X).k.1 - Душанбе,2003.,-491с
9. Мухторов З. Таърихи забони точикй. - Душанбе, «Хумо», 2003;
10. Мухаммад Еизолй М-95 "Насихат-ул-Мулук". - Душанбе:"Ирфон",2011,176с.
11. Afshor, Sadri Ghulomhussein and others. Persian Lexicography. In 3 volumes. V.3. -Tehran: Bayan: Modern Dictionary, 1388. - pp. 1956-3012.
