CC BY
372
УДК 32
ББК 74.58 я 73
Махмудов Олимцон Ра^матцонович,
номзади илмуои таърих, дотсент, мудири кафедраи методикаи таълими таърих ва ууцуц, Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров.(Цум^урии
Тоцикистон, ш. Хуцанд) Шарипов Баротцон Фар^одович,
магистранти курси як-уми факултети таърих ва ууцуци Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров, (Цумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд)
Махмудов Олимджон Рахматджонович,
кандидат исторических наук, доцент, заведующий кафедрой методики
преподавания истории и права Худжандского государственного университета им. акад. Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд)
Шарипов Баротджон Фарходович,
магистрант 1-го курса факултета истории и права Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова, (Республика Таджикистан, г. Худжанд)
Mahmudov Olimjon Rahmatjonovich, candidate of historical sciences, chief of the department of methods of teaching history and law under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand). E- MAIL: makhmudov_68@bk.ru Sharipov Barotjon Farhodovich, first year master's degree of the faculty of History and Law under Khujand State University name after academician B.Gafurov, (Tajikistan Republic, Khujand) E-MAIL: uchzaphgu@mail.ru
Вожщои калиди: маориф, мактаб, таълиму тарбия, мутахассис, маърифат, цщонбини,
зиёиён.
Дар мацола оид ба испороты соуаи маориф маълумот дода шудааст. Муаллиф мацоми Президенты Цущурии Тоцикистон Эмомали Рщмонро бщри инкишофи соуаи маориф дар асоси далелу рацащо нишон дода цайд намудааст, ки Цущурии Тоцикистон дар даврони Истицлолият ба цуллщои баланди инкишоф дар соуаи маориф ноил гардидааст. Дар мацола уамчунин оид ба цабули якчанд санади меъёрии ууцуци ва созишномщои соуаи маориф дар даврони Истицлолият маълумот дода шудааст.
Ключевые слова: образование, школа, обучение и воспитание, специалист, кругозор, интеллигенция.
В статье даётся сведение о реформе сферы образования. Автор на основе фактов и цифр показывает роль Основателя мира и согласия - Лидера нации Президента Республики Таджикистан Эмомали Рахмона и отмечает, что Республика Таджикистан в годы независимости достигла высоких вершин развития в сфере образования.
В статье также идёт речь о принятии нормативн -правовых актов сферы образования Республики Таджикистан в годы независимости.
119
ИСЛОХОТИ СОХАИ МАОРИФ ДАР ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН ДАР СОЛХОИ ИСТИЦЛОЛИЯТ
РЕФОРМА СФЕРЫ ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ
REFORM OF EDUCATIONAL SHERE IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN IN THE YEARS OF INDEPENDENCE
Keywords: education, school, tuition and upbringing, specialist, outlook, intelligation
The author adduces the formation concerned with the reforming education system. Based on facts and statistics, the author of the article shows the role of the Leader of Nation, the Founder of Peace and Unity the president of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmon, he underscores that Tajikistan Republic in the years of independence has developed greatly in the sphere of education.
As well as, the author speaks about the substantiations and agreements of the system of education during the independence.
Даврони сохибисти;лоли дар кишвар бо сиёсати пайгиронаи рохбарияти давлату хукумат хоса Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон маорифро сохаи афзалиятнок ва калидй гузошта, бахри бехбуд бахшидани соха талошхои зиёдеро анчом доданд. Махсусан бунёду азнавсозии муассисахои таълимй, чудо намудани Квотахои президентй барои духтарону писарон, тиб;и квотахои хукуматй, та»ХС»или чавонони кишвар ва муассисахои таълимии хоричии кишвар, бастани шартномахои марбут дар сохаи маориф ва кишвархои хорич, чудо намудани даххо намуди навъ идрорпулихо, ба маротиб зиёд намудани маошири кормандони соха, таъсиси литсейхои сохавй, мактабхои Президентй, гимназия, муассисахои томактабй, ба нашр расидани китобу дастурхои таълимй бо забони точикй мебошад.
Дар таърихи маорифи мамлакат баъди сохибисти;лол гардидани Чумхурии Точикистон, бо захмати пеш аз пеш Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон таълиму тадрис ва сифатхои нав гузошт, ки ин хама дар ;онун "Дар бораи маориф", ;онунхои амалкунанда ва дигар санадхои меъёри ху;у;й равшан баён гардидаанд.
Бо ташаббус ва дастгирии бевоситаи Пешвои миллат санадхои меъёрии ху;у;ии сохаи маориф Конуни Ч,Т «Дар бораи маориф» (соли 1993) дар вазъи муташаничи и;тисодиву сиёсй тахия ва ;абул шуд.
Соли 2013 Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии кишвар Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф»-ро бо тахрири нав ;абул намуд. Конуни мазкур барои ба низом даровардани меъёрхои ху;у;й дар бахши маориф мусоидат намуда, барои равна;и минбаъдаи сохаи маориф заминаи боэътимод фарохам овард.
Дар ин росто тачдид ва такмили низоми таълиму тарбия аз чумлаи самти афзалиятнок ва вазифаи мухимтарини сиёсати давлатй эълон гардид. Ислохоти фарогири сохаи маориф таввассути хамасола зиёд кардани маблаггузори давлатй, тахкими асосхои миллии омузишу азхудкунй ва ба стандарти чахони мувофи; будан кушиш менамояд. Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми навбатии худ ба Мачлиси Олии Чумхури Точикистон кайд намудаанд, ки ма;сади асоси мо дар ин самт аз он иборат аст, ки хифзи ичтимои мардум харчи бехтар таъмин гардад. Сохаи маориф кушиш менамояд, ки барои тарбияи кудакону наврасони солим, та»ХС»или чавонон ва тарбияи кадрхои замони муосир замина (базаи) моддй ва маънавиро вобаста ба талаботи замони муосир чо ба чо мекунад (1, 5-8).
Сарвари давлат дар суханронии пурмухтавои худ 28 августи соли 1995 дар Мачлиси фаъолони маорифи кишвар ба масъалахои мухимтарини соха мустахкам кардани пояхои моддиву техникии муассисахои таълимй, баланд бардоштани сифати тарбияи мутахассисон, бехтар кардани шароити зисту зиндагонии омузгорону устодон (хусусан мутахассисони чавони сохаи омузгорй) таваччухи хоса зохир намуда, бо исхор таъкид намуданд.
«То замоне, ки мо барои ахли маориф, зиёиён, онхое, ки офаранда, парваришдиханда ва мухофизи маънавиёт, ахло; ва маърифати чомеа хастанд, зиндагии сазовору шоиста мухайё накунем, ма;ому мартабаи онхоро ба дарачае, ки мебояд дарк нанамоем ба ояндаи дурахшон назар кардан душвор аст» (8).
Кобили тазаккур аст, ки хануз дар мохи ноябри соли 1995 дар вазъи ноороми и;тисодию сиёсй Карори ^укумати Чумхурй «Дар бораи чорахои бехтар намудани шароити манзилй ва коммуналию маишии кормандони маориф ва дар бораи баъзе чорахои пурзур намудани хифзи ичтимоии кормандони маориф» ба тавсиб расида буд. Тиб;и он манзили дар ихтиёри кормандони соха буда, ба таври ройгон ба онхо дода шудаанд. Хдмчунин ба омузгорон, устодони муассисахои таълимй ёрдампулии табобатй ба андозаи як маош, чубронпулии хармоха барои харидории маводи методй, му;аррар шуд. Омузгорони дехот аз супоридани андози ;итъаи замини наздихавлигй озод гардиданд.
Дар он солхо Точикистон дар вазъи нихоят сангини дохилй ва минта;авй ;арор дошт. Точикистон, ки амалан чумхурии камрушд ва дорои мушкилоти зиёди ичтимой, и;тисодй ва коммуникатсионии соби; шуравй буд, бо пошхурии он ба вазъи душвору сангинтар дучор шуд.
Ислохоти сохаи маориф дар Точикистон дар чунин шароити вазнин шуруъ гардид ва ;айд кардан зарур аст, ки дар як вазъияти бухрони ба пешрафти сохаи маориф монеагихо зиёд буданд. Аз тарс хонандагон ва омузгорон дар мактаб фаъолият намекарданд. Дар ин давра вазъи ноором барои пешравии сохаи маориф имкон намедод. Зиддиятхои дохилй ва кашмакашхо дар баъзе минта;ахо боиси ;атъшавии дарсхо дар мактабхо гардид. Аз тарс хонандагон ва омузгорон ба мактаб намеомаданд, иштирок ба дарсхо хеле суст гардид. Дар чунин шароити душвор баъди Ичлосияи XVI -уми Шурои Олй дар шахри Хучанд мохи ноябри соли 1992 Хукумати Чумхурии Точикистон аз нав бар;арор карда шуд ва садхо проблемахо пешоруи рохбарияти нави кишвар омаданд, ки яке аз онхо сохаи маориф буд.
Илму маориф яке аз самтхои афзалиятноки давлатй буда, пешрафти минбаъдаи Точикистон ба рушди маорифи миллй ва бехдошти вазъи таълими вобаста мебошад. Аз ин хотир, мусоидат кардан ба ислохоти сохаи маорифу, тандурустй, муассисахо ва институтхои Академияи илмхо, инчунин тарбияи кадрхои баланд ихтисос, сохибмаърифат, ба мъёрхои муосир чавобгу ва дорои чахонбинии васеъ аз чумлаи вазифахои мухимтарини зиёиён, бахусус, олимону омузгорон аст. Имруз ба низом ва усулхои байналмилалии таълим гузаштани макотибхои олии касбй ва дар сатхи баланд омода намудани мутахассисон та;озои замон аст. Кайд кардан зарур аст, ки чахонишавии бозори умумии интеллектуалй ва мехнат дар назди мутахассисони оянда талабот ва меъёрхои баландро муайян мекунад. (2,2831).
Бо назардошти ин фикр ва зарурияти фарогирии наслхои наврасу чавон бо раванди омузиши илму маърифат давлат ва Хукумати Точикистон рушди сохаи маориф холо хам дар раванди чустучу буда, дар чомеаи имруза хамчун самти афзалиятнокдошта хисобида шуда дар ба камол расонидани навраси бомаърифату сохибхунар ва ворисони сазовори миллат хамаи имкониятхои худро пеш мебарад. (3, 5-6).
Дар хамин давраи хассос ва мураккаб Эмомалй Рахмон сарвари кишвар интихоб гардид, ки барояш халли ин мушкилихо осон набуд. Аммо часорат, матонат, хисси баланди масъулияти рохбарй ва эхтирому садо;ат ба Ватан, ин сарзамин, ин хоку бум Эмомалй Рахмонро мачбур намуд, ки шабонарузй мехнат намояд, дар сатххои баланди байналмилалй баромад намояд ва Ватани азизашро аз вартаи марг ва гирдобхои дахшатбори сиёсй озод намояд. Ин характери шахсияти ватандуст ва ватанпарварро ифода менамуд ва мушкилоти харруза ва сарива;т хал намудани онхо Эмомалй Рахмонро ба як чехраи тобноки сиёсии дохиливу байналмилалй табдил дод. Ин боис гардид, ки давра ба давра вазъи душвори чумхурй ба эътидол ояд. Сарвари давлат аз рузхои аввали ба сари ;удрат омадан дар баробари халли масъалахои сиёсй ва и;тисодй барои тара;;иёту азнавсозии сохаи маориф кушишхои зиёде ба харч дод, то дар хамаи муассисахои таълимию тарбиявй дарсхо шуруъ шаванд. Ин бузургтарин муваффа;ият ва савобтарин амали хайр барои чомеаи Точикистон ба хисоб мерафт.
Махз хамин талошхои Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон буд, ки солхои 1993 - 1994 сар карда, вазъи сохаи маориф ру ба бехбудй ниход ва чалби хонандагону омузгорони тарки касбкарда, ба мактаб бештар шуда, сатху сифати таълим бехтар гардид. Ма;сади асосии ислохоти сохаи маориф пеш аз хама баланд бардоштани сифати таълиму тарбия ва сатхи донишу маърифати хонандагон аст. Албатта дар ин бобат дар вилоятамон як ;атор корхои муайяни шоистаи та»ХС»ил сурат гирифтаанд. (4, 18-21).
Аз соли 1999 шуруъ намуда, тахти рохбарии хирадмандонаи Сарвари кишвар Хукумати Чумхурии Точикистон ба такмили сохтори сохаи маорифи Чумхурии Точикистон таваччух намуда, масъалаи таъмини хонандагони муассисахои та»ХС»илоти умумй бо китобхои дарсиро, ки яке аз масъалахои душвор ба шумор мерафт, хал намуд. Бо назардошти вазъияти ба амаломада Хукумати Чумхурии Точикистон барои чопи китобхои дарсй 16,5 млн. сомонй аз хисоби маблагхои инвестсионй чудо намуд. Ин имкон дод, ки муассисахои таълимй бо китобхои нави дарсй таъмин гарданд. Барои шароити мусоиди та»ХС»или хонандагон пайваста чорахои амалй андешида шуда, дар солхои минбаъда масъалаи сохтмону
баркарорсозии иншооти сохаи маориф яке аз хадафхои асосии сиёсати давлат ба шумор мерафт ва аз хисоби хамаи сарчашмахои маблаггузорй сол аз сол барои рушди пояи моддию техники муассисахои таълимй маблащхо зиёд мегардид.
Аз чумла маблащгузории сохаи маориф 6,7 баробар афзоиш ёфтааст. Инчунин аз соли 2006 сар карда то соли 2012 музди кории кормандони соха маориф аз хисоби буччет, стипендия кумакпулй ва чущронпули ба хисоби миёна шаш баробар зиёд гардид. Хамасола дар сохаи даххо бинохои мактабхои миёнаи та»ХС»илоти умумй сохта ба истифода дода мешавад. Масалан дар то соли охир дар кишвар беш аз 1000 мактаби чавобгу ба талаботи мъёрхои замони муосир бунёд гардидааст. (5, 156).
Бо дастуру хидоятхои Асосгузори сулху вахдати миллй—Пешвои миллат, Президенти Ч,умх,урии Точикистон Эмомалй Рахмон на танхо мазмуни та»ХС»илот ба куллй тагйир ёфт, балки муассисахои таълимй ба худ шакл ва мазмуни нав пайдо карда, давра ба давра ба талаботи имрузаи мутоби; гардонида шуданд. Барои ба сатхи байналмилалй мувофи; намудани та»ХС»илот омузишгоххо ва техникумхо тадричан ба коллечхои мустакил ва сохтории муассисахои та»ХС»илоти олй табдил дода шуданд. Бинобар ин, бо рохбарони донишкадаву макотибхои замони имруз, ки тачрибаи пешкадами тайёр кардани кадрхоро аз кишвархои тараккикарда меомузанд ва дар раванди маърифаткунонй корбарй мекунанд. (6, 30-34).
Пешвои миллат, Президенти Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар баробари пешрафти сохаи маориф ба инкишофи илм низ таваччух намуда, дар бисёр баромад ва вохурихояшон бо намояндагони илм ва зиёиён ба ин масъала эътибори чиддй дода, ба Хукумати Ч,умхурии Точикистон чихати чудо намудани маблаг барои рушди илм ва тайёр кардани мутахассисони илмй дастурхои мушаххас додаанд. Натича хамин буд, ки муносибат ба илм дар кишвар дар муддати кутох тагйир ёфт ва майли чавонон боз аз нав ба илм бештаргардид. Хукумати Ч,умхурии Точикистон бо максади тахким бахшидани илму маориф дар чумхурй конуни Ч,умхурии Точикистон "Дар бораи илм ва сиёсати давлатй оид ба илму техника» (1998) ва як катор созишномахо аз кабили "Оид ба хамкории илмию техники хайати иштирокчиёни Иттиходи давлатхои мустакил", "Дар бораи робитаи бевоситаи Иттиходи давлатхои мустакил оид ба хамкории илмию техникй", "Оид ба якчоя истифодабарии объектхои илмию техникй аз тарафи иштирокчиёни Иттиходи давлатхои мустакил" ва гайраро ба тасвиб расонид. Дар шароити кунунй баланд бардоштани сатху сифати таълим дар хамаи зинахои та»ХС»илот вазифаи аввалиндарачаи кормандони сохаи илму маориф аст. Дар баланд бардоштани сифати таълиму тарбия моро зарур аст, ки дар тамоми зинахои та»ХС»илот, бахусус дар зинаи та»ХС»илоти касбй, на ба шумора, балки ба сифати он диккати чиддй дода, мутахассисони чавобгуи талаботи замони муосирро тарбия намоем. (7, 25-32).
Кабули санадхои меъёрии хукукй ва созишномахои мазкур омилхои пешрафти сохаи илм дар кишвар гардид. Солхои охир фаъолияти аспирантура ва докторантураи муассисахои та»ХС»илоти олии касбй хеле боло рафт.
Таъсиси маркази миллии тестй (минбари орзухои довталабон) гузариш ба низоми байналмиллалии кредитй ва та»ХС»илоти фосилавй, хамчун хамасола бахшидани 1-уми сентябр ба Рузи дониш ва дарси сулх нишони эхтироми хосаи Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон ба сохаи маорифи кишвар ма»ХС»уб меёбад.
Кайд кардан зарур аст, ки дар даврони 27 соли мамлакат истиклолияти мамлакат сохаи маориф хамчун ниходи калидй дар маркази диккати рохбарияти сиёсии олии мамлакат карор дошта, дар хамаи самту сохаи он пешравихои зиёде ба вучуд омаданд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Маориф - ояндаи Точикистон.- Хучанд: Ношир, 2011.- С. 5-8
2. Эмомалй, Рахмон. Рушди маориф - асоси тахкими аркони давлат/ Рахмон Эмомалй.-
Душанбе: 2009.- С.28-31
3. Разоков, Т, Хасанов F. Ч,онфидоёни сохаи маориф/ Т.Разоков - Хучанд: Ношир, 2010 - С.5-
6
4. Кохир, Расулзода. Соли санчишхои чиддй/ Расулзода Кохир.- Хучанд: Хуросон, 2008.-
С.18-21
5. Шарифзода, А, Косимй З. Фархундапай/ А. Шарифзода.-Душанбе, 2014.- С.156
6. Эмомали, Рахмон. Рушди маориф - асоси тахкими аркони давлат/ Рахмон Эмомали. Душанбе, 2009.-С.30-34
7. Паёми Президенти Ч,умхурии Точикистон, Пешвои миллат Эмомали Рахмон ба мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. ш.Душанбе, 22 декабри соли 2016.-Душанбе: Шар^и озод, 2016.- С.25-32
8. Суханронии Асосгузори сулху вахдати миллИ - Пешвои миллат Президенти Ч,умхурии Точикистон мухтарам ЭмомалИ Рахмон
дар Мачлиси фаъолони маорифи кишвар 28 августи соли 1995.
REFERENCES:
1. Education Being the Future of Tajikistan. - Khujand: Publisher, 2011. - P. 5 - 8.
2. Emomali, Rahmon. The Development of Education Being the Ground of our Country Strengthen/ Rahmon Emomali. - Dushanbe, 2009. - P. 28 - 31.
3. Razoqov ,T., Hasanov Gh. Self-Determination in the Field of Education/ T. Razoqov - Khujand: Publisher, 2010. - P. 5 - 6.
4. Qohir, Rasulzoda. The Year of Serious Monitoring/ Rasulzoda Qohir. - Khujand: Khuroson, 2008. - P. 18 - 21.
5. Sharifzoda, A. Qosimi Z. Farkhundapay/ A.Sharifzoda. - Dushanbe, 201. - 156 p.
6. Emomali, Rahmon. The Development of Education Being the Ground of our Country Strengthen/ Rahmon Emomali. - Dushanbe, 2009. - P. 30 - 34.
7. The Message of Tajikistan Republic President, the Leader of Nation Emomali Rahmon to the Majlisi Oli under Tajikistan Republic. Dushanbe-city, December 22, 2016. - Dushanbe: Free Orient, 2016. - P. 25 - 32.
8. Speech of the Founder of Peace and National Unity - the Leader of Nation, Tajikistan Republic President Honorable Emomali Rahmon in the Council of Active Participants of the Sphere of Education under Tajikistan Republic, August 28, 1995.
