Научная статья на тему 'Исследования по истории русского неокантианства в Польше'

Исследования по истории русского неокантианства в Польше Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
335
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РУССКАЯ ФИЛОСОФИЯ / НЕОКАНТИАНСТВO / ПОСТНЕОКАНТИАНСТВО / ПОЛЬСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ НЕОКАНТИАНСТВА / А. НОРАС / А. ВАЛИЦКИЙ / "ИДЕИ В РОССИИ" / RUSSIAN PHILOSOPHY / NEO-KANTIANISM / POST-NEO-KANTIANISM / POLISH RESEARCH ON NEO-KANTIANISM / А. NORAS / А. VALICKY / "IDEAS IN RUSSIA"

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Чардыбон Барбара, Белов Владимир Николаевич

Рассматриваются основные направления исследований российского неокантианства в Польше. Хотя количество и качество этих работ еще нельзя сравнить с исследованиями по истории немецкого неокантианства, ситуация постепенно меняется к лучшему. Авторы отмечают неоспоримый прогресс в изучении российского неокантианства в Польше в последние годы: появляются монографии, статьи, сборники, научно-исследовательские проекты, связанные с той или иной личностью или темой из истории русского неокантианства. Своеобразный прорыв осуществили произведения, посвященные русской мысли, сестры Терезы Оболевич.Авторы признают достаточно эвристичной идею А. Нораса о развитии неокантианской концепции в постнеокантианскую. Одной из главных черт такого развития они считают онтологизацию познавательного процесса, признание того, что трансцендентные свойства познающего субъекта первичны и оказывают существенное влияние на его познавательные структуры, что имело место у Сергея Гессена, Бориса Яковенко, Василия Сеземана. А это сближает философские усилия русских неокантианцев с концепцией создателя «новой онтологии» Николая Гартмана. Пересечения и взаимовлияния учений русских неокантианцев не только с их немецкими коллегами и учителями в Марбурге, Фрейбурге и Гейдельберге, но и с русской религиозной философией и с философскими построениями Н. Гартмана выявляются поэтому правомерно.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Studies into the history of Russian Neo-Kantianism in Poland

The article deals with the jey areas of Russian Neo-Kantianism studies in Poland. Although the number and quality of studies on the history of Russian Neo-Kantianism cannot be equated to those on the history of German Neo-Kantianism, the situation is improving. The authors stress the undeniable progress in Russian Neo-Kantianism studies in Poland: monographs, articles, collections, and research projects dedicated to certain scholars or aspects of the history of Russian Neo-Kantianism have appeared recenly.The authors believe that a breakthrough in the Polish Neo-Kantianism Russian studies is associated with the works on Russian thought by Sister Teresa Obolevitch.The authors consider A. Noras’s idea about the development of the neo-Kantian concept into post-Neo-Kantianism as rather heuristic. One of the main features of this development is the ontologization of cognitive process and the recognition of existential characteristics of the knowing subject as primary and exerting a significant impact on its cognitive structure. This ‘ontological turn’, typical of Russian Neo-Kantianism and, in particular, Sergey Hessen, Boris Yakovenko, and Vasily Sesemann, is, on the one hand, the hallmark of entire Russian philosophy, including its most representative parts, namely, Russian religious philosophy (ontologism). On the other hand, it brings the philosophical efforts of Russian neo-Kantians closer to the concept proposed by the creator of ‘new ontology’ Nicolai Hartmann. Therefore, Polish researchers make successful efforts aimed at identifying the ‘intersections’ between the doctrines of Russian neo-Kantians and those of their German colleagues and teachers from Marburg, Freiburg, and Heidelberg, as well as Russian religious philosophy and N. Hartmann’s philosophical constructs.

Текст научной работы на тему «Исследования по истории русского неокантианства в Польше»

НЕОКАНТИАНСТВО

УДК 1(100)+929

ИССЛЕДОВАНИЯ ПО ИСТОРИИ РУССКОГО НЕОКАНТИАНСТВА В ПОЛЬШЕ1

Б. Чардыбон

**

В. Н. Белов

Рассматриваются основные направления исследований российского неокантианства в Польше. Хотя количество и качество этих работ еще нельзя сравнить с исследованиями по истории немецкого неокантианства, ситуация постепенно меняется к лучшему. Авторы отмечают неоспоримый прогресс в изучении российского неокантианства в Польше в последние годы: появляются монографии, статьи, сборники, научно-исследовательские проекты, связанные с той или иной личностью или темой из истории русского неокантианства. Своеобразный прорыв осуществили произведения, посвященные русской мысли, сестры Терезы Оболевич.

Авторы признают достаточно эвристичной идею А. Нораса о развитии неокантианской концепции в постнеокантианскую. Одной из главных черт такого развития они считают онтологиза-цию познавательного процесса, признание того, что трансцендентные свойства познающего субъекта первичны и оказывают существенное влияние на его познавательные структуры, что имело место у Сергея Гессена, Бориса Яковенко, Василия Се-земана. А это сближает философские усилия русских неокантианцев с концепцией создателя «новой онтологии» Николая Гартмана. Пересечения и взаимовлияния учений русских неокантианцев не только с их немецкими коллегами и учителями в Марбурге, Фрейбурге и Гейдельберге, но и с русской религиозной философией и с философскими построениями Н. Гартмана выявляются поэтому правомерно.

Ключевые слова: русская философия, неокантианство, постнеокантианство, польские исследования неокантианства, А. Норас, А. Валицкий, «Идеи в России».

Сегодня философия немецкого неокантианства не является больше terra incognita для польского читателя, и польский вклад в популяризацию немецкого неокантианства не может быть недооценен. Среди ряда важных публикаций, за-

1 Работа финансировалась из средств Национального центра науки (Narodowego Centrum Nauki - NCN), выделенных на основе решения № DEC-2013/11/N/HS1/04808. * Философский факультет Ягеллонского университета, Польша, 31 — 044, г. Краков, ул. Гроцка, 52, институт философии. ** Сочинский институт РУДН, г. Сочи, ул. Куйбышева, д. 32. Поступила в редакцию: 04.05.2015 г. doi: 10.5922/0207-6918-2016-1-5 © Чардыбон Б., Белов В. Н., 2015

трагивающих вопросы истории становления и развития марбургского и баденского неокантианства, особого внимания заслуживает монументальная «История неокантианства» Анджея Нораса (Noras, 2012). Автор рассматривает термин «неокантианствo» в широком смысле, разделяя, в частности, неокантианство на «раннее» и «позднее» (в узком смысле этого слова), а также полагает вполне уместным и оправданным задействование таких определений, как «постнеокантианство» (Николай Гартман, Мартин Хайдеггер, Рихард Хенигсвальд, Карл Ясперс, Хайнц Гаймзет) и «неонеокантианство» (Рудольф Цохер, Вольфганг Крамер, Юлиус Эббингаус, Гот-фрид Мартин, Герд Воландт, Вернер Флах, Ханс-Михаэль Баумгартнер). Его точка зрения заключается прежде всего в том, чтобы не игнорировать многочисленные источники и не менее многочисленных последователей неокантианских учений. Норас является также переводчиком некоторых важных произведений представителей неокантианства, в том числе и коге-новской «Теории опыта Канта» (Cohen, 2012). В области истории немецкого неокантианства работают и многие ученики этого ученого. Здесь особо следует отметить, на наш взгляд, работы Томаша Кубалицы и Алиции Петрас. Их точка зрения согласуется с общим мнением исследователей неокантианства в Польше, в соответствии с которым философия, разработанная в марбургской и баденской школах, репрезентативна для неокантианства в целом. Творчество указанных авторов — это следует подчеркнуть — известно и за пределами Польши (напр., Noras, 2011; Kubalica, 2009, 2011, 2014; Marburg, 2012; Bild, 2013; Neukantianismus, 2015; Кубалица, 2010).

Интересующийся немецким неокантианством польский читатель имеет в своем распоряжении ряд ценных переводов произведений Эрнста Кас-сирера, Мартина Хайдеггера и других представителей немецкой неокантианской философии. В дополнение к антологии текстов немецких неокантианцев под редакцией вышеупомянутых Нораса и Кубалицы (Neokan-tyzm, 2011) можем указать и на подборку текстов немецкого неокантианства, опубликованную в конце прошлого столетия Боженой Борович-Сeроц-кой и Чеславом Карковским (Neokantyzm, 1984).

Стоит отметить, что в Польше хорошо известна фигура Николая Гарт-мана, о котором до недавнего времени писали в контексте марбургского неокантианства, оставляя в стороне петербургский этап жизни этого «русского марбуржца». Для польских исследователей оказывается довольно проблематично отнести автора работы «Основные черты метафизики познания» (Hartmann, 2007) к какому-то одному философскому направлению.

Русская философская мысль и ее связь с неокантианством

Хотя исследования неокантианства в немецкой версии на польской земле уже имеют свою собственную богатую историю, изучение неокантианской философии в ее российском варианте еще только начинается. Это очень важно в том плане, что среди польских ученых долго бытовало мнение о вторичности философской рефлексии в России по отношению к идеям их западных коллег, и, соответственно, преувеличивалась роль достижений философов западной интеллектуальной культуры.

В Польше достаточно интенсивно исследуется русская философская мысль. Работа этой группы ученых не ограничивается публикациями статей или книг, в том числе и за пределами Польши. Они также активно ве-

дут и переводческую деятельность (cm. Polskie badania, 2009; 2012). Следует заметить, что вплоть до последнего времени в этих исследованиях преобладало мнение о недостаточности теоретических построений русских философов. В то же время в них часто подчеркивалась социально-политическая активность русской мысли. Такой подход к проблеме привел, конечно, к тому, что за академическими философами, в том числе и за неокантианцами, закрепилась «дурная слава»: они были отнесены к мыслителям, политически индифферентным, уклоняющимся от участия в решении фундаментальных проблем своей страны. Такую позицию выражает даже такой признанный мэтр, как Анджей Валицкий, труды по истории русской философии которого высоко оценены во многих странах. Особо ценно в подходе этого мыслителя то, что

в своей общей оценке национального своеобразия русской философии Анджей Валицкий сохраняет верность своей методологической установке, согласно которой русская философия является органической частью общеевропейской философской мысли и потому может и должна рассматриваться в сравнении, а не в противопоставлении к ней (Маслин, 2012, c. 91).

Валицкий согласен с тем, что русская академическая философия, в том числе неокантианство, исследована достаточно поверхностно. Его книга «Очерк русской мысли. От Просвещения до религиозно-философского ре-нессанса»2 содержит презентацию самых важных философских достижений Александра Введенского, но полностью умалчивает об идеях Ивана Лапшина — ученика и преемника Введенского. Показательно, что на страницах opus magnum Валицкого не найти даже краткого упоминания о Лапшине. В целом, этот философ еще мало известен в Польше. Закрыть «лакуну» попыталась в декабре 2010 года Барбара Чардыбон, представив небольшой доклад под названием «Критицизм Ивана И. Лапшина» на национальной научной конференции «Между (нео)прагматизмом и трансцендентализмом», организованной кафедрой истории философии и современной философии Поморской академии в Слупске.

Книга Анджея Валицкого не единственная публикация учебного характера, из которой можно получить знания об истории русской философской мысли. Польский читатель среди прочего может ознакомиться с «Историей русской философии» Николая Лосского и Леонида Столовича, которые в своих работах русскому неокантианству уделили уже больше места (Losski, 2000; Stolowicz, 2008). Однако, поскольку эти книги претендуют на очень широкий охват различных по времени и идейному содержанию направлений русской философской мысли, трудно себе представить, что в них может содержаться систематическое изложение русской версии неокантианства.

Не считая монографии Збигнева Вeчорека о Сергее Гессене (Wieczorek, 2005)3 и нескольких более мелких текстов, посвященных другим российским неокантианцам, опубликованных в томах трехъязычного лексикона

2 Объемный «Очерк...» — это измененный и расширенный вариант книги Валицкого, который вышел в печать в начале 70-х годов ХХ века (Walicki, 1973). Работа основателя «Варшавской школы истории идей» почти сразу же была переведена на английский язык дважды: в Соединенных Штатах (Idem, 1979) и в Англии (Idem, 1980).

3 Работа Вeчорека вышла в серии «Ягеллонские исследования русской философии»; всего насчитывается семнадцать томов этой серии.

«Идеи в России», можно смело заявить, что буквально прорыв в польских исследованиях по русскому неокантианству осуществили произведения по русской мысли Терезы Оболевич. Обращают на себя внимание две ее статьи: «Онтологизм, или полемика Семена Франка с послекантовским эпи-стемологизмом» (Obolevitch, 2007) и «Полемические темы в философии всеединства Семена Франка» (Eadem, 2008b). Хотя Оболевич не развивает тему увлечения Франка трудами Канта и неокантианцев, потому что изучает творчество русского мыслителя после 1915 года, в этих ее статьях уже присутствует признание достижений российской академической философии. Плодом ее работы стал доклад «Animal symbolicum. Мысль Э. Кассире-ра и А. Ф. Лосева», посвященный сравнительному анализу концепций немецкого и русского философов, во время проведения антропологически ориентированныx семинарoв в 2007 году в Яхранце, a позже она написала и статью под тем же названием. Этот текст появился в польском академическом пространстве дважды: сначала в 2008 году, а затем был переиздан спустя четыре года в коллективной монографии (Obolevitch, 2008a, reprint 2012a).

В 2009 году Тереза Оболевич совместно с Барбарой Чардыбон перевели на польский язык интересный текст Александра Введенского «О видах веры в ее отношениях к знанию»4. Издание Введенского стало импульсом для следующей важной научно-исследовательской работы: Оболевич отредактировала и опубликовала коллективный перевод работы Владимира Соловьева «Понятие о Боге» (Solowjow, 2012) со статьей «Спор Владимира Соловьева с Александром Введенским по поводу Спинозы» (Obolevitch, 2012b), в которой она сослалась и на перевод Введенского, и на комментарий к работе Введенского, сделаланый Чардыбон (Czardybon, 2009). Эта статья опубликована в русской версии в журнале «Соловьевские исследования» (Оболевич, 2012).

История русского неокантианства в течение уже нескольких лет становится предметом размышлений Барбары Чардыбон. Из-под ее пера вышли работы, посвященные отношению Андрея Белого к неокантианству (в том числе одна из них опубликована на русском языке в Сербии) (Czardybon, 2010a, 2010b, 2011b; Чардыбон, 2011), марбургскому эпизоду в жизни Бориса Пастернака (Czardybon, 2011a)5 и российским контекстам Николая Гартма-на (Eadem, 2012b, 2013). Статья о Николае Гартмане под авторством Чардыбон вошла в лексикон «Идеи в России» (Eadem, 2015a). В этом лексиконе она расместила и две другие статьи, связанные с явлениями русского неокантианства (Eadem, 2014, 2015b). Следует отметить, что практически в каждом томе лексикона, редакторами которого последовательно были Анд-жей де Лазари, Юстина Курчак и Януш Добешевский, мы обнаруживаем как разные статьи, так и упоминания о русских неокантианцах в рубриках, посвященных другим мыслителям или вопросам. Польские и зарубежные авторы, сотрудничающие с «Идеями...», опубликовали в них статьи о Василии Сеземане, Сергее Гессене, Борисе Яковенко, Александре Введенском, Иване Лапшине. В лексиконе мы также можем найти статьи, в которых рассмотрены такие философы, как «неокантианство», «трансцендентализм», а

4 Точнее: первая часть перевода была сделана двумя исследователями, а вторая вышла несколько месяцев спустя в переводе Чардыбон (Wwiedienski, 2009, 2010).

5 На эту работу ссылается Kubalica, 2015, & 117.

также такие философы, как Иммануил Кант, Герман Коген, Генрих Рик-керт, Карл Ясперс и др. Стоит отметить, что одним из авторов «Идей...», а именно Оболевич, была недавно опубликована статья в энциклопедическом словаре о Федоре Степуне (Оболевич, 2015a).

Что касается польских переводов произведений русских неокантианцев, то в сравнении с количеством опубликованных переводов русских философов других направлений следует констатировать печальную ситуацию.

Польскому читателю на родном языке доступны только несколько текстов о русских неокантианцах. Такими работами являются статья Сергея Нижникова, посвященная исследованию проблемы веры в учении Введенского (Niznikow, 2004), Вадима Мирошниченко «На пути к Богочеловеческо-му оправданию культуры: С. Л. Франк и неокантианство» (Miroshnychenko,

2011)6, Натальи Данилкиной «Философия и метафизика в понимании Сергея Гессена» (Danilkina, 2012). Последняя работа вошла в коллективную монографию, одним из редакторов которой стала Барбара Чардыбон.

Блок текстов в специальном выпуске журнала «Эстетика и критика», поднимающих вопросы о месте кантианства и неокантианства в российской философии, открывает эссе Славомира Мазурека под названием «Русский религиозно-философский ренессанс и философия Канта» (Mazurek,

2012). Ян Красицки в статье «Николай Бердяев и неокантианство» (Krasicki, 2012d) указал на связи величайшего представителя русского экзистенциализма с западноевропейской философией. Этот исследователь, входящий в научное сообщество Вроцлава, рассматриваeт критику Бердяевым неокантианской концепции как концепцию «меонистическую», разрушающую научные идеалы философии и философии деантропологической. Стоит отметить, что связи Бердяева с кантовской и неокантианской философией были проанализированы Красицким и в других его публикациях (Krasicki, 2012a, 2012b, 2012c); этой темой интересовались также исследователь современной немецкой философии Марэк Шулатевич (Szulakiewicz, 2002, 2003) и филолог Гжегож Пшебинда (Przebinda, 1998, reprint 2003).

Соредактор тома «Постнеокантианизм — онтологизм» Чардыбон на примере теории Введенского и концепции Сеземана обращает внимание на русскую версию неокантианства и постнеокантианства (Czardybon, 2012c). Она утверждает, что поворот в направлении онтологизма русского неокантианства не был исключением для русской философии XX века в целом. Этот тезис отстаивает и Тереза Оболевич, по мнению которой «русский философ (Франк. — Б. Ч., В. Б.) близок «новой», что значит критической, онтологии, которая пытается создать общую онтологию бытия и познания и таким образом гносеологические и логические условия онтологии трактовать как теорию бытия, имманентного сознанию» (Obolevitch, 2012c). Первоначально эти исследования Оболевич были представлены в Кракове,

6 Следует отметить, что молодой ученый из Харькова вместе c Чардыбон опубликовали русский перевод доклада Франка на Втором польском философском конгрессе в Варшаве в 1927 году (Франк, 2013; см. также: Чардыбон, Мирошниченко, 2013). Факт участия российских мыслителей в указанном съезде стал предметом исследования также и Терезы Оболевич, которая в 2014 году на международной научной конференции «Польша — Россия в сфере культуры и религии» в Кракове выступила с докладом «Участие русских философов во Втором польском философском конгрессе (1927)»; он был опубликован год спустя в «Философском журнале» (Оболевич, 2015Ь).

затем на международном российско-германском семинаре «Семен Людвигович Франк: немецкий контекст русской философии», который был организован университетом Санкт-Петербурга. Ее статья «От неокантианства к онтологизму» годом позже была опубликована в российском журнале (Обо-левич, 2014).

Другие тексты книги «Постнеокантианизм — онтологизм» посвящены анализу размышлений отдельных русских мыслителей, чьи идеи в большей или меньшей степени имеют отношение и к неокантианству (например, Федор Степун (Ziomek, 2012; Bohun, 2012)7 и Борис Вышеславцев (Augustyn, 2012)). Издание этой книги заслуживает внимания, потому что она была рождена в результате «трансграничных встреч» представителей двух направлений: исследователей истории современной немецкой философии и исследователей российской философской мысли (см. Czardybon, 2012a). В этом смысле мы можем говорить о своеобразном открытии для польской общественности критической рефлексии немецкой и русской философии. С этой точки зрения особый интерес вызывает статья специалиста по феноменологии Дариуша Бебэна «Несколько замечаний о „Логосе", или философия культуры как первая философия» (Bgben, 2012), опубликованная в Катовицах.

Исследования по отдельным русским неокантианцам

Более всего на территории Польши, без сомнения, известно творчество российского неокантианца Сергея Гессена, однако чаще оно анализируется как педагогическое. Здесь стоит указать на книги Анджея Плуты (Pluta, 1992), Славомира Штобрына (Sztobryn, 1994) и Андреи Фолькерской (Fol-kierska, 2005), а также на две коллективные монографии под редакцией Галины Роткевич (Filozofia, 1997)8, а также Магдалены Бледовской и Алины Врубель; последняя опубликована как первый том в серии «Силуэты Лод-зевских педагогов» (Wokol idei, 2013).

С конца 1930-х годов и по сегодняшний день творчество Гессена активно анализировалось в статьях, напечатанных в различных журналах образовательного или социологического профиля («Социологический oбзор», «Педагогический ежеквартальник», «Образование и диалог», «Обзор исторического образования», «Образование взрослых», «Педагогическое развитие», «Образовательный форум», «Вестник истории образования», «Педагогическая психология» и др.), а также в коллективных работах, не затрагивающих непосредственно неокантианских проблем. Кристоф К. Пшыбы-чень является автором статьи о Гессене в журнале «Украшська полошсти-ка» (Przybycien, 2007). Концепцией ценностей Гессена интересовался Юрий Койкол, который в Словакии опубликовал работу по сравнительному анализу взглядов Гессена, Богдата Р. Наврочиньского и Хенрим Эльценберга (Kojkol, 2009)9. В английском журнале статью о русском мыслителе опубликовали Ришард Куха и Мариола Швидерска (Kucha, Swiderska, 2013). Следует выделить статью Марка Стычиньского, которая несколько раз печата-

7 В другом контексте относится к комментариям Степуна Богун (БоЬип, 2014), особенно с. 55—58.

8 С нашей точки зрения, одна из статей этой работы ^(юЬгуп Б., Э21оЬгуп Б., 1997) заслуживает особенного внимания.

9 Отдельно концепция Гессена рассмотрена в работе (Ко]ко1, 2001Ь).

лась и в польских изданиях (Styczynski, 2004a, 2004b, reprint 2012); текст Стычиньского посвящен вероятно самому выдающемуся польскому ученику русского мыслителя Анджею Валицкому, причем здесь достаточно определенно указывается на неокантианскую ориентацию Гессена.

Как известно, Сергей Гессен постоянно проживал в Польше с сентября 1936 года. Для освоения польского языка ему потребовалось относительно немного времени. Польскому языку его учила Мария Немыска, с которой он заключил второй брак и прожил до конца своей жизни. Именно она вносила необходимые стилистические правки в лекции и статьи русского мыслителя (Hessen, 1997e, s. 45—47; Гессен, 1998, c. 757—759). Фрагмент польского этапа в жизни русского философа и педагога исследован Барбарой Чардыбон (Чардыбон, 2014).

Еще в прошлом веке в известном российском журнале «Вопросы философии» была опубликована автобиография Гессена (Гессен, 1994, reprint 1995)10. Русский вариант оригинальных гессеновских воспоминаний оказался неполной версией, поэтому было необходимо дополнить их соответствующими выдержками из рукописи польского варианта, который хранится в библиотеке факультета философии и социологии Варшавского университета. В восстановлении текста Натальей Чистяковой принял участие Анджей Рогачевски, который определил недостающие отрывки, опираясь на имеющуюся у него информацию по русскому тексту рукописи Гессена, хранящуюся в библиотеке Школы славянских и восточноевропейских исследований (School of Slavonic and East European Studies)11. При подготовке дополнения к публикации воспоминаний Валицкого (Валицкий, 1994), также делается ссылка на итальянский перевод. Эта последняя работа была написана российским эрудитом по заказу издательства «Avio» и опубликована в 1956 году в Риме вместе с его книгой «Российская педагогика ХХ века» (Hessen, 1956)12. В 1997 году полная версия автобиографических воспоминаний Гессена смогла достичь польского читателя (Hessen, 1997e). Перевод Александра Каминьского был отредактирован и дополнен сносками польского педагога, умершего в 2011 году, автора докторской диссертации, рецензированной Гессеном, Винцента Оконьи. К сожалению, перевод оказался не лучшего качества, что можно сказать и о сносках. Проблемой польского переводчика стало незнание профессиональной философской терминологии; неверно написаны и имена некоторых философов. Год спустя в Москве вышла полная, идентичная по содержанию указанному польскому переводу версия воспоминаний Гессена — на этот раз безупречно подготовленная. Работа была опубликована в качестве дополнения к «Избранным сочинениям» Гессена, под редакцией Валицкого и Чистяковой (Гессен, 1998). Чистякова сделала аннотированные сноски, а Валицкий написал предисловие к работе под названием «Сергей Гессен: философ в

10 Валицкий нередко вспоминает Гессена и обращается к его идеям, см. напр.: ^аИсЫ, 1995, 2007).

11 Следует добавить, что в 1994 году в Израиле на русском языке была опубликована первая часть автобиографии Гессена, охватывающая период Второй мировой войны. Автором параграфа в третьем томе коллективной работы «Евреи в культуре Русского Зарубежья» был именно Рогачевский (с. 282 — 294).

12 Именно во время пребывания в Италии появилась большая часть его работ. Кроме того, философия образования Гессена оказала реальное влияние на развитие реформы образования в Италии.

изгнании» (Валицкий, 1998), которое позволяет взглянуть на Гессена не только как на теоретика педагогики, обладающего в польской среде непререкаемым научным авторитетом, но также и как на философа, имеющего сказать нечто очень важное.

Гессен был плодовитым мыслителем, и теперь есть возможность читать его тексты: на польском языке опубликованы пять томов «Избранных произведений» русского мыслителя (Hessen, 1997a, 1997b, 1997c, 1997d, 1997e, 1997f). В дополнение к томам появились и отдельные сборники и работы: «Исследования в философии культуры» (Hessen, 1968); «Философия, культура, образование» (Idem, 1973)13; «Правовое государство и социализм» (Idem, 2003). Разработанная Гессеном философия культуры стала объектом многих исследований, авторы которых являются экспертами в различных областях (напр., Bober, 1990; Diec, 1998; Kojkol, 2001a).

Творчество другого известного русского неокантианца Федора Степуна привлекает внимание ученого филологического факультета Ягеллонского университета в Кракове Василия Щукина. Он известен в первую очередь благодаря своим многочисленным и ценным работам, посвященным российскому акцидентализму 40-х годов XIX века. В. Щукин опубликовал статьи «Метафизика ландшафта и цивилизация равнины (Федор Степун)» (Szczukin, 2008)14, «От метафизики ландшафта к феноменологии нации. Ф. А. Степун об особенностях русской культуры» (Щукин, 2012). Творчество Степуна исследовал и другой филолог Марцин Зиомек. Несколько ранее статьи, вошедшей в издание «Эстетика и критика», опубликован другой его текст, касающий деятельности «русского европейца» (Ziomek, 2008). Учение о культуре Степуна было представлено В. Щукиным в цикле Краковских встреч, посвященных русской философии, организатором которых стала Тереза Оболевич. Он выступил c докладом «Федор Степун и Георгий Федотов. Христианское видение культуры» на конференции «Религия и культура в русской мысли» (2014). В том же году на филологическом факультете Ягеллонского университета этот ученик Юрия Капущика защитил диссертацию на степень доктора гуманитарных наук в области литературы по теме «В поисках культурного тождества. Эмигрантская публицистика Федора Степуна и Георгия Федотова». Польский читатель может также обратиться к статье Ришарда Парадовского «Николай Бердяев и Федор Степун о свободе. Свобода как верность» (Paradowski, 2011).

В конце прошлого века на польский язык перевели и опубликовали работу Федора Степуна «Жизнь и творчество» (Stiepun, 1999). Существует и перевод работы «„Бесы" и большевистская революция» (Idem, 2007).

Польскому читателя немного знакомо и имя Георгия Челпанова. Возможно, первое письменное упоминание о нем в польской печати — это обзор его работы о животных (Челпанов, 1907) в 1910 году в «Философском обозрении» (Swigcicki, 1910).

Вехой на пути к углублению познания истории русского неокантианства в Польше, несомненно, стала защита Барбарой Чардыбон докторской диссертации в 2014 году в Ягеллонском университете в Кракове под назва-

13 Стоит отметить, что обзор этой работы написал известный польский философ Збигнев Кудерович (см.: Kuderowicz, 1969).

14 Расширенная версия этого текста: (Щукин, 2009). Доклад под тем же названием был представлен Щукиным в Институте природного и культурного наследия Российской академии наук в Москве в 2008 году.

нием «Проблема знания в российском неокантианском проекте», книжная версия которой, надеемся, скоро будет опубликована. Автор диссертации разделяет мысль российского исследователя неокантианства Владимира Белова о том, что в целом

русское неокантианство осталось в подготовительных проектах, программных заявлениях, предварительных набросках, и труд исследователя русского неокантианства — это скорее не работа «реставратора» или даже реконструктора, а «строителя» той отечественной философской традиции, формирование коорой стало главной задачей русского неокантианства (Белов, 2012, с. 38).

Барбара Чардыбон поддерживает идею Анджея Нораса о развитии неокантианской концепции в России в постнеокантианскую. Одной из главных черт такого развития она считает онтологизацию познавательного процесса, признание того, что бытийственные характеристики познающего субъекта первичны и оказывают существенное влияние на его познавательные структуры. Подобный «онтологический поворот», свойственный русскому неокантианству, в частности Сергею Гессену, Борису Яковенко, Василию Сеземану, является, с одной стороны, отличительной чертой всей русской философии, в том числе и ее наиболее представительной части, а именно русской религиозной философии (онтологизм), с другой стороны, сближает философские усилия русских неокантианцев с концепцией создателя «новой онтологии» Николаем Гартманом. Поэтому выявление точек пересечения и взаимовлияния учений русских неокантианцев не только с их немецкими коллегами и учителями в Марбурге, Фрейбурге и Гейдель-берге, но и с русской религиозной философией и с философскими построениями Гартмана Барбара Чардыбон считает своей исследовательской задачей.

***

Ситуация с исследованиями русского неокантианства в Польше постепенно меняется в лучшую сторону. Обсуждаются ключевые проблемы становления и развития русского неокантианства, проводятся конференции, публикуются монографии, сборники, защищаются диссертации, затрагивающие те или иные аспекты творчества русских неокантианцев, переводятся на польский язык работы ведущих представителей русского неокантианства. Конечно, интенсивность исследований по русскому неокантианству в Польше пока еще недостаточна по сравнению с подобными исследованиями по неокантианству немецкому, но мы надеемся, что обсуждение характера проблем и тем, затронутых в данной статье, будет иметь продуктивное продолжение.

Список литературы

1. Белов В. Н. Русское неокантианство: история и особенности развития // Кантовский сборник. 2012. № 1. С. 27—39.

2. Валицкий А. Послесловие к публикации «жизнеописания» С. И. Гессена // Вопросы философии. 1994. № 7—8. С. 182 — 187.

3. Валицкий А. Сергей Гессен: философ в изгнании // Гессен С. И. Избранные сочинения / под ред. А. Валицкого, Н. Чистяковой. М., 1998. С. 3 — 28.

4. Гессен С. И. Мое жизнеописание // Вопросы философии. 1994. №7—8. С. 152—181.

5. Гессен С. И. Мое жизнеописание // Гессен С. И. Основы педагогики. Введение в прикладную философию / под ред. П. В. Алексеевa. M., 1995. С. 412—447.

6. Гессен С. И. Мое жизнеописание // Гессен С. И. Избранные сочинения / под ред. А. Валицкого, Н. Чистяковой. М., 1998. С. 723 — 782.

7. Кубалица Т. Относительная истинность теории отражения в интерпретации Генриха Риккерта / пер. В. Прoхoрoвa, В. Беловa // Кантовский сборник. 2010. № 2. С. 69 — 79.

8. Маслин М. А. Анджей Валицкий. Интеллектуальный портрет польского историка русской философии // Гуманитарные науки. Вестник Финансового университета. 2012. № 4. С. 88 — 92.

9. Оболевич Т. Спор Владимира Соловьева с Александром Введенским по поводу Спинозы // Соловьевские исследования. 2012. № 4. С. 38—45.

10. Оболевич Т. От неокантианства к онтологизму // Мысль. 2014. № 16. С. 62 — 69.

11. Оболевич Т. Степун Федор Августович // Новая pоссийская энциклопедия / под ред. В. И. Даниловa-Данильянa. М., 2015a. Т. 15.

12. Оболевич Т. Участие русских философов во Втором польском философском конгрессе (1927) // Философский журнал. 2015в. № 2. С. 128—145.

13. Франк С. Л. Проблема реальности / пер. Б. Чардыбон, В. С. Мирошниченко // Философские науки. 2013. № 4. С. 122 — 125.

14. Щукин В. Г. Европейские ландшафты и цивилизация большой равнины (Ф. А. Степун) // Россия: воображение пространства/ пространствo воображения / под ред. И. И. Митига, Д. Н. Замятига. М., 2009. С. 378 — 397.

15. Щукин В. Г. От метафизики ландшафта к феноменологии нации. Ф. А. Степун об особенностях русской культуры // Федор Августович Степун / под ред. В. К. Кан-TC^a. М., 2012. С. 55 — 74.

16. Чардыбон Б. А. Белый и неокантианство // Миры Андрея Белого / под ред. К. Ичин, М. Спивак. Белград ; М., 2011. С. 678—686.

17. Чардыбон Б. Послесловие: Сергей Гессен в Польше до и после 2-й мировой войны / пер. И. В. Обуховой-Зелиньской // Русские евреи в Польше. Статьи, публикации, мемуары и эссе / под ред. К. Кикоит, И. В. Обуховой-Зелиньской, М. А. Пар-хомовоюто. Иерусалим, 2014. С. 233—256.

18. Чардыбон Б., Мирошниченко В. С. О выступлении С. Л. Франка на втором польском философском съезде (Варшава, 1927) // Философские науки. 2013. № 4. С. 120 — 122.

19. Челпанов Г. Об уме животных // Вопросы философии и психологии. 1907. № 91. С. 45 — 75.

20. Augustyn L. Wartosc bytu. Ontologizm etyczny w filozofii rosyjskiej (Rozwazania wokól filozofii Borysa Wyszeslawcewa) // Postneokantyzm — ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. &ardybon [i in.]. 2012. № 26. S. 309—324.

21. Bçben D. Kilka uwag o «Logosie», czyli filozofia kultury jako filozofia pierwsza // Folia Philosophica. 2012. № 30. S. 285 — 302.

22. Bild, Abbild und Wahrheit. Von der Gegenwart des Neukantianismus / ed. T. Kubalicy. Würzburg, 2013.

23. Bober I. Sergiusza Hessena próba przezwyciçzenia relatywizmu w naukach o kulturze // Z problematyki filozoficznej i ekonomicznej wspólczesnosci / ed. С. Szcze-pañczyka. Kielce, 1990. S. 7—33.

24. Bohun M. Nowa ontologia czy «prywatna metafizyka»? Kilka uwag na marginesie «syntezy krytycznej» Fiodora Stiepuna / / Postneokantyzm — ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. &ardybon [i in.]. 2012. № 26. S. 295 — 307.

25. Bohun M. Smiertelna cywilizacja. Katastroficzny antyokcydentalizm rosyjski i europejskie paradoksy / / Kultura i Wartosci. 2014. № 2. S. 45 — 62.

26. Cohen H. Kantowska teoria doswiadczenia / tlum. A.J. Norasa. Kçty, 2012.

27. Czardybon B. Wiara w ujçciu Aleksandra I. Wwiedienskiego // Logos i Ethos. 2009. № 2. S. 235 — 253.

28. Czardybon B. Andrieja Bielego teoria symbolizmu jako swiatopogl^du // Collo-quia Litteraria Sedlcensia. Studia Minora II. Symbol w paradygmatach kultury europej-skiej. Od czasow antycznych do wspolczesnosci / ed. A. Borkowskiego [i in.]. Siedlce, 2010. S. 37-40 (a).

29. Czardybon B. Motywy neokantowskie w rosyjskim symbolizmie // Symbol w kulturze rosyjskiej / ed. K. Dudy [i in.]. Krakow, 2010. S. 473-491 (b).

30. Czardybon B. Doswiadczenia marburskie Wladyslawa Tatarkiewicza i Borysa L. Pasternaka // Filo-Sofija. 2011. № 13-14. S. 505-520 (a).

31. Czardybon B. Symbolizm jako modus cogitandi i modus vivendi. Pojgcie symbolu w mysli Andrzeja Bielego // Przegl^d Rusycystyczny. 2011. № 3. S. 47—61 (b).

32. Czardybon B. «Nowe ontologie». Tradycja postneokantyzmu w Niemczech i Rosji (10 — 11 stycznia 2012, Krakow, Uniwersytet Jagiellonski). Sprawozdanie z konferencji // Kultura i Wartosci. 2012. № 1. S. 129-137 (a).

33. Czardybon B. Primum esse, deinde cognoscere. Metafizyka poznania Nicolaia Hartmanna a ontologizm Siemiona L. Franka // Ruch Filozoficzny. 2012. №3-4. S. 499- 516 (b).

34. Czardybon B. Rosyjski wariant neokantyzmu i postneokantyzmu // Postneokantyzm - ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. Czardybon [i in.]. 2012. № 26. S. 237-257 (c).

35. Czardybon B. Filozofia Nicolaia Hartmanna a filozofia rosyjska - wybrane analogie // Studia nad filozofi^ Nicolaia Hartmanna (z bibliografi^ polskich przekladow i opracowan po roku 1945) / ed. L. Kopciucha. Lublin, 2013. S. 235-252.

36. Czardybon B. Sezeman Wasyl // Идеи в России - Idee w Rosji - Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski / ed. J. Dobieszewskiego. Lodz, 2014. Т. 8. S. 380-385.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

37. Czardybon B. Hartmann Nicolai // Ibid. Lodz, 2015 [preprint] (a). Т. 9.

38. Czardybon B. Logizm // Ibid. 2015 [preprint] (b). Т. 9.

39. Danükina N. Filozofia i metafizyka w rozumieniu Sergiusza Hessena / tlum. D. Wanczyka / / Postneokantyzm - ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. Czardybon [i in.]. 2012. № 26. S. 275 - 285.

40. Diec J. Koncepcja kultury Sergiusza Hessena // Archiwum Historii Filozofii i Mysli Spolecznej. 1998. № 43. S. 195-202.

41. Filozofia wychowania Sergiusza Hessena / ed. H. Rotkiewicz. Warszawa, 1997.

42. Folkierska A. Sergiusz Hessen: pedagog odpowiedzialny. Warszawa, 2005.

43. Hartmann N. Zarys metafizyki poznania / tlum. E. Drzazgowskiej, P. Piszczatow-skiego. Warszawa, 2007.

44. Hessen S. Autobiografia. La pedagogia russa del XX secolo // I Problemi della Pedagogia / mod. L. Volpicelliego. Roma, 1956. Т. 17. S. 9-62.

45. Hessen S. Studia z filozofii kultury / komp. A. Walicki. Warszawa, 1968.

46. Hessen S. Filozofia, kultura, wychowanie / komp. M. Hessenowa. Wroclaw ; Warszawa, 1973.

47. Hessen S. Podstawy pedagogiki (Dziela wybrane. Т. 1) / komp. W. Okon ; tlum. A. Zielenczyka. Warszawa, 1997 (a).

48. Hessen S. Szkola i demokracja na przelomie (Dziela wybrane. Т. 2) / komp. W. Okon ; tlum. A. Zielenczyka. Warszawa, 1997 (b).

49. Hessen S. O sprzecznosciach i jednosci wychowania. Zagadnienia pedagogiki personalistycznej (Dziela wybrane. Т. 3) / komp. W. Okon. Warszawa, 1997 (c).

50. Hessen S. Struktura i tresc szkoly wspolczesnej. Zarys dydaktyki ogolnej (Dziela wybrane. Т. 4) / komp. W. Okon. Warszawa, 1997 (d).

51. Hessen S. Moje zycie / tlum. A. Kaminskiego // Hessen S. Pisma pomniejsze (Dziela wybrane. Т. 5) / komp. W. Okon. Warszawa, 1997. S. 45-47 (e).

52. Hessen S. Pisma pomniejsze (Dziela wybrane. Т. 5) / komp. W. Okon. Warszawa, 1997 (f).

53. Hessen S. Panstwo prawa i socjalizm / tlum. S. Mazurka. Warszawa, 2003.

54. Kojkol J. Kultura i wychowanie w filozoficznej wizji edukacji Sergiusza Hessena // Czlowiek i kultury. Liber amicorum. Studia poswigcone profesorowi Miroslawowi Nowa-czykowi / ed. Z. Stachowskiego. Warszawa ; Tyczyn, 2001. S. 85-98 (a).

55. Kojkol J. Wartosci a wychowanie w personalistycznej wizji edukacji Sergiusza Hes-sena // Elitaryzm. Mistrz w edukacji / ed. M. Szczepanskiej. Slupsk, 2001. S. 19—29 (b).

56. Kojkol J. Posthistoryczne traktowanie wartosci: B. Nawroczynski — S. Hessen — H. Elzenberg / / Acta Facultatis Philosophicae Universitatis Presoviensis. Studia Aesthe-tica. 2009. № 11. S. 124 — 142.

57. Krasicki J. Bierdiajew i Kant // Krasicki J. Bierdiajew i inni. W krçgu mysli rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego. Warszawa, 2012. S. 105 — 132 (a).

58. Krasicki J. Bierdiajew i neokantyzm // Ibid. S. 133—147 (b).

59. Krasicki J. «Filozoficzna donkichoteria»? Mikolaj Bierdiajew w poszukiwaniu idealu filozofii // Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. 2012. № 2. S. 39 — 57 (c).

60. Krasicki J. Mikolaj Bierdiajew a neokantyzm // Postneokantyzm — ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. Czardybon [i in.]. 2012. №26. S. 223 — 236 (d).

61. Kubalica T. Prymat rozumu praktycznego w logice. Teoria prawdy neokantowskiej szkoly badenskiej. Katowice, 2009.

62. Kubalica T. Wahrheit, Geltung und Wert. Die Wahrheitstheorie der Badischen Schule des Neukantianismus. Würzburg, 2011.

63. Kubalica T. Johannes Volkelt und das Problem der Metaphysik. Würzburg, 2014.

64. Kubalica T. Wladyslaw Tatarkiewicz und der Marburger Neukantianismus // Neukantianismus in Polen / ed. T. Kubalicy [i in.]. Würzburg, 2015. S. 115—124.

65. Kucha R., Swiderska M. Sergiusz Hessen (1887—1950) — as creative European educationalist with no homeland // Journal of Intercultural Management. 2013. № 4. S. 81 — 92.

66. Kuderowicz Z. Sergiusz Hessen a przelom antypozytywistyczny // Studia Filozo-ficzne. 1969. № 4. S. 161 — 164.

67. Losski M. Idealizm transcendentalno-logiczny w Rosji i jego krytyka. Wlodzimierz Ern (1. Przedstawiciele idealizmu transcendentalno-logicznego) // tosski M. Historia filozofii rosyjskiej / tlum. H. Paprockiego. Kçty, 2000. S. 357—365.

68. Marburg versus Südwestdeutschland. Philosophische Differenzen zwischen den beiden Hauptschulen des Neukantianismus / ed. Ch. Krijnena [i in.]. Würzburg, 2012.

69. Mazurek S. Rosyjski renesans religijno-filozoficzny wobec filozofii Kanta // Postneokantyzm — ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. Czardybon [i in.]. 2012. № 26. S. 215—221.

70. Miroshnychenko V. Na drodze do Bogoludzkiego uzasadnienia kultury: S. L. Frank a neokantyzm / tlum. B. Czardybon // Przegl^d Filozoficzny. Nowa Seria. 2011. № 1. S. 63 — 80.

71. Neokantyzm / komp. B. Borowicz-Sierocka [i in.]. Wroclaw, 1984.

72. Neokantyzm badenski i marburski. Antologia tekstow / ed. A.J. Norasa [i in.]. Katowice, 2011.

73. Neukantianismus in Polen / ed. T. Kubalicy [i in.]. Würzburg, 2015.

74. Niznikow S.A. O specyfice rosyjskiego neokantyzmu (uwagi o filozofii wiary A. I. Wwiedienskiego) / tlum. H. Rarot / / Colloquia Communia. Rosja — Wielki Nieznajomy. Wybor tekstow ze wspolczesnej filozofii i socjologii rosyjskiej / ed. H. Rarot [i in.]. 2004. № 2. S. 29 — 39.

75. Noras A.J. Kant a novokantovstvo — bâdenskâ a marburska skola / tlum. E. Andreanskyego [i in.]. Kosice, 2011.

76. Noras A. J. Historia neokantyzmu. Katowice, 2012.

77. Obolevitch T. Ontologizm, czyli Siemiona Franka polemika z pokantowskim epistemologizmem // Roczniki Filozoficzne. 2007. № 2. S. 67—79.

78. Obolevitch T. Animal symbolicum. Mysl E. Cassirera i A. F. tosiewa // W poszukiwa-niu swoistosci czlowieka / ed. G. Bugajaka [i in.]. Warszawa, 2008. S. 141 — 157 (a).

79. Obolevitch T. Polemiczne w^tki w filozofii wszechjednosci Siemiona Franka // Przegl^d Filozoficzny. Nowa Seria. 2008. №3. S. 61 — 70 (b).

80. Obolevitch T. Animal symbolicum. Mysl Ernsta Cassirera i Aleksego tosiewa // Aleksy tosiew, czyli rzecz o tytanizmie XX wieku / ed. J. Uglika [i in.]. Warszawa, 2012. S. 406—418 (a).

81. Obolevitch T. Wlodzimierza Solowjowa i Aleksandra Wwiedienskiego spor o Spinozg // Logos i Ethos. 2012. № 1. S. 233-240 (b).

82. Obolevitch T. W strong ontologizmu. Ewolucja tworcza Siemiona Franka // Postneokantyzm - ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. Czardybon [i in.]. 2012. № 26. S. 259 - 274 (c).

83. Paradowski R. Mikolaj Bierdiajew i Fiodor Stiepun o wolnosci. Wolnosc jako wiernosc // Paradowski R. Metafizyka i kultura. Repetycje kartezjanskie. Warszawa, 2011. S. 319-326.

84. Pluta A. Kultura i ksztalcenie. Proba kulturoznawczego odniesienia do koncepcji dydaktyki krytycznej Sergiusza Hessena. Czgstochowa, 1992.

85. Polskie badania filozofii rosyjskiej. Przewodnik po literaturze / ed. L. Kiejzik [i in.]. Warszawa, 2009. Т. 1.

86. Polskie badania filozofii rosyjskiej. Przewodnik po literaturze / ed. L. Kiejzik [i in.]. Warszawa, 2012. Т. 2.

87. Przebinda G. Rola «kantyzmu» w procesie ewolucji mysli Nikolaja Bierdiajewa // Slavia Orientalis. 1998. № 3. S. 433 -446.

88. Przebinda G. Rola «kantyzmu» w procesie ewolucji mysli Nikolaja Bierdiajewa // Przebinda G. Migdzy Moskw^ a Rzymem. Mysl religijna w Rosji XIX i XX wieku. Krakow,

2003. S. 159-171.

89. Przybycien K. K. Osobowosc w koncepcji pedagogicznej Sergiusza Hessena // Украшська полотсгика (Педагопчт дослщження). 2007. № 3-4. C. 83-95.

90. Solowjow W. S. Pojgcie Boga (w obronie filozofii Spinozy) / ed. T. Obolevitch // Logos i Ethos. 2012. № 1. S. 203-231.

91. Stiepun F. Zycie a tworczosc / tlum. W. Sawickiego. Warszawa, 1999.

92. Stiepun F. Biesy a rewolucja bolszewicka / tlum. R. Papieskiego // Kronos. Metafizyka - Kultura - Religia. 2007. № 4. S. 36-47.

93. Stolowicz L. Pr^dy filozoficzne pierwszej polowy XX wieku. Neokantyzm rosyjski // Stolowicz L. Historia filozofii rosyjskiej. Podrgcznik / tlum. B. Zylko. Gdansk, 2008. S. 333-363.

94. Styczynski M. Neokantysta Sergiusz Hessen // Migdzy reform^ a rewolucj^. Rosyjska mysl filozoficzna, polityczna i spoleczna na przelomie XIX i XX wieku / ed. A. Ochotnickiej [i in.]. Krakow, 2004. S. 127-140 (a).

95. Styczynski M. Sergei Hessen, Neo-Kantian // Studies in East European Thought.

2004. № 56. P. 55-71 (b).

96. Styczynski M. Neokantysta Sergiusz Hessen // Styczynski M. Ratio a Aoyo^: jedno czy dwoje? O filozofii rosyjskiej, sowietologii i o filozofii politycznej Andrzeja Walickiego. Zbior rozpraw. Lodz, 2012. S. 85-98.

97. Szczukin W. Метафизика ландшафта и цивилизация равнины (Федор Сте-пун) // Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. 2008. № 3. S. 145-162.

98. Sztobryn S. Filozofia wychowania Sergiusza Hessena. Lodz, 1994.

99. Sztobryn D, Sztobryn S. Transcendentalny empiryzm jako postac Hessenowskiego neokantyzmu / / Filozofia wychowania Sergiusza Hessena / ed. H. Rotkiewicz. Warszawa, 1997. S. 116-130.

100. Szulakiewicz M. Mikolaj Bierdiajew jako krytyk filozofii transcendentalnej // Emigracja rosyjska. Losy i idee / ed. R. Bäckera [i in.]. Lodz, 2002. S. 111-122.

101. Szulakiewicz M. Mikolaj Bierdiajew i filozofia krytyczna // ЕОФ1А. Pismo Filozofow Krajow Slowianskich. 2003. №3. S. 131-145.

102. Swi^cicki z(e) Lwowa H. G. Czelpanow. O rozumie zwierz^t (przeg.) // Przegl^d Filozoficzny. 1910. №4. S. 520.

103. Walicki A. Rosyjska filozofia i mysl spoleczna od Oswiecenia do marksizmu. Warszawa, 1973.

104. Walicki A. A history of Russian thought from the Enlightenment to Marxism / tlum. H. Andrews-Rusieckiej. Stanford, 1979.

105. Walicki A. A history of Russian thought from the Enlightenment to Marxism / tlum. H. Andrews-Rusieckiej. Oxford, 1980.

106. Walicki A. Sergiusz Hessen: synteza porewolucyjna // Walicki A. Filozofia prawa rosyjskiego liberalizmu. Wybor pism / tlum. J. Stawinskiego. Warszawa, 1995. S. 419-478.

107. Walicki A. Moj lodzki Mistrz i pluralizm wartosci // Walicki A. O inteligencji, liberalizmach i o Rosji. Krakow, 2007. S. 219 — 232.

108. Wieczorek Z. Filozofia wszechjednosci Sergiusza Hessena. Krakow, 2005.

109. Woköl idei pedagogicznych Sergiusza Hessena / ed. M. Blgdowskiej [i in.]. Lodz, 2013.

110. Wwiedienski A.I. O rodzajach wiary w jej relacji do wiedzy. Cz. 1 / tlum. T. Obolevitch, B. Czardybon // Logos i Ethos. 2009. № 2. C. 197—234.

111. Wwiedienski A.I. O rodzajach wiary w jej relacji do wiedzy. Cz. 2 / tlum. B. Czardybon // Logos i Ethos. 2010. № 1. C. 179 — 204.

112. Ziomek M. W poszukiwaniu kulturowej tozsamosci — rosyjscy Europejczycy: Fiodor Stiepun i Gieorgij Fiedotow i czasopismo «Новый град» / / Studenckie Zeszyty Naukowe (Instytut Filologii Wschodnioslowianskiej Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kolo Naukowe (W)Kolo Rosji). 2008. № 4. S. 40—48.

113. Ziomek M. Neokantyzm Fiodora Stiepuna // Postneokantyzm — ontologizm. Estetyka i Krytyka / ed. B. Czardybon [i in.]. 2012. №26. SC. 287—294.

Об авторах

Барбара Чардыбон — д-р гум. наук в области философии, науч. еотр. института философии философского факультета Ягеллонского университета в Кракове (Польша), basiaczardybon@interia.pl

Владимир Николаевич Белов — д-р филос. наук, зам. директора по международным связям Сочинского института РУДН, belovvn@rambler.ru

STUDIES INTO THE HISTORY OF RUSSIAN NEO-KANTIANISM IN POLAND

B. Czardybon, V. Belov

The article deals with the jey areas of Russian Neo-Kantianism studies in Poland. Although the number and quality of studies on the history of Russian Neo-Kantianism cannot be equated to those on the history of German Neo-Kantianism, the situation is improving. The authors stress the undeniable progress in Russian Neo-Kantianism studies in Poland: monographs, articles, collections, and research projects dedicated to certain scholars or aspects of the history of Russian Neo-Kantianism have appeared recenly.

The authors believe that a breakthrough in the Polish Neo-Kantianism Russian studies is associated with the works on Russian thought by Sister Teresa Obolevitch.

The authors consider A. Noras's idea about the development of the neo-Kantian concept into post-Neo-Kantianism as rather heuristic. One of the main features of this development is the on-tologization of cognitive process and the recognition of existential characteristics of the knowing subject as primary and exerting a significant impact on its cognitive structure. This 'ontological turn', typical of Russian Neo-Kantianism and, in particular, Sergey Hessen, Boris Yakovenko, and Vastly Sesemann, is, on the one hand, the hallmark of entire Russian philosophy, including its most representative parts, namely, Russian religious philosophy (ontologism). On the other hand, it brings the philosophical efforts of Russian neo-Kantians closer to the concept proposed by the creator of 'new ontology' Nicolai Hartmann. Therefore, Polish researchers make successful efforts aimed at identifying the 'intersections' between the doctrines of Russian neo-Kantians and those of their German colleagues and teachers from Marburg, Freiburg, and Heidelberg, as well as Russian religious philosophy and N. Hartmann's philosophical constructs.

Key words: Russian philosophy, Neo-Kantianism, post-Neo-Kantianism, Polish research on Neo-Kantianism, A. Noras, A. Valicky, «Ideas in Russia».

References

1. Belov V. N. 2012, Russkoje neokantianstwo: istorija i osobiennosti razvitija [Russian neo-Kantianism: history and features of development] // Kantovskij sbornik [KantOs Collection]. № 1, p. 27-39.

2. Valickij A. 1994, Posleslovije k publikacii «ziznieopisanija» S. I. Gessena [Afterword to the publication of S. I. Hessen's „biography"] // Voprosy filosofii [Problems of Philosophy]. № 7-8, p. 182-187.

3. Valickij A. 1998, Sergej Gessen: filosof v izgnanii [Sergey Hessen: philosopher in exile] // Gessen S. I. Izbrannyje sochinienija / pod red. A. Valickogo, N. Chystiakovoj [S. I. Hessen. Selected works /eds. A. Walicki, N. Chistyakova]. Moscow, p. 3 — 28.

4. Gessen S. I. 1994, Moje zyznieopisanije [My life] // Voprosy filosofii [Problems of Philosophy]. №7—8, p. 152—181.

5. Gessen S. I. 1995, Moje zyznieopisanije [My life] // Gessen S. I. Osnovy pedagogiki. Vvedenije v prikladnuju filosofiju / pod red. P. V. Aleksejeva [S.I. Hessen. Basics of pedagogy. Introduction to applied philosophy/ed. P. V. Alekseev]. Moscow, p. 412—447.

6. Gessen S.I. 1998, Moje zyznieopisanije [My life] // Gessen S.I. Izbrannyje sochinenija/ pod red. A. Valickogo, N. Chystiakovoj [S. I. Hessen. Selected works /eds. A. Walicki, N. Chistyakova]. Moscow, p. 723—782.

7. Kubalica T. 2010, Otnositelnaja istinnost' teorii otrazenija v interpretacii Genriha Rikkerta. Pier. V. Prohorova, V. Belova [Relative validity of the theory of reflection in the interpretation of Heinrich Rickert. Trans. V. Prochorov, V. Belov] // Kantovskij sbornik [Kant's Collection]. № 2, p. 69 — 79.

8. Maslin M. A. 2012, Andzej Valickij. Intellektualnyj portret polskogo istorika russkoj filosofii [Andrey Valicky. Smart portrait of the Polish historian of Russian philosophy] // Gumanitarnyje nauki. Vestnik Finansovogo universitieta [Humanities. Bulletin of the University of Finance]. № 4, p. 88—92.

9. Obolevich T. 2012, Spor Vladimira Solov'eva s Aleksandrom Vvedenskim po po-vodu Spinozy [Dispute Vladimir Solovyov and Alexander Vvedensky about Spinoza] // Solov'evskije issledovanija [Soloviev Study]. №4, p. 38—45.

10. Obolevich T. 2014, Ot neokantianstva k ontologizmu [From neo-Kantianism to on-tologism] // Mysl [Thought]. № 16, p. 62 — 69.

11. Obolevich T. 2015 (a) [preprint], Stepun Fedor Avgustovich [Stepun Fedor Av-gustovich // // Novaja rossijskaja enciklopedija. T. 15/pod red. V.I. Danilova-Danilana [New Russian encyclopedia. Vol. 15/ed. V.I. Danilov-Danilyan]. Moscow.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12. Obolevich T. 2015 (b), Uchastije russkih filosofov vo Vtorom polskom filosofskom kongresse (1927) [Participation of Russian philosophers of the Second Polish Congress of Philosophy (1927)] // Filosofskij zurnal [Philosophical Magazine]. №2, p. 128—145.

13. Frank S. L. 2013, Problema realnosti. Pier. B. Czardybon, V. S. Miroshnichenko [The problem of reality. Trans. B. Chardybon, V. S. Miroshnichenko] // Filosofskije nauki [Philosophical Sciences]. №4, p. 122—125.

14. Shchukin V. G. 2009, Jewropejskije lanshafty i cyvilizacija bolshoj ravniny (F. A. Stepun) [European landscapes and high plains of civilization (F. A. Stepun)] // Rossija: voob-razenije prostranstva/prostranstvo i voobrazenija / pod red. 1.1. Mitina, D. N. Zamiatina [Russia: the imagination of space/space and imaginations / eds. I.I. Mitin, D.N. Zamyatin]. Moscow, p. 378 — 397.

15. Shchukin V.G. 2012, Ot mietafiziki lanshafta k fienomienologii nacii. F. A. Stepun ob osobennostiah russkoj kultury [From metaphysics to the phenomenology of the landscape of the nation. F.A. Stepun about the peculiarities of Russian culture] // Fedor Av-gustovich Stepun / pod red. V. K. Kantora [Fyodor Avgustovich Stepun / ed. V. K. Kantor]. Moscow, p. 55 — 74.

16. Czardybon B. A. 2011, Belyj i neokantianstvo [A. Belyj and neo-Kantianism] // Miry Andreja Belogo / pod red. K. Ichin, M. Spivak [Andrew Belyj worlds / eds. K. Ichin, M. Spi-vak]. Belgrade — Moscow, p. 678 — 686.

17. Czardybon B. 2014, Posleslovije: Sergej Gessen v Polshe do i poslie 2-j mirovoj vojny. Pier. I.V. Obuhovoj-Zielin'skoj [Epilogue: Sergey Hessen in Poland before and after

the 2nd World War. Trans. I. N. Obuhova-Zielinska] // Russkije jevrei v Polshe. Stat'i, pub-likacii, miemuary i esse / pod red. K. Kikoina, I. V. Obuhovoj-Zielin'skoj, M. A. Parhomovskogo [Russian Jews in Poland. Articles, publications, memoirs and essays / ed. K. Kikoin, I. V. Obuhova-Zielinska, M. A. Parhomovsky]. Jerusalem, p. 233—256.

18. Czardybon B., Miroshnichenko V.S. 2013, O vystuplenii S. L. Franka na vtorom polskom filosofskom s'ezde (Varshava, 1927) [About speech S. L. Frank on the second Polish Philosophical Congress (Warsaw, 1927)] // Filosofskije nauki [Philosophical Sciences]. № 4, p. 120—122.

19. Czelpanov G. 1907, Ob umie zywotnyh [On the minds of animals] // Voprosy filo-sofii i psihologii [Problems of Philosophy and Psychology]. № 91, p. 45 — 75.

20. Augustyn L. 2012, Wartosc bytu. Ontologizm etyczny w filozofii rosyjskiej (Rozwazania wokol filozofii Borysa Wyszeslawcewa) [The value of being. Ethical onto-logism in Russian philosophy (Reflections on the philosophy of Boris Vysheslavtsev)] // Postneokantyzm - ontologizm / pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bohuna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantianism -ontologism / eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. № 26, p. 309 — 324.

21. Beben D. 2012, Kilka uwag o «Logosie», czyli filozofia kultury jako filozofia pierwsza [Some remarks on „Logos", or philosophy of culture as first philosophy] // Folia Philosophica [Folia Philosophica]. № 30, p. 285—302.

22. Bild, Abbild und Wahrheit. Von der Gegenwart des Neukantianismus, 2013 / ed. T. Kubalica. Würzburg.

23. Bober I. 1990, Sergiusza Hessena proba przezwyciezenia relatywizmu w naukach

0 kulturze [Sergey Hessen's attempt to overcome relativism in the sciences of culture] // Z problematyki filozoficznej i ekonomicznej wspolczesnosci / pod red. C. Szczepanczyka [From a philosophical and economic issues of the present day/ed. C. Szczepanczyk]. Kielce, p. 7—33.

24. Bohun M. 2012, Nowa ontologia czy «prywatna metafizyka»? Kilka uwag na marginesie «syntezy krytycznej» Fiodora Stiepuna [The new ontology or „the private metaphysics"? Some remarks on Fyodor Stepun's „critical synthesis"] // Postneokantyzm -ontologizm/pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bohuna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kan-tianism - ontologism / eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. № 26, p. 295—307.

25. Bohun M. 2014, Smiertelna cywilizacja. Katastroficzny antyokcydentalizm rosyjski

1 europejskie paradoksy [The mortal civilization. The Russian antioccidental catastro-phism and European paradoxes]. Kultura i Wartosci [Culture and Values]. №2, p. 45 — 62.

26. Cohen H. 2012, Kantowska teoria doswiadczenia. Pier. A.J. Norasa [Kant's theory of experience. Trans. A.J. Noras]. Kety.

27. Czardybon B. 2009, Wiara w ujeciu Aleksandra I. Wwiedienskiego [Faith according to Alexander I. Vvedensky] // Logos i Ethos [Logos and Ethos]. № 2, p. 235 — 253.

28. Czardybon B. 2010 (a), Andrieja Bielego teoria symbolizmu jako swiatopogl^du [Andrey Bely's theory of symbolism as a worldview] // Symbol w paradygmatach kultury europejskiej. Od czasow antycznych do wspolczesnosci/pod red. A. Borkowskiego, J. Urban. Collo-quia Litteraria Sedlcensia. Studia Minora II [Symbol in the paradigms of European culture. From antiquity to the present day / eds. A. Borkowski, J. Urban. Colloquia Litteraria Sedlcensia. Studia Minora II]. Siedlce, p. 37—40.

29. Czardybon B. 2010 (b), Motywy neokantowskie w rosyjskim symbolizmie [Neo-Kantian motifs in the Russian symbolism] // Symbol w kulturze rosyjskiej / pod red. K. Dudy, T. Obolevitch [Symbol in Russian culture /eds. K. Duda, T. Obolevitch]. Cracow, p. 473—491.

30. Czardybon B. 2011 (a), Doswiadczenia marburskie Wladyslawa Tatarkiewicza and Borysa L. Pasternaka [The Marburg experiences of Wladyslaw Tatarkiewicz and Boris L. Pasternak] // Filo-Sofija [Filo-Sofija]. № 13 — 14, p. 505 — 520.

31. Czardybon B. 2011 (b), Symbolizm jako modus cogitandi i modus vivendi. Pojecie symbolu w mysli Andrzeja Bielego [Symbolism as a modus cogitandi and modus vivendi. The concept of symbol in the thought of Andrey Bely] // Przeglad Rusycystyczny [Russian Studies Review]. № 3, p. 47—61.

32. Czardybon B. 2012 (a), «Nowe ontologie». Tradycja postneokantyzmu w Niem-czech i Rosji (10—11 stycznia 2012, Krakow, Uniwersytet Jagiellonski). Sprawozdanie

z konferencji [„The new ontologies". Tradition of post-neo-Kantianism in Germany and Russia (10—11 January 2012, Cracow, Jagiellonian University). Conference report] // Kul-tura i Wartosci [Culture and Values]. № 1, p. 129 — 137.

33. Czardybon B. 2012 (b), Primum esse, deinde cognoscere. Metafizyka poznania Ni-colaia Hartmanna a ontologizm Siemiona L. Franka [Primum esse, deinde cognoscere. Nicolai Hartmann's metaphysics of knowledge and Semyon L. Frank's ontologism] // Ruch Filozoficzny [Philosophical Movement]. №3—4, p. 499 — 516.

34. Czardybon B. 2012 (c), Rosyjski wariant neokantyzmu i postneokantyzmu [The Russian variant of neo-Kantianism and post-neo-Kantianism] // Postneokantyzm - ontologizm / pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bohuna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantia-nism - ontologism / eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. № 26, p. 237—257.

35. Czardybon B. 2013, Filozofia Nicolaia Hartmanna a filozofia rosyjska — wybrane analogie [The philosophy of Nicolai Hartmann and the Russian philosophy — selected analogies] // Studia nad filozofia Nicolaia Hartmanna (z bibliografia polskich przek-ladow i opracowan po roku 1945) / pod red. L. Kopciucha [The studies of the philosophy of Nicolai Hartmann (with Polish translations and elaborations after 1945) / ed. L. Kopciuch]. Lublin, p. 235 — 252.

36. Czardybon B. 2014, Sezeman Wasyl [Vasily Sesemann] // Idei w Rossii - Idee w Rosji - Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski. T. 8 / pod red. J. Dobieszewskiego [Ideas in Russia. Russian-Polish-English lexicon. Vol. 8/ed. J. Dobieszewski]. Lodz, p. 380 — 385.

37. Czardybon B. 2015 (a), Hartmann Nicolai [Hartmann Nicolai] // Idei w Rossii - Idee w Rosji - Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski. T. 9 / pod red. J. Dobieszewskiego [Ideas in Russia. Russian-Polish-English lexicon. Vol. 9 / ed. J. Dobieszewski]. Lodz.

38. Czardybon B. 2015 (b), Logizm [Logism] // Idei w Rossii - Idee w Rosji - Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski. T. 9 / pod red. J. Dobieszewskiego [Ideas in Russia. Russian-Polish-English lexicon. Vol. 9 / ed. J. Dobieszewski]. Lodz.

39. Danilkina N. 2012, Filozofia i metafizyka w rozumieniu Sergiusza Hessena. Pier. D. Wanczyka [„Philosophy" and „metaphysics" in Sergey Hessen's interpretation. Trans. D. Wanczyk] // Postneokantyzm - ontologizm/pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bo-huna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantianism - ontologism / eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. №26, p. 275—285.

40. Diec J. 1998, Koncepcja kultury Sergiusza Hessena [Sergey Hessen's conception of culture] // Archiwum Historii Filozofii i Mysli Spolecznej [Archives of the History of Philosophy and Social Thought]. №43, p. 195 — 202.

41. Filozofia wychowania Sergiusza Hessena, 1997 / pod red. H. Rotkiewicz [Sergey Hessen's philosophy of education / ed. H. Rotkiewicz]. Warsaw.

42. Folkierska A. 2005, Sergiusz Hessen: pedagog odpowiedzialny [Sergei Hessen: responsible educator]. Warsaw.

43. Hartmann N. 2007, Zarys metafizyki poznania. Pier. E. Drzazgowskiej, P. Pis-zczatowskiego [Outline of a metaphysics of knowledge. Trans. E. Drzazgowska, P. Piszcza-towski]. Warsaw.

44. Hessen S. 1956, Autobiografia. La pedagogia russa del XX secolo [Autobiography. The pedagogy of the Russian twentieth century] // I Problemi della Pedagogia. T. 17 / pod red. L. Volpicelliego [I Problems of pedagogy. Vol. 17/ ed. L. Volpicelli]. Roma. p. 9 — 62.

45. Hessen S. 1968, Studia z filozofii kultury / sost. A. Walicki [Studies in the philosophy of culture / ed. A. Walicki]. Warsaw.

46. Hessen S. 1973, Filozofia, kultura, wychowanie / sost. M. Hessenowa [Philosophy, culture, education /ed. M. Hessenowa]. Wroclaw — Warsaw.

47. Hessen S. 1997 (a), Podstawy pedagogiki (Dziela wybrane. T. 1) / sost. W. Okon, pier. A. Zie-lenczyka [Basics ofpedagogy (Selected works. Vol. 1) / ed. W.Okon, trans. A. Zielenczyk]. Warszawa.

48. Hessen S. 1997 (b), Szkola i demokracja na przelomie (Dziela wybrane. T. 2) / sost. W. Okon, pier. A. Zielenczyka [School and democracy at the turn (Selected works. Vol. 2) / ed. W. Okon, trans. A. Zielenczyk]. Warsaw.

49. Hessen S. 1997 (c), O sprzecznosciach i jednosci wychowania. Zagadnienia pe-da-gogiki personalistycznej (Dziela wybrane. T. 3) / sost. W. Okon [The contradictions and unity of education. Issues personalistic pedagogy (Selected works. Vol. 3) / ed. W. Okon]. Warsaw.

50. Hessen S. 1997 (d), Struktura i tresc szkoly wspolczesnej. Zarys dydaktyki ogolnej (Dziela wybrane. T. 4) / sost. W. Okon [The structure and content of contemporary school. An outline of general didactics (Selected works. Vol. 4) / ed. W. Okon]. Warsaw.

51. Hessen S. 1997 (e), Moje zycie. Pier. A. Kaminskiego [My life. Trans. A. Kaminski] / / Hessen S. Pisma pomniejsze (Dziela wybrane. T. 5) / sost. W. Okon [Hessen S. Minor writings. (Selected works. Vol. 5) / ed. W. Okon]. Warsaw, p. 45 —47.

52. Hessen S. 1997 (f), Pisma pomniejsze (Dziela wybrane. T. 5) / sost. W. Okon [Minor writings (Selected works. Vol. 5) / ed. W. Okon]. Warsaw.

53. Hessen S. 2003, Panstwo prawa i socjalizm. Pier. S. Mazurka [The state of law and socialism. Trans. S. Mazurek]. Warsaw.

54. Kojkol J. 2001 (a), Kultura i wychowanie w filozoficznej wizji edukacji Sergiusza Hessena [Culture and education in Sergey Hessen' philosophical vision of education] // Czlowiek i kultury. Liber amicorum. Studia poswiecone profesorowi Miroslawowi Nowaczykowi / pod red. Z. Stachowskiego [Man and cultures. Liber amicorum. Studies dedicated to Professor Mi-roslaw Nowaczyk/ed. Z. Stachowski]. Warsaw — Tyczyn, p. 85 — 98.

55. Kojkol J. 2001 (b), Wartosci a wychowanie w personalistycznej wizji edukacji Ser-giusza Hessena [Values and education in Sergey Hessen's personalistic vision of education] // Elitaryzm. Mistrz w edukacji / pod red. M. Szczepanskiej [Elitism. Master in education / ed. M. Szczepanska]. Slupsk, p. 19—29.

56. Kojkol J. 2009, Posthistoryczne traktowanie wartosci: B. Nawroczynski — S. Hessen — H. Elzenberg [Post-historical treatment values: B. Nawroczynski — S. Hessen — H. El-zenberg] // Acta Facultatis Philosophicae Universitatis Presoviensis. Studia Aesthetica [Acta Universitatis Facultatis Philosophicae Presoviensis. Studia Aesthetica]. №XI, p. 124—142.

57. Krasicki J. 2012 (a), Bierdiajew i Kant [Berdyaev and Kant] // Krasicki J. Bierdiajew i inni. W kregu mysli rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego [J. Krasicki. Berdyaev and others. In the circle of the thought of Russian religious-philosophical renaissance]. Warsaw, p. 105 — 132.

58. Krasicki J. 2012 (b), Bierdiajew i neokantyzm // Krasicki J. Bierdiajew i inni. Wkregu mysli rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego [Berdyaev and neo-Kantianism // Krasicki J. Berdyaev and others. In the circle of thoughts of Russian religious-philosophical renaissance]. Warsaw, p. 133—147.

59. Krasicki J. 2012 (c), «Filozoficzna donkichoteria»? Mikolaj Bierdiajew w poszukiwaniu idealu filozofii [„Philosophical Quixotism"? Nikolai Berdyayev and the search for the ideal of philosophy] // Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska [Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska]. № 2, p. 39 — 57.

60. Krasicki J. 2012 (d), Mikolaj Bierdiajew a neokantyzm [Nicolai Berdyayev and neo-Kantianism] // Postneokantyzm - ontologizm / pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bo-huna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantianism - ontologism / eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. №26, p. 223—236.

61. Kubalica T. 2009, Prymat rozumu praktycznego w logice. Teoria prawdy neokantowskiej szkoly badenskiej [Primacy of practical reason in the logic. Theory of truth of neo-Kantian Baden school]. Katowice.

62. Kubalica T. 2011, Wahrheit, Geltung und Wert. Die Wahrheitstheorie der Badischen Schule des Neukantianismus. WuDrzburg.

63. Kubalica T. 2014, Johannes Volkelt und das Problem der Metaphysik. WuDrzburg.

64. Kubalica T. 2015, Wladyslaw Tatarkiewicz und der Marburger Neukantianismus // Neukantianismus in Polen / pod red. T. Kubalicy, S. Nachtsheima. Würzburg, p. 115—124.

65. Kucha R., Swiderska M. 2013, Sergiusz Hessen (1887—1950) — as creative European educationalist with no homeland. Journal of Intercultural Management. №4, p. 81 — 92.

66. Kuderowicz Z. 1969, Sergiusz Hessen a przelom antypozytywistyczny [Sergey Hessen and antipositivisitc turn] // Studia Filozoficzne [Philosophical Studies]. №4, p. 161 — 164.

67. Losski M. 2000, Idealizm transcendentalno-logiczny w Rosji i jego krytyka. Wlod-zimierz Ern (1. Przedstawiciele idealizmu transcendentalno-logicznego) [Transcendental-

logical idealism in Russia and its criticism. Vladimir Ern (1. Representatives of transcendental-logical idealism)] // Losski M. Historia filozofii rosyjskiej. Pier. H. Paprockiego [Lossky M. The history of Russian philosophy. Trans. H. Paprocki]. Kety, p. 357—365.

68. Marburg versus Südwestdeutschland. Philosophische Differenzen zwischen den beiden Hauptschulen des Neukantianismus / eds. Ch. Krijnen, A.J. Noras. Würzburg, 2012.

69. Mazurek S. 2012, Rosyjski renesans religijno-filozoficzny wobec filozofii Kanta [Russian religious-philosophical renaissance and Immanuel Kant's philosophy] // Post-neokantyzm - ontologizm/pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bohuna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantianism - ontologism /eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. № 26, p. 215—221.

70. Miroshnychenko V. 2011, Na drodze do Bogoludzkiego uzasadnienia kultury: S.L. Frank a neokantyzm. Pier. B. Czardybon [On the way to theo-antropologic legitimation of culture: S. L. Frank and neo-Kantianism. Trans. B. Czardybon] // Przeglad Filozoficzny. Nowa Seria [Philosophical Review. New Series]. № 1, p. 63—80.

71. Neokantyzm 1984 / sost. B. Borowicz-Sierocka, C. Karkowski [Neo-Kantianism / ed. B. Borowicz-Sierocka, C. Karkowski]. Wroclaw.

72. Neokantyzm badenski i marburski. Antologia tekstow 2011 / pod red. A.J. No-rasa, T. Kubalicy [The Baden and Marburg neo-Kantianism. Anthology / ed. A.J. Noras, T. Kubalica]. Katowice.

73. Neukantianismus in Polen 2015 / ed. T. Kubalica, S. Nachtsheim. Würzburg.

74. Niznikow S. A. 2004, O specyfice rosyjskiego neokantyzmu (uwagi o filozofii wia-ry A. I. Wwiedienskiego). Pier. H. Rarot [On specific character of the Russian neo-Kantia-nism (notes on A. I. Vvedensky's philosophy of faith). Trans. H. Rarot] // Rosja - Wielki Nieznajomy. Wybor tekstow ze wspolczesnej filozofii i socjologii rosyjskiej / pod red. H. Rarot, J. Mizinskiej. Colloquia Communia [Russia - Great Stranger. Selection of texts on the Russian contemporary philosophy and sociology / eds. H. Rarot, J. Mizinska. Colloquia Communia]. № 2, p. 29—39.

75. Noras A.J. 2011, Kant a novokantovstvo — badenska a marburska skola. Pier. E. And-reanskyego, V. Lesko, P. Tholta [Kant and neo-Kantianism — Baden and Marburg school. Trans. E. Andreansky, V. Lesko, P. Tholt]. Kosice.

76. Noras A.J. 2012, Historia neokantyzmu [The history of neo-Kantianism]. Katowice.

77. Obolevitch T. 2007, Ontologizm, czyli Siemiona Franka polemika z pokantowskim epistemologizmem [Ontologism. Semyon Frank's polemic with post-Kantian epistemolo-gism] // Roczniki Filozoficzne [Annals of Philosophy]. № 2, p. 67—79.

78. Obolevitch T. 2008 (a), Animal symbolicum. Mysl E. Cassirera i A. F. Losiewa [Animal symbolicum. E. Cassirer and A.F. Losievs thought] / / W poszukiwaniu swoistosci czlowieka / pod red. G. Bugajaka, J. Tomczyka [In search of specificity man / eds. G. Bugajak, J. Tomczyk]. Warsaw, p. 141 — 157.

79. Obolevitch T. 2008 (b), Polemiczne watki w filozofii wszechjednosci Siemiona Fran-ka [Polemical themes in Semyon Frank's philosophy of all-unity] // Przeglad Filozoficzny. Nowa Seria [Philosophical Review. New Series]. № 3, p. 61 — 70.

80. Obolevitch T. 2012 (a), Animal symbolicum. Mysl Ernsta Cassirera i Aleksego Losiewa [Animal symbolicum. Thought of Ernst Cassirer and Alexei Losev] / / Aleksy Lo-siew, czyli rzecz o tytanizmie XX wieku / pod red. J. Uglika, E. Tacho-Godi, L. Kiejzik [Alexei Lo-siew. or thing about titanism at 20th century / eds. J. Uglik, E. Tacho-Godi, L. Kiejzik]. Warsaw, p. 406—418.

81. Obolevitch T. 2012 (b), Wlodzimierza Solowjowa i Aleksandra Wwiedienskiego spor o Spinoze [Vladimir Solovev and Alexander Vvedensky polemic on Spinoza] / / Logos i Ethos [Logos and Ethos]. № 1, p. 233—240.

82. Obolevitch T. 2012 (c), W strone ontologizmu. Ewolucja tworcza Siemiona Franka [Towards ontologism. Creative evolution on Semyon Frank] // Postneokantyzm - ontolo-gizm / pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bohuna. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantia-nism -ontologism/eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. №26, p. 259 — 274.

83. Paradowski R. 2011, Mikolaj Bierdiajew i Fiodor Stiepun o wolnosci. Wolnosc jako wiernosc [Nicolai Berdyayev and Fyodor Stepun on freedom. Freedom as fidelity] // Pa-radowski R. Metafizyka i kultura. Repetycje kartezjanskie [Paradowski R. Metaphysics and culture. Cartesian repetitions]. Warsaw, p. 319 — 326.

84. Pluta A. 1992, Kultura i ksztalcenie. Proba kulturoznawczego odniesienia do koncepcji dydaktyki krytycznej Sergiusza Hessena [Culture and education. Attempt cultural studies reference to the conception of critical didactics of Sergey Hessen]. Czestochowa.

85. Polskie badania filozofii rosyjskiej. Przewodnik po literaturze. T. 1 / pod red. L. Kiejzik, J. Uglika [Polish studies on Russian philosophy. A guidebook to literature. Vol. 1 / eds. L. Kiej-zik, J. Uglik]. Warsaw, 2009.

86. Polskie badania filozofii rosyjskiej. Przewodnik po literaturze. T. 2 / pod red. L. Kiej-zik, J. Uglika [Polish study Russian philosophy. A guidebook to literature. Vol. 2 / eds. L. Kiej-zik, J. Uglik]. Warsaw, 2012.

87. Przebinda G. 1998, Rola «kantyzmu» w procesie ewolucji mysli Nikolaja Bier-diajewa [The role of the „Kantianism" in the process of evolution of Nicolai Berdyaev s thought]. Slavia Orientalis [Slavia Orientalis]. №3, p. 433 —446.

88. Przebinda G. 2003, Rola «kantyzmu» w procesie ewolucji mysli Nikolaja Bierdiaje-wa [The role of the „Kantianism" in the process of evolution of Nicolai Berdyaevs thought] // Przebinda G. Miqdzy Moskwq a Rzymem. Mysl religijna w Rosji XIX i XX wieku [Between Moscow and Rome. Russian religious thought in Russia at the 19th and XXth centuries]. Cracow, p. 159 — 171.

89. Przybycien K. K. 2007, Osobowosc w koncepcji pedagogicznej Sergiusza Hessena [Personality in the pedagogical conception of Sergey Hessen] // Ukrains'ka polonistika (Pie-dagogichni dostizenija) [Ukrainian Polish studies (Pedagogical achievements)]. №3—4, p. 83—95.

90. Solowjow W. S. 2012, Pojecie Boga (w obronie filozofii Spinozy) / Pier. koll. pod red. T. Obolevitch [The concept of God (the defense of Spinoza's philosophy) / Trans. coll. ed. T. Obolevitch] // Logos i Ethos [Logos and Ethos]. № 1, p. 203 — 231.

91. Stiepun F. 1999, Zycie a tworczosc. Pier. W. Sawickiego [The life and creativity. Trans. W. Sawicki]. Warsaw.

92. Stiepun F. 2007, «Biesy» a rewolucja bolszewicka. Pier. R. Papieskiego [„The devils" and the Bolshevik Revolution. Trans. R. Papieski] // Kronos. Metafizyka - Kultura -Religia [Kronos. Metaphysics - Culture - Religion]. №4, p. 36—47.

93. Stolowicz L. 2008, Prady filozoficzne pierwszej polowy XX wieku. Neokantyzm ro-syjski [Philosophical directions at first half of the 20th century. Russian neo-Kantianism] // Stolowicz L. Historia filozofii rosyjskiej. Podrecznik. Pier. B. Zylko [Stolowicz L. History of Russian philosophy. Coursebook. Trans. B. Zylko]. Gdansk, p. 333 — 363.

94. Styczynski M. 2004 (a), Neokantysta Sergiusz Hessen [Sergey Hessen, neo-Kan-tian] // Miedzy reforma a rewolucja. Rosyjska mysl filozoficzna, polityczna i spoleczna na przelo-mie XIX i XX wieku /pod red. A. Ochotnickiej, W. Rydzewskiego [Between reform and revolution. Russian philosophical, political and social thought at the turn of the 19th and 20th century / ed. A. Ochotnicka, W. Rydzewski]. Cracow, p. 127—140.

95. Styczynski M. 2004 (b), Sergei Hessen, Neo-Kantian // Studies in East European Thought. №56, p. 55 — 71.

96. Styczynski M. 2012, Neokantysta Sergiusz Hessen [Neo-Kantian Sergei Hessen] // Styczynski M. Ratio a Logos: jedno czy dwoje? O filozofii rosyjskiej, sowietologii i o filozofii politycznej Andrzeja Walickiego. Zbior rozpraw [Styczynski M. Ratio and Logos: one or two? On the Russian philosophy, sovietology and political philosophy of Andrzej Walicki. Collection of treatises]. Lodz, p. 85 — 98.

97. Szczukin W. 2008, Mietafizika landshafta i cywilizacija rawniny (Fedor Stiepun) [Metaphysics landscape and civilization of the plains (Fedor Stepun)] // Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis [Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis]. № 3, p. 145—162.

98. Sztobryn S. 1994, Filozofia wychowania Sergiusza Hessena [Sergey Hessen's philosophy of education]. Lodz.

99. Sztobryn D., Sztobryn S. 1997, Transcendentalny empiryzm jako postac Hesse-nowskiego neokantyzmu [Transcendental empiricism as a character Hessen neo-Kantia-nism] // Filozofia wychowania Sergiusza Hessena/pod red. H. Rotkiewicz [Sergey Hessen's philosophy of education /ed. H. Rotkiewicz]. Warsaw, p. 116 — 130.

100. Szulakiewicz M. 2002, Mikolaj Bierdiajew jako krytyk filozofii transcendentalnej [Nikolaj Berdyaev as a critic of transcendental philosophy] // Emigracja rosyjska. Losy i idee / pod red. R. Backera, Z. Karpusa [Russian emigration. Fate and ideas / eds. R. Backer, Z. Karpus]. Lodz, p. 111-122.

101. Szulakiewicz M. 2003, Mikolaj Bierdiajew i filozofia krytyczna [Nicolai Berdya-yev and critical philosophy] // SOFIA. Pismo Filozofow Krajow Slowianskich [SOFIA. Journal of the Philosophers of Slavic Countries]. № 3, p. 131 — 145.

102. Swiecicki z(e) Lwowa H. G. 1910, Czelpanow. O rozumie zwierzat (rec.) [G. Czel-panow. About mind animals (rev.)] // Przeglad Filozoficzny [Philosophical Review]. №4, p. 520.

103. Walicki A. 1973, Rosyjska filozofia i mysl spoleczna od Oswiecenia do marksizmu [Russian philosophy and social thought from the Enlightenment to Marxism]. Warsaw.

104. Walicki A. 1979, A history of Russian thought from the Enlightenment to Marxism. Trans. H. Andrews-Rusiecka. Stanford.

105. Walicki A. 1980, A history of Russian thought from the Enlightenment to Marxism. Trans. H. Andrews-Rusiecka. Oxford.

106. Walicki A. 1995, Sergiusz Hessen: synteza porewolucyjna [Sergey Hessen: post-revolutionary synthesis] // Walicki A. Filozofia prawa rosyjskiego liberalizmu. Wybor pism. Pier. J. Stawinskiego [Walicki A. Philosophy of law of Russian liberalism. Choosing writings. Trans. J. Stawinski]. Warsaw, p. 419 — 478.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

107. Walicki A. 2007, Moj lodzki Mistrz i pluralizm wartosci [My Lodzian master and pluralism of values] // Walicki A. O inteligencji, liberalizmach i o Rosji [Walicki A. On the intelligence, liberalisms and Russia]. Cracow, p. 219 — 232.

108. Wieczorek Z. 2005, Filozofia wszechjednosci Sergiusza Hessena [Sergey Hessen's philosophy of all-unity]. Cracow.

109. Wokol idei pedagogicznych Sergiusza Hessena, 2013 / pod red. M. Bledowskiej, A. Wrobel [Around the pedagogical ideas of Sergey Hessen / eds. M. Blgdowska, A. Wro-bel]. Lodz.

110. Wwiedienski A. I. 2009, O rodzajach wiary w jej relacji do wiedzy. Cz. 1. Pier. T. Obo-levitch, B. Czardybon [On the kinds of faith with reference to knowledge. Vol. 1. Trans. T. Obo-levitch, B. Czardybon] // Logos i Ethos [Logos and Ethos]. № 2, p. 197—234.

111. Wwiedienski A. I. 2010, O rodzajach wiary w jej relacji do wiedzy. Cz. 2. Pier. B. Czardybon [On the kinds of faith with reference to knowledge. Vol. 2. Trans. B. Czardybon] // Logos i Ethos [Logos and Ethos]. № 1, p. 179 — 204.

112. Ziomek M. 2008, W poszukiwaniu kulturowej tozsamosci — rosyjscy Europej-czycy: Fiodor Stiepun i Gieorgij Fiedotow i czasopismo «Nowyj grad» [In the search for cultural identity —Russian Europeans: Fyodor Stepun and Georgy Fedotov and the magazine „New hail"] // Studenckie Zeszyty Naukowe (Instytut Filologii Wschodnioslowianskiej Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kolo Naukowe (W)Kolo Rosji) [Student Scientific Papers (Institute of Slavonic Philology of the Jagiellonian University, Scientific Circle (In) Circle Russia)]. №4, p. 40— 48.

113. Ziomek M. 2012, Neokantyzm Fiodora Stiepuna [Fyodor Stepun's neo-Kantian philosophy] // Postneokantyzm - ontologizm/pod red. B. Czardybon, L. Augustyna, M. Bohu-na. Estetyka i Krytyka [Post-neo-Kantianism - ontologism / eds. B. Czardybon, L. Augustyn, M. Bohun. Aesthetics and Criticism]. №26, p. 287— 294.

About the authors

Dr Barbara Czardybon, Department of Philosophy, Faculty of Philosophy, Jagiellonian University in Cracow (Poland), basiaczardybon@interia.pl

Prof Vladimir Belov, Deputy Director for International Relations, Sochi Institute of Peoples' Friendship University, belovvn@rambler.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.