CC BY
15ИСТОРИКО-КУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ТУРИЗМА
И ГОСТЕПРИИМСТВА
УДК 908 (476.7)
М.В. ЦУБА, канд. пст. навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторыка-культурнай спадчыны Палесю дзяржауны ушверсггэт, г. Пшск, Рэспублша Беларусь
Статья поступила 2 апреля 2018г.
ГРАМАДСКА-РЭЛ1Г1ИНАЯ ДЗЕИНАСЦЬ 1ААНА ЛОИК1 У ХОРАСТАУСК1М КРА1
У дадзеным артикуле падрабязна даследуецца рэлггШная дзейнасць г траггчны лёс праваслаунага святара 1аана Сямёнав1ча Лойкг, якг у гады ваеннага л1халецця быу зажыва спалены разам з вершкам! свайго прыходу фашысцюм! акупантам1 у вёсцы Хорастава за тое, што аказвау дапа-могу партызанам.
Асабл1вая увага надаецца непасрэдна рэл^гтнай працы 7 выкананню царкоуных абавязкау 1.С. Лойкг у час Вялгкай Айчыннай вайны.
Ключавыя словы: святар, праваслауная канфеая, прыход, карная аперацыя, набажэнства, ахвяры.
Прадмова. На тэрыторьп Хорастаускага сельсавета (уваход1у у былую Пшскую вобласць, зараз Сал1горсю раён, Мшская вобласць) у гады Вялшай Айчыннай вайны адбылюя падзе1, яюя адыг-рал1 вялшую ролю у псторыи партызанскага руху Беларуси Ураджэнцам вёсю Хорастава В.З. Каржом быу створаны першы у Вялшай Айчыннай вайне партызансю атрад. У гэтым атрадзе мужна змагалюя будучыя геро1 В.З.Харужая, А.Я.Кляшчоу, а таксама яшчэ адзш вядомы прадстаушк вёсю Хорастава Р.С.Карасёу - адзш з аргашзатарау партызанскага руху на Пшшчыне, 1мя якога носяць вулщы у Пшску { Луншцы. Жыхарам1 Хорастаускага сельсавета 1 адначасова прыхаджанам1 хорастаускай царквы Пакрова Прасвятой Багародзщы з'яулялюя браты-патрыёты М1хаш 1 1ван Цубы з вёсю Навша.
На тэрыторып сельсавета размяшчалюя штаб Пшскага партызанскага злучэння, аэрадром, штталь, друкарня газеты "Палеская прауда". На часовай дыслакацып у 1942 I 1943 гадах тут знаходзшася злучэнне партызан Украшы на чале са знакампым С.А.Каупаком.
Памятае хорастауская зямля { асобу вядомага святара у нашым кра1 1вана Сямёнав1ча Лойку. Падчас ваеннага л1халецця, маючы вялЫ аутарытэт сярод вершкау, бацюшка ш аднаго з мясцо-вых жыхароу змог пересцерагчы ад супрацоунщтва з акупантам1. У вышку фашысты так { не змагл1 стварыць ш адзшага палщэйскага участка на Хорастаушчыне. Не раз 1.С. Лойка выказвауся супраць кампанп акупацыйных улад па вывазу моладз1 на прымусовыя работы у Гермашю 1 пры-людна благаслав1у сва1х сыноу 1сц1 у партызаны. Бясспрэчна, гэта паспрыяла масаваму збегу мо-ладз1 у партызансю атрад "Камарова" (В.З. Каржа), як прыбыу з Пшска I дзейшчау пабл1зу Хорастава. Дарэчы сам Васшь Захарав1ч Корж увесь час падтрымл1вау самыя добрыя узаемаадносшы з 1С. Лойкам { яго сям'ёй.
У гады вайны 1.С. Лойка заусёды iмкнуyся маральна падтрымаць праваслауны люд. Гэтая падтрымка ажыццяулялася праз служэнне Богу i дапамозе вершкам малiтвамi i суцяшэннем, прычым бацюшка нiколi не забывау прывiваць сваiм прыхаджанам веру у перамогу над ворагам.
Аб патрыятычнай барацьбе i трагiчных наступствах ваеннага лiхалецця у Хорастаусюм краi напiсанна нямала. I амаль усюды у больш-менш грунтоуных работах па-крысе, па дробязях усплывае неардынарная фiгура свяшчэннiка 1.С. Лойю. Наша задача сабраць усе гэтыя разрозне-ныя у разнастайнай лггаратуры i архiвах матэрыялы, дакументы, звестю, а таксама успамшы людзей у адзшае цэлае. Для таго каб праyдзiва i аб'ектыуна паказаць гераiчны i адначасова трапч-ны жыцёвы лёс настаяцеля хорастаускай царквы Пакрова Прасвятой Багародзщы бацюшкi 1аана Лойю, якi прыняу пакутнiцкую смерць разам з сваiмi прыхаджанамi не скарыушыся перад вора-гам.
Няма сумнення, што 1.С.Лойка з'яуляецца сапраудным народным, праваслауным героем-святаром, дастойным таго, каб пра яго жыццё, служэнне Богу, Радзiме i людзям ведалi нашчадкi.
Асноуная частка.
1ван Сямёнавiч Лойка нарадзiyся 1 студзеня 1885 года непадалёку ад Мшска, у невялiкiм ста-ражытным гарадку Заслауль. Яго бацька Сямён Iванавiч Лойка быу вядомым героем руска-японскай вайны 1904-1905 гг. У ходзе якой за адвагу i гераiзм быу узнагароджаны трыма Ге-оргiеУскiмi крыжамi. Гэта дае падставы лiчыць, што любоу да Радзiмы i патрыятызм у будучага святара 1аана былi запраграмiраваны у бацькоyскiх генах.
У 1897 годзе 1ван Лойка скончыу Заслаускую народную школу. Гiсторыя самога Заслауля, з якога пачалося распаусюджванне праваслаунай веры на беларускiх землях князёунай Рагнедай i яе сынам 1зяславам, а таксама багатыя духоуныя традыцьп гэтага гарадка,шматлiкiя божыя храмы, у рэшце рэшт, зрабiлi сваю справу у далейшым жыццёвым выбары кемлiвага i дапытлiвага маладога чалавека. У 1905 годзе ён паспяхова здае экзамен пры Мшскай кансiсторыi i атрымлiвае званне псаломшчыка. Пасля гэтага яго наюроуваюць на службу у Вiлейскую царкву, што знаходзiлася у Барысаyскiм павеце. Па доугу службы 1.С. Лойка часта наведвау Мшск. Падчас адной з такiх паез-дак ён пазнаёмiyся з Вольгай Мiхайлаyнай Сакалоускай. У Мiнску у 1906 годзе маладыя людзi абвянчалюя. Адразу, у гэтым жа годзе прышлося змянiць месца працы. 1ван Сямёнавiч Лойка атрымоувае новае назначэнне псаломшчыкам у храм Пакрова Прасвятой Багародзщы у вёску Хо-растава. Тут у агульнай колькасщ святар 1аан праслужыу болей 28-мi гадоу. Менавiта у Хораставе у сямЧ Лойкау нарадзiлася чацвёра дзяцей, тры сыны i дачка: Уладзiмiр - 1906 года нараджэння, Леашд - 1908 г.н., Юрый - 1910г.н., i Вера - 1925 г.н.
Бясспрэчна, што драуляную хорастаускую царкву у iмя Пакрова Божай Мащ нельга было назваць прэстыжным прыходам. Вёска Хорастава непрыкметна схавалася у далечынi ад яюх-небудзь больш-менш значных шляхоу, якiх звязвалi б яе з гарадамi цi нават мястэчкам^ раз-мясцiyшыся памiж багнау знакамiтага балота Грычын. На пачатку ХХ стагоддзя сем'ямi прыхад-жан тут з'яулялюя пераважна малазямельныя сяляне, яюя у сваёй большасцi вялi жабрацкае iснаванне. З гэтага вышкае, што беднымi былi дары духоуным пастырам за правядзенне розных царкоуных абрадау.
Трывожныя падзеi на Палессе прынёс жшвень 1914 года - пачалася Першая сусветная вайна. Шмат мужчын прыхаджан прызыунога узросту благаслаулёныя на ратныя подзвiгi святарамi царквы Пакрова Прасвятой Багародзщы былi заклiканы на фронт. Акрамя таго ва ушх царквах ма-зырскага павета, у яю yваходзiла тады хорастауская Пакроуская царква, быу прачытаны малебен у яюм прапаведавалася аб'яднанне yсiх слаёу грамадства вакол самадзяржауя, прапагандавалiся iдэi грамадзянскай згоды у iмя абароны Айчыны. У дадзеным малебне зазначалася, што "...яшчэ нiколi так не аб'ядноувалюя у нас цар, правадыры i народ,як у сёняшнi час. Цяпер ва yсiх ад цара да прасталюдзша толькi адна думка i адзiнае жаданне: давесцi вайну да пераможнага канца, кан-чаткова зламаць нахабнага ворага i гэтым надоуга забяспечыць мiр i сабе, i усяму свету" [1]. Таксама, вядома, што Пакроуская царква прымала удзел у зборы ахвяраванняу на карысць расiйскай армii. У сувязi з чым яна далучылася да вазвання етскапа Мiнска-Тураyскага Мiтрафана (Крас-напольскага), якi напачатку 1915 года закткау праваслаунае духавенства i паству "...з ахвотай i радасцю несщ свае ахвяраваннi на справу добрапрыстойную i святую" [2]. Няма сумненняу, што ва yсiх вышэй пералiчаных мерапрыемствах самы актыуны удзел прымау псаломшчык Хорастаускай царквы Пакрова Прасвятой Багародзщы 1ван Сямёнавiч Лойка.
З прыходам да улады бальшавшоу у 1917 годзе рэзка змяншся дзяржауныя аднсiны да царквы. З самага пачатку свайго юнавання савецюя улады распачалi жорсткую барацьбу з рэлшяй, якая абвешчалася "опiюмам народа" i правазглашалася шкоднай, небяспечнай для савецкай дзяржаунай
37
сiстэмы. У вынiкy зачынялiся касцёлы, манастыры i цэрквы, шырока распаyсюджвалася атэютыч-ная лiтаратyра, дзе абражалюя пачyццi святароy i вернiкаy. Aднак няма лixа без дабра. Размешчан-ную паводдаль i забытyю yсiмi xорастаУчшынy дадзеныя адмоУныя перамены закранyлi меньш Усяго. I yсё ж ва yмоваx прапаганды атэiзмy i тут не проста было з'яднаць вакол сябе паству. 'Гым не менш э гэтай задачай святары хорастаускай царквы выдатна спраyлялiся, ix прыход колькасна павялiчваyся.
18 лютага 1918 года Германiя аднавiла сваё наступленне на ушм усходнем напрамку, i ужо праз тыдзень Mазырскi павет быу поунасцю акyпiраваны. У хутюм часе настау перыяд, калi адны ула-ды зменьвалiся iншымi на працягу некалькix месяцау. Bосенню 1918 г., пасля таго як нямецюя войны былi адклiканы з Усходняга фронту, хорастаускую мясцоваць занялi войскi Cавецкай Расп, потым польсюя легiянеры, а затым зноу прыйшлi бальшавiкi. Mенавiта у гэты перыяд, калi улады хутка мянялiся, не паспеваючы за кароткi тэрмiн як след наладзщь сiстэмy джяржаунага юравання (не збiралiся падаткi, не выконвалюя павiннасцi, лес быу нiчыйным),прыxаджанне i царква змам вырашыць свае шматлтя бытавыя праблемы. Згодна з yспамiнамi людзей многа народу за гэты час пабудавала новыя хаты. Не засталася па за увагай прыхаджан i царква. Дзякаючы намаганням i клопату I.C. Лойка, а таксама шшых тутэйшых святароу быу праведзены капiтальны рамонт хо-растаускага божага храма, ды яшчэ зроблены дзве невялтя прыбудовы да яго.
Дцнак фактычнае безуладдзе, якое так падабалася мясцоваму люду, скончылася у красавку 1921 года, калi Хорастава i навокольныя вёскi апынyлiся у складзе Польшчы. Зразумела, што з усталяваннем польскай улады на Хорастаушчыне на працягу 1921-1939 гг. дзяржауная падтрымка аказвалася толькi каталiцкай канфесй, а гэта значыць касцёлу Cвятой Ганны, што знаxодзiyся у пяцi км ад Хорастава у вёсцы Пyзiчы. Неабходна зауважыць, што у дадзенай сггуацьп як святары хорастаускай царквы Пакрова Прасвятой Багародзщы, так i святары пyзiчскага касцёла Cвятой Гнны занялi вельмi разумную i канструктыуную пазiцыю. Яны заусёды падтрымлiвалi добрыя уза-емаадносiны памiж сабой i нiколi не сxiлялi мясцовае насельнщва да пераходу з адной канфесй у iншyю.
Tакiм чынам, паству у хорастаускай царкве ажыццяyлялi вельмi рyплiвыя слyжыцелi пра-васлаунай веры i адданыя духоуныя настаунЫ сваix вернiкаy. A сярод ix вызначауся псаломшчык Iаан Лойка. Патрыятызм святара I. C. Лойю быу прывпы яму з маленства родным бацькам C. I. Лойкам i засноувауся не толью на глыбокай праваслаунай веры, але i на любовi да роднай Баць-каушчыны, любовi да саёй паствы. Гэта высакароднае пачуццё бацюшка Iаан пранёс праз усё сваё жыццё. У 1924 годзе рyплiвая, царкоуная праца !вана Cямёнавiча Лойкi была зауважана i адзна-чана правячым Палескiм i Пшсюм епiскапам Aляксандрам (Iназемцавым). Згодна з загадам "...за асаблiвyю стараннасць у службе, псаломшчык Лойка I. C. удастояны права насщь стыхара [3, с. 190 - 191]. Гэта значыць спецыяльнага богаслужбовага адзення святарсюх i царкоуных служачых, аблачэнне у якое азначае высокае служэнне i выказвае духоуную радасць аб Госпадзе, а таксама унушае чысцшю жыцця.
Не раз вернiкi хорастаускага прыходу звярталiся да I. C. Лойю i К. П. Рашы з рознымi пытан-нямi не толью духоунага, але i грамадска-палпычнага характару. Хак як адбывалася у гэты час столькi змен i падзей у яюх простаму абывацелю разабрацца было вельмi цяжка. I у такix выпад-ках святары праводзш вялiкyю выхаваучую работу з мясцовым насельнiцтвам. Лдным словам, ш у чым старалiся не адказваць сваёй пастве, дзялш з ёй усе цяжкасщ i радасцi жыцця. Aдпаведна, за гэта былi паважанымi i любiмымi сярод сваix прыхаджан.
Aднак усё ж шляxi-дарогi хорастаусюх святароу разышлiся. Cпачаткy у 1934 годдзе вопытнага, ведаючага усе дробязi царкоунай службы псаломшчыка I. C. Лойку з мэтай далейшага кар'ернага росту перавялi у царкву Cвята-Пакрова у вёску Mокрава што на Луншеччыне. A затым у 1935 годдзе К. П. Раша быу узведзены у сан протаiерэя i прызначаны благачынным Пiнскай Заходняй царкоунай акруп i адначасова настаяцелем царквы у вёсцы Хойна, што паблiзy Пiнска.
З лета 1935 г. да пачатку 1942 г. прыход хорастаускай царквы Пакрова Прасвятой Багародзщы узначальвау Буката Aдам Заxар'евiч. Яго пастырскае служэнне была неразлучна звязана з нашым краем. З 1909 года A3. Буката служыу псаломшчыкам, а затым дыяканам у царкве, што знаходзшася у блiжайшым да Хорастава мястэчку Ленш. A атрымаушы сан протаiерэя быу накiра-ваны у хорастаускую царкву. Aпасля, падчас Bялiкай Aйчыннай вайны i у пасляваенныя гады A.З. Буката служыу друпм свяшчэннiкам у Нясвiжскай царкве Cвятога Георгiя. Уагачасны Нясвiжскi благачынны Дзмiтрый Хмель вельмi станоуча ацэньвау яго працу: "Протаiерэй бацюшка Aдам
Бyкaтa пacтыр нa вышынi cвaйго cлyжэння. Pyплiвы мaлiтоУнiк, добры зтаувд цaркоУнaгa xaрaво-гa cпевy. У ^Б^тным жыццi пaводзiць caбе прыклaднa" [3, c. 190].
Aле не ycë тaк як xaцелacя aтрымлiвaлacя, не ycë добрa лaдзiлacя y бaцюшкi Aдaмa y xо-рacтaycкaй ПaкроУcкaй цaркве. Ha ХорacтaУшчыне y гэты перыяд польcкiмi yлaдaмi прaцягвaлa прaводзiццa пaлiтыкa acaднiцтвa. Гэтa aзнaчaе, што былыя aфiцэры i caлдaты польcкaй aрмii - уд-зельнш caвецкa- польcкaй вaйны 1919 - 1920 гг. тадзялялюя землямi (тавшны былi acядaць нa гэтыx земляx) нa тэрыторыi Зaxодняй Белaрyci. Больш пaловы aд aгyльнaй колькacцi (таля 5тыc. acaднiкay) былi пacеляны уздоуж caвецкa-польcкaй мяжы, якaя прaxодзiлa ycяго 3a 10 км. aд Хо-рacтaвa. Будучы прaвaднiкaмi польcкaй пaлiтыкi нa белaрycкix земляx acaднiкi рaбiлi cвaю cпрaвy. У вынiкy y Хорacтaве былa злiквiдaвaнa прaвacлayнaя цaркоyнa- прыxaдcкaя школa. Зaмеcт яе з'явiлacя некaлькi школaк з польcкaй мовaй нaвyчaння, aдбывaлacя пacтyповaя пaлaнiзaцыя мя^ цовaгa нacельнiцтвa, пaшырaлicя уплывы кaтaлiцкaй кaнфеcii. Шмaт xто з прыxдaжaн xо-рacтaycкaй ПaкроУcкaй цaрквы y гэты 4ac ycпaмiнaлi aб I. C. Лойку i К. П. Paiœ, якiя не y проcтыx yмовax i aбcтaвiнax yмелi i мaглi нa выcокiм yзроУнi пaдтрымлiвaць прэcтыж i ayтaрытэт ^a-вacлayнaй веры y нaшым крai.
Шчога не змянiлacя y лепшы бок для xорacтaУcкaгa цaркоУнaгa прыxодy i тетя 17 верacня 1939 годa, кaлi фaрмiрaвaннi Чырвонaй Aрмii перaйшлi caвецкa-польcкyю грaнiцy i ужо y першы дзень дaдзенaгa пaxодy Хорacтayшчынa aкaзaлacя пaд caвецкaй yлaдaй. Aдрaзy было зaбaроненa рэлiгiйнaе выxaвaнне молaдзi. Прaдcтayнiкaмi caвецкaй yлaды пaдчac розньк caбрaнняy i мiтынгay прaпaгaндaвaлicя aтэiзм i верa y мaтэрыялiзм, a тaкcaмa cярод нacельнiцтвa рacпaycюджвaлacя a^ тырэлiгiйнaя лiтaрaтyрa. Дaйшло i дa кaнкрэтныx cпрay. Ha некaторыx cкрыжaвaнняx дaрог, што вялi y Хорacтaвa невядомымi былi зрэзaны крыжы. Mногiя рaзyмелi, як не xaпaлa y гэты 4ac рa-нейшыx xорacтaУcкix cвятaроУ, якiя нaвaт y пры^т^й рaзмове знaxодзiлi cловы i дaклaдныя, пе-рaкaнayчыя прыклaды, перacцярaгaючыя людзей aд пaдобныx yчынкay.
Bялiкaя Aйчыннaя вaйнa зacтaлa цaркоУнaе жыццё y icтотным зaняпaдзе. Mногiя божыя xрaмы былi зaчыненыя, некaторыя cпaленыя, рaзбyрaныя, aльбо перaробленыя i прыcтacaвaныя гад craa-ды, кaнюшнi, aрxiвы, a тaкcaмa пaд розныя зaбayляльнa-гyльнявыя уст^новы. Знaчнaя чacткa cвя-тaроy y тым лiкy i прaвacлayнaй кaнфеcii былa рэпрэciрaвaнaя. Лцнaк горыч aб перaнеcеныx рэпрэciяx y aдноciнax дa дyxaвенcтвa з боку caвецкaй yлaды не зacлaнiлa cвядомacць aгyльнaй бяды, якaя прыйшлa нa белaрycкyю зямлю з пaчaткy нaцыcцкaй aкyпaцыi. ^род не прыняу "новa-гa фaшыcцкaгa пaрaдкy" i пaдняycя нa бaрaцьбy. Paзaм з нaродaм зрaбiлi крок y гэтым нaкiрyнкy i шмaтлiкiя прaдcтayнiкi y першую чaргy прaвacлayнaгa дyxaвенcтвa.
Bялiкyю пaтрыятычнyю рaботy пaдчac першaгa годa вaйны прaводзiy y мокрaУcкaй ПaкроУcкaй цaркве Iвaн Cямёнaвiч Лойкa. Тут ён aтрымay caн дыякaнa, a зa тым cвяшчэннiкa, yзнaчaлiyшы мяcцовы прыxод. Бaцюшкa ^н зaycёды пaдтрымлiвay caмyю цеcнyю cyвязь ca cвaiм кyмaм блa-гачынным ycёй Пiнcкaй цaркоУнaй aкрyгi протaiерэем Кузьмой Пятровiчaм Paiнaй прычым ш y aднaго, нi y другога не было нiякix вaгaнняy, чый бок зaняць y cмяртэльнaй бггве з гiтлiрaycкiмi прыгнятaльнiкaмi. Aбодвa пaдтрымлiвaлi кaнaнiчнyю cyвязь ca cвaёй Пaтрыярxiяй, a нямецкую aкyпaцыю лiчылi чacовaй з'явaй. Bядомa, што нa неaднaрaзовыя пaтрaбaвaннi кaмендaнтa Пiнcкa дa cвяшчэннiкay Пiнcкaй цaркоУнaй aкрyгi yвеcцi y нaбaжэнcтвa cловы: "A6 вызвaленaй ^aire Paciйcкaй i перaможным гермaнcкiм вошстве Гоcпaдy пaмолiмcя" y большacцi божык xрaмay, y тым лiкy y Cвятa- Пaкроycкaй цaркве, бaцюшкaм Iaaнaм чытaлacя мaлiтвa "A6 крaiне нaшaй, yлaдзе i войcкy яе Гоcпaдy пaмолiмcя" [4]. Тaкiм чниям Iвaн Cямёнaвiч Лойкa пaдтрымлiвay y cвaix прыxaджaн веру y будучую перaмогy нaд фaшыcцкaй Гермaнiяй.
Пa ycпaмiнax мяcцовыx жыxaроУ з вёcaк Mокрaвa i Ciнкевiчы Cвятa-ПaкроУcкaя цaрквa пaдчac aкyпaцыi з'яyлялacя тым меcцaм, куды прыxодзiлi ycе - прыxaджaн CTuna болей, тaк як y вдркву iшлi нaвaт тыя, xто cтрaцiy ycялякyю нaдзею, што-нiбyдзь дaведaццa aб cвaix блiзкix, прыxодзiлi вянчaццa i xрыcцiць дзяцей нaвaт дaлёкiя aд рэлiгii людзi - тыя, xto не жaдay мець нiякix c^ay з нямецкa-aкyпaцыйнымi ycтaновaмi. У цяжю 4ac icпытay людзi зaycёды iшлi зa Божaй дaпaмогaй. Яны iшлi y цaрквy y першую чaргy зa мaрaльнaй пaдтрымкaй, якaя aжыцяyлялacя бaцюшкaм Iaa-нaм прaз стужэнне Богу i проcтa cyцяшэннем. Зрaзyмелa, што бaцюшкy Iaaнy i яго блiзкiм i тaкca-мa тым cвяшчэннiкaм, якiя зaймaлi пaдобнyю тазщыю рaнa цi познa пaгрaжaлa рacпрaвa з боку нямецкix aкyпaцыйныx yлaд. Гэтa было вiдaвочнa для ycix.
Bядомa, што нa caмым m4aTOy вaйны y Пiнcкy Урaджэнцaм вёж Хорacтaвa B. З. Кaржом быу cтворaны першы пaртызaнcкi aтрaд y Bялiкaй Aйчыннaй вaйне, якi нaлiчвay 60 чaлaвек [4, c. 25]. Гэты aтрaд пacля 2-x бaёy пaд Пiнcкaм, вымyшaны быу aдcтyпiць i бaзiрaвaycя нa тэрыторыi Cтолiнcкaгa рaёнa [5, c. 58]. Дaдзены aтрaд быу aмaль aдзiным aтрaдaм, якi не рacпaycя y першую
39
ваенную 3iMy i праюнавау да самага вызвалення Беларусi. А здарылася гэта у значнай ступеш та-му, што свой атрад В.З. Корж прывёу у родныя мясцшы паблiзy Хорастава, дзе яго добра ведалi людзi i падтрымлiвалi у цяжкую хвiлiнy. Рух са Столшшчыны у родную для камандзiра атрада Хорастаушчыну ляжау менавiта, праз Сiнкевiчы i Мокрава, дзе па успамшах партызан адбыуся начлег. Няма сумненняу, што тут Корж i бацюшка 1аан сyстрэлiся як добрыя знаёмыя. Так як ба-цькi Каржа - Захар Рыгоравiч i Аляксандра Фёдарауна з'яулялюя прыхаджанамi хорастаускай Пакроускай царквы, а iх сын Васшь Корж у маленстве (1900г.) быу у ёй ахрышчаны, а затым хадзiy у царкоуна-прыхадскую школу. Аб чым iшла размова сказаць цяжка, але хутчэй усяго Васшь Корж прапанавау бацюшку 1аану са сваiмi блiзкiмi вяртацца назад у Хорастава, абяцаючы iм абарону ад фашысцкай нечысцi. Сагласаваць далейшыя пытаннi аб вяртанш у Хорастаускую царкву Пакрова Прасвятой Багародзщы з благачынным Пшскай царкоунай акрyгi К.П. Раiнай было не складана.
Нягоды вайны i перыяду акупацьп моцным цяжарам леглi на плечы усяго насельнiцтва. Не ад-розшвалюя у матэрыяльным становiшчы ад сваiх вершкау i святары. Па-гэтаму, як толью вясной 1942 года бацюшку 1аану прыйшло паведамленне аб пераводзе Адама Захар'евiча Буката свяшчэннiкам у Нясвiжскi храм Святога Георгiя, ён тут жа сабрау свой небагаты пажытак i разам з сваiмi ужо дарослымi дзецьмi i матушкай Вольгай наюравауся у так дарагое яго сэрцу Хорастава, дзе прайшлi лепшыя гады жыцця. Па сведчанню вщавочцау, уся вялiкая сям'я 1вана Сямёнавiча Лойкi крочыла пяшком за возам, на яюм знаходзiлiся трое малых дзетак старэйшага сына бацюшю Уладзiмiра, ды яшчэ самыя неабходныя рэчы. Вестка аб вяртаннi бацюшю 1аана вельмi хутка аб-ляцела усю вёску i у хутюм часе каля царквы сабрауся амаль увесь прыход. Тут жа бацюшку 1аану было расказана аб расстрэлах i зверствах фашыстау у дачыненш да мiрнага насельнiцтва, аб маса-вых забойствах еурэяу на Хорастаушчыне. "Разам жылi у непросты даваенны час, разам i вайну перажывём, а там пасля вызвалення ад германсюх супастатау жыць стане лепш" - супакойвау ён прыхаджан. А яны яго слyхалi са слязамi на вачах i верылi, што так яно i будзе. Бо, што гаварыу раней 1ван Сямёнавiч Лойка заусёды збывалася. Тут бацюшка 1аан не меу патрэбы у прадстаулен-нi, так як усе яго добра ведала А яму самаму таксама усё было знаёма i блiзка. Больш за 28 гадоу ён праслужыу псаломшчыкам у царкве Пакрова Прасвятой Багародзщы i ушх сваiх прыхаджан, не толью з Хорастава, але i з Пyзiч, Чаланца, Навiны, Рахавiч, Груздава, Вейна i iншых вёсак i хута-роу помшу i ведау у твар. Тут многа было сяброу, прыяцеляу, добрых знаёмых.
Шкада, што не захавалася фотаздымкау I. С. Лойю, але па атсанню прыхаджан i А. Ф. Ясько у кнiжцы "Больно даже мёртвым" ён паустае перад намi чалавекам сярэдняга целаскладу з рyсымi валасамi i светлашэрымi вачыма, быу невысокага росту, валодау харошым музыкальным слухам i прыемным голасам. Амаль пагодю, з нязначнай рознiцай ва узросце, усе яго тры сыны -Уладзiмiр, Леанiд i Юрый, таксама валодалi выдатным пеучым талентам. Яшчэ са школьнай пары яны ахвотна i паспяхова спявалi у царкоуным хоры. Не пакiнyлi яны свайго захаплення спяваць i стаушы дарослым^ У старэйшага Уладзiмiра да моманту пасвячэння яго бацью у сан свяшчэншка i назначэння настаяцелем прыхода Хорастаускай Пакроускай царквы, як была вышэй адзначана мелася ужо трое дзетак. А але ён працягвау спяваць у царкоуным хоры. У адным шэрагу з iм, у хоры, заусёды стаялi i яго малодшыя браты Леанiд i Юрый, а затым да iх далучылася зушм яшчэ юная сястра Вера. Вялт аматар царкоуных харавых спевау, прыхаджанш з вёскi Пyзiчы Прака-повiч Андрэй Рыгоравiч увесь час успамшау, як ён заслухвауся прыгожымi, меладычнымi i добра пастаyленнымi галасамi сямейства бацюшю 1аана [3,с. 191, 192].
Парафiяльныя свяшчэннiкi, у адрозненне ад гарадсюх, былi вельмi цесна звязаны са сваiмi прыхаджанамi праз сповядзь. Сповядзь зблiжала, моцна уплывала на думку людзей, на iх погляды, настроi. Падчас службы усё гэта дапамагала бацюшку 1аану усяляць упэуненасць сваiм прыхаджа-нам у будучую перамогу над ворагам. А з амвона хорастаускай царквы Прасвятой Багародзщы працягвалi гучаць малебны "Аб краше нашай, уладзе i войску яе Госпаду памолiмся".
Аб станоучых якасцях характара бацюшю 1аана, яго глыбокай веры i адданасцi Богу i царкоунай службе ёсць yспамiны занатаваныя яго хрэснiкам, кандыдатам багаслоуя Паулам Кузь-мiчом Раiнай: "Саслyжнiк i сябар майго бацькi, мой хросны, чалавек глыбока рэлiгiйны, строгi да сябе i спагадлiвы да блiзкiх. У жыццёвых справах нетараплiвы, разважлiвы, заусёды спакойны. Яго набажэнствы як у перапоуненым храме падчас службы, так i з адным псаломшчыкам альбо матушкай Вольгай на ктрасе заусёды былi поуныя веры i рyплiвасцi"[6, с.35].
Даволi блiзкiя адносiны звязвалi бацюшку 1аана з легендарным партызансюм камандзiрам В.З. Каржом. Васшь Захаравiч Корж, якi з лютапада 1942 года стау камандзiрам Пiнскага партызанска-
га злучэння быу чалавекам веруючым, что пацвярджаецца шматлiкiмi фактамi, а так сама добрымi Узаемаадносiнамi як з бацюшкам 1аанам, так i з настаяцелем пузiчскага касцёла Святой Ганны ксяндзом Францiшкам Кубшам. Аднак не трэба забываць, што В.З. Корж з'яуляуся членам партыi - гэта значыць чалавекам савецкай дзяржаунай сiстэмы, якая на працягу усяго свайго iснавання вяла безперапынную барацьбу з рэлтяй. I усе ж патрэбна адзначыць, што гэтае змаганне мела свае пад'ёмы i спады. Менавгга падчас Вялiкай Айчыннай вайны, калi кiраyнiцтву СССР было не да разборак з святарамi i веруючымi, наглядалася пэуная лаяльнасць да рэлк-п.
Вядомы факт, калi на В.З. Каржа адным з камандзiраy атрада, што Уваходзiy у Пшскае парты-занскае злучэнне В.А. Васшьевым быу зроблены данос, якi дайшоу да кiраyнiка Центральнага Штаба Партызанскага Руху (ЦШПР) П.К. Панамарэнка, дык той разабраушыся у сiтуацыi проста пра^наравау яго. А у даносе наракалася на тое, што Корж вакол сябе сабрау сваiх сваякоу з вёскi Хорастава, ды завёу моцнае сяброуства з мясцовым бацюшкам 1аанам, да якога часцяком заезжае на чарку [3,с.194]. Пра сяброуства з мясцовым бацюшкам узгадвае у сваiм дзённiку i сам Корж. Ён зазначае, што патрэбна было перавыхоуваць уведзенных ворагам у зман людзей, няцвёрдых i няупэуненых змагацца лггаральна за кожнага чалавека. Таму што "фашысты стараюцца пагрозамi абяцаннямi i лiслiвасццю завербаваць да сябе сляпых выканауцау злачынствау. Наша задача адкрыць iм вочы, змагацца за душы абманутых" [7, с.196].
I на гэтым участку работы В.З. Корж вялшую ролю адводзiy бацюшку 1аану, з якiм перыядычна сагласоувау тыя цi iншыя пытаннi.
Наблiжаyся 1943 год, якi войдзе у гiсторыю як пераломны у ходзе Вялшай Айчыннай i Другой Сусветнай войн. У гэты час атрымала шырокае распаусюджанне сярод беларускага насельнщтва i партызан дастауленае у лютоуках з "Вялiкай ЗямлГ' перадкаляднае пасланне ад 13 снежня 1942 года Патрыяршага Серпя, якi звяртаючыся да насельнщтва на захопленых ворагам землях, тсау: "Удзельнiк партызанскай вайны - не толью той, хто са зброяй у руках нападае на варожыя атрады, але i той, хто пастауляе партызанам хлеб; хто хавае iх ад здраднiкаy i штёнау, хто ухажвае за па-ранеными Не давайце ворагу адчуваць сябе гаспадаром на вашай зямл1 Хай тыл для яго будзе не лепш фронту. Таюм чынам, будзьце адважным^ стойце мужна i непахюна, абараняючы веру i год-насць, i верце у выратаванне Госпада" [8].
На сваiм чарговым богаслужэннi напрыканцы 1942 года бацюшка 1аан не толькi зачытау перад усiмi прыхаджанамi вышэйадзначанае пасланне, але i прылюдна благаславiy сваiх сыноу Уладзiмiра, Леанiда i Юрыя перад адыходам iх у партызанскi атрад: " Мая зброя на ворагау Крыж Святы, а вы будзьце Богам захоуваемыя i сумленна служыце Бацькаушчыне" [3, с.192].
У вышку бяручы прыклад з сыноу свяшчэншка, i улiчваючы яго заклiк, уся мясцовая моладзь, апасаючыся вывазу акупацыйнымi yладамi на прымусовыя работы у Германiю, масава пайшла у партызаны.
Напярэдаднi зiмы 1942-1943 гг. партызанская зона, якая была пад кантролем Пшскага партызанскага злучэння, пашырылася на усю тэрыторыю Ленiнскага, Ганцавщкага, значную частку Лунiнецкага, Старобiнскага, Чырвонаслабодскага i 1ванаускага раёнау. У самым канцы 1942 года у раён сканцэнтравання шнсюх партызан прыбыло i злучэнне yкраiнскiх партызан на чале з С.А.Каупаком. Безумоуна, канцэнтрацыя таюх значных партызанскiх сiл, як злучэнш Каржа i Каупака у адным рэпёне, не засталiся незаyважанымi для германсюх войск. Немцы вырашылi вы-карыстаць гэтыя абставiны не толью для барацьбы з партызанскiм рухам, але i для расправы над мiрным насельнiцтвам. У вынiку колькасць войск вермахта, задзейшчаных у аперацып пад кодавай назвай "Горнунг" (Люты) склала каля дваццащ тысяч чалавек [4, с.31]. У загадзе на гэтую карную аперацыю адзначалася, што раён аперацып - "сапраудная Савецкая рэспублша", дзе адноулены мясцовыя органы Савецкай улады, камендатуры, праводзiцца агульная мабшзацыя. У сувязi з чым усiм сiлам карнiкаy загадваецца у гэтым раёне знiшчыць усё, "што можа служыць абаронай i жыл-лём", ператварыць раён у "нтм не занятую прастору, мясцовае насельнщтва расстраляць жывёлу, збожжа i прадукты забраць" [8, с.334]. 10 лютага адбылася першая атака карнiкаy супраць партызан атрада iмя Юрава. Каб захаваць злучэнне i пазбегнуць вялтх страт, было вырашана ады-ходзiць у iншыя месцы, манеураваць, рабiць на працiyнiка нечаканыя напады i вылазкi. I усё ж пад нащскам лепш узброенага i значна пераузыходзячага у ж^1вой сше працiyнiка, атрады Пiнска-га злучэння вымушаны былi адыходзiць назад на Хорастаушчыну, дзе замкнулася кальцо акружэння [8, с. 334]. Ёсць звестю, што пры адыходзе партызан з Хорастава бацюшку !аана наве-дау ардынарэц Каржа, прапанаваушы яму з'язжаць разам з атрадам. Але абставшы складвалюя так, што з партызанамi змагла з'ехаць прыкладна толькi палова насельнщтва з Хорастава i нава-кольных вёсак. Гэта у першую чаргу тыя, хто меу дарослых дзяцей i свае фурманкi. Яшчэ некато-
41
рaя чacткa людзей зышлa y зaгaдзя пaдрыxтaвaныя лaгеры вa Урочышчax 'Ъерб'е " i "Чaрнaвiшчa" i татанец пэyнaя колькacць людзей перaд непacрэдным прыxодaм кaрнiкay змaглa уцячы y блiжaйшыя ляcы. У вышку зacтaлicя тыя cем'i у якix не было фyрмaнaк, a тaкcaмa cем'i, дзе былi мaленькiя дзетю aльбо немоглыя cтaрыя бaцькi, прaУдa былi i тыя, xто проста не xaцеy пaкiдaць cвaёй родтай xaты. Бяcпрэчнa, што пры ycеaгyльнaй любовi i пaвaзе, якiмi кaрыcтaycя бaцюшкa Iaaн y прыxaджaн, зтайшлюя б i фyрмaнкa для яго cямейcтвa, i цёплaе aдзенне, i ежa. Aле вiдaць, y гэтым i быу зaключaны мaрaльны вы^р caмогa cвяшчэннiкa. Paзyмеючы, што ycë нacельнiцтвa пaртызaнcкaгa крaю не зможa, не пacпее Урaтaвaццa, a збегчы ca cвaёй cям'ёй - cорaмнa! Добрa ведaючы aйчыннyю гicторыю, кaлi людзi у Божыx xрaмax бывaлa рaтaвaлicя i зacтaвaлicя не ^a-нyтымi нaвaт caмымi злымi ворaгaмi, y бaцюшкi Iaaнa цяплiлacя тадзея прытyлiць i cпacцi aднa-вятеоутау y cценax цaрквы Пaкровa Прacвятой Бaгaродзiцы. Hоччy з 12 та 13 лютaгa 1943 годa галоуныя ciлы пaртызaн i чacткa мяcцовaгa мiрнaгa нacельнiцтвa змaглi вырвaццa з aкрyжэння. Aднaк фaшыcты прыcтyпiлi дa aктыyныx дзеянняу cyпрaць зacтayшыxcя мiрныx жыxaроУ i acтayленaгa для ix axовы невялiкaгa пaртызaнcкaгa aтрaдa. З 13 лютaгa 1943 годa тарнЫ рacпaчaлi мacaвaе знiшчэнне мiрнaгa белaрycкaгa нacельнiцтвa у пaртызaнcкaй зоне. Mенaвiтa у гэты дзень здзейcнiлi cвой подзвiг брaты-пaтрыёты Цубы, якiя былi дyxоУнa выxaвaныя бaцюшкaм Iaaнaм, бо з'яулялюя прыxaджaнaмi xорacтaУcкaй ПaкроУcкaй вдрвы. 70-цi гaдовы Mixaiл Цyбa першым зayвaжыy нaблiжэнне дa cвaёй вёж Haвiнa фaшыcтay, aб чым таотеу пaпярэдзiць вяcкоУцaУ, вы-рaтaвayшы ix aд немiнyчaй cмерцi. Caмaaxвярнa зaтрымay кaрнiкay, нaaдрэз aдмовiycя выкaнaць ix зaгaд: пaкaзaць дaрогy дa тр^тн, aкaзay cyпрaцiyленне ворaгy, зa што быу рaccтрaляны. 6S-мi гaдовы ^н Цyбa зaвёy кaрнiкay y непрaxоднaе бaлотa пaблiзy рэчкi Лaнь, зa што быу пa-зверcкi зaбiты. Лдтак выбрaццa з яго фaшыcты тaк i не змaглi. A рaнiцaй 14 лютaгa былi перaбiты тадый-шоушым cюды axоУным пaртызaнcкiм aтрaдaм.[12, c.182].
15 лютaгa 1943 годa нa Хорacтaвa былi кiнyты yœ ciлы кaрнiкay. Пa ycпaмiнax людзей, ноч та 15 лютaгa выдaлacя не толькi мaрознaй з мяцелiцaй, aле i поУнaй трывогi. Дзе^щ грyкaтaлi вы-6yxí, чyлicя aдзiночныя cтрэлы i трэcк ayтaмaтay. Ba ycix нaпрaмкax гaрызонт гaрэy зaрывaм cпaльвaемыx фaшыcтaмi вёcaк i xyтaроy.
Ёcць некaлькi крынiц з якix можнa пaчaрпнyць iнфaрмaцыю як aдбывaлicя дaлейшыя пaдзеi 15 лютaгa у Хорacтaве. Гэтa cведчaннi вiдaвочцaУ, якix фaшыcты зacтaвiлi у жывыx толью тaмy, што iм cпaтрэбiлacя рaбочaя ciлa для перaгонy людcкой жывёлы з Хорacтaвa у Miкaшэвiчы. (Ие менш як 20 чaлaвек, cярод ix жыxaры Хорacтaвa Горбaт Aлякcей i трое яго дзяцей Ayдоц'я, Пaвел i Aдaм). Тaкcaмa жывымi cведкaмi тыx пaдзей з'яyлялicя неталью жaнчын i дзяyчaт, у тым лiкy дaчкa бaцюшкi Iaaнa Bерa вывезеныя зaтым нa прымycовыя, кaтaржныя рaботы у Гермaнiю, ёcць ycпaмiны знaкaмiтaгa польcкaгa cвятaрa кcяндзa Фрaнцiшкa Кyбшa, мaюццa пaкaзaннi пaлiцэйcкix cyдзiмыx вaенным трыбyнaлaм пacля вaйны. Зa выключэннем некaторыx дробязяу ycе дaдзеныя крынiцы aмaль поyнacцю cyпaдaюць i вызнaчaюццa cвaёй дaклaднacцю.
Aле мы звернемcя, дa caмaй нaдзейнaй крынщы кнiгi Пayлa Paiны '^a веру и Отечество", дзе ayтaр пaведaмляе, што пaдзеi, якiя aдбылicя у Хорacтaве iм зaпicaны ca стоу Bеры Iвaнayны Лой-кa, ятая былa у эпiцэнтры трaгiчнaгa здaрэння. У той чac прыгaжyнi Bеры, якaя yвaxодзiлa у пеучую групу дзяyчaт не было i 18-щ гaдоy. A ужо прaз двa гaды, y 1945 годзе, кaлi былa вызвa-ленa з кaнцлaгерa i вярнyлacя нa Paдзiмy, та cведчaнню Пayлa Paiны, янa выглядaлa ciвой, rnc-тaрэлaй жaнчынaй [6, c. 37]. Згоднa з рacкaзaм Bеры Лойкa ноч нa 15 лютaгa, нaпярэдaднi вялiкaгa прaвacлayнaгa cвятa Cтрэчaння Гacподнягa (aдзнaчaеццa yciмi прaвacлayнымi людзьмi 15 лютaгa) для ix cямейcтвa былa не толькi бятеонтай, aле i вельмi трывожнaй. "Ha гарцы бaцюшкi Iaaнa было неcпaкойнa, ён aдчyвay нa душы нейкi незрaзyмелы цяжaр, прaдчyвaнне будутай бяды. Bельмi доyгa мaлiycя. Зaтым aзaрыy cябе xроcным знaменнем, тадыйшоу дa жонкi, дочaк i cкaзay: "M№rn, дaвaйце cягоння не будзем рaзлyчaццa. Пaкyль я чытaю таркоуныя прaвiлы, збярыце мa-лыx i пойдзем у цaрквy". З xa™ выйшлi ycе рaзaм. Haперaдзе шоу бaцюшкa Iaaн з yнyкaм i унуч-кaмi Гaннaй i Hеaнiлaй, a зa iмi дaчкa Bерa, нявеcткa Hiнa, мaтyшкa Bольгa. Пaдышоyшы дa цaрквы, бaцюшкa Iaaн yбaчыy, што xрaм ужо aдчынены, a у iм caбрaлacя нямaлa нaродy з блiжэйшыx cёл i xyтaроy. Ha душы CTana крыxy лягчэй" [6, c. 36, 37].
Богacлyжэнне у таркве пaчaлоcя, як зaycёды, кaля шacцi гaдзiн рaнiцы. Прaз некaторы чac пaycюднa cтaлi чyвaць выcтрaлы, дaноciлicя кaмaнды нa незнaёмaй мове. Уам cтaлa зрaзyмелa, што вёcкa aкрyжaнa кaрнiкaмi. Бaцюшкy Iaaнy, якi ^a^raay веcцi Боcкyю лiтyргiю было перaдa-дзенa, што фaшыcты выгaняюць ycix дa aднaго з xaт, нaвaт не прыxaджaн, i зaгaдвaюць уам icцi у
царкву на малiтвy. Прыкладна да сярэдзшы службы царква Пакрова Прасвятой Багародзщы была перапоунена людзьмi, але з яе назад шкога не выпускала
A людзi усё падыходзш i падыxодзiлi. Не малая колькасць ix сабралася у царкоуным двары. Tyт жа эсэсаyцамi былi адабраны два дзясяткi маладых мужчын, жанчын i падлеткау, якix адвялi у бок. Як затым высветлiцца, дзеля перагону нарабаванай жывёлы. Неузабаве ytix тых, хто не змог пращснуцца у перапоуненую царкву i знаxодзiyся на двары, па загаду афщэра Услyжлiвыя палiцэйскiя пагналi за ваколщу вёскi. Mенавiта там знаxодзiлiся вялтя драуляныя кароУнiкi з са-ломеннымi стрэxамi, разлiчаныя на 60-70 адзшак жывёлы. Aкрамя прыгнаных ад царквы, каля кароУнiкаУ ужо быу вялш натоуп людзей. Гэта тыя нешчасныя, як з Хорастава так i з суседшх вёсак якix карнЫ прыгналi з навакольнix лясоу, дзе яны iмкнyлiся захавацца. Па успамшах выжыушых непрыкметна схавацца было вельмi цяжка, лес з самай ранщы абстрэльвауся самалё-там, якi таюм чынам указвау месца знаходжанне людзей каршкам. Па прызнаннях тых жа палщэйсюх у натоупе каля кароушка адчайна у роспачы галасiлi жанчыны, плакалi маленькiя дзецi, а карнЫ распачалi разыгрываць нiкомy непатрэбную шсцышроуку з праверкай дакументау. Пры гэтым у каго былi дакументы, i у тых у каго ix не аказалася, усяроуна заштyрxоУвалi у ка-роУнiк.
Tым часам у царкве працягвалася лггурпя. AдчyУшы небяспеку, бацюшка !аан у краткiм зваро-це заклiкаy yсix прысутных старанна памалщца i прычасцiцца Cвятыx 7айн. Падчас усеагульнага спявання " Bерyю" у Божы храм yварвалiся фашысты. Па сведчанню жанчын, якiя затым будуць наюраваныя на катаржныя работы у Германiю, афiцэр прапанавау бацюшку !аану пакiнyць храм. Aле ён з годнасцю заявiy: "Cвой лёс я не аддзяляю ад лёсу маёй паствы. Што будзе з iмi, хай здейснщца i са мной"[3, с. 197]. Tyr жа па загаду афщэра адныя з салдат прымяняючы сiлy пачалi выцягваць з натоупу маладых жанчын, друпя выштурхоуваць з клiраса зyсiм яшчэ юных пеучых.
Бацюшка Iаан паспрабавау застyпiцца. 7ады яго некалькi разоу yдарылi i падцягнyлi да афщэра. Cвяшчэннiк запатрабавау у афiцэра даць магчымасць скончыць яму богаслужэнне. У ад-каз на гэта адзш з фашыстау сxапiy бацюшку !аана i кiнyУ яго на царсюя вароты. Яны адчынiлiся, i святар упау прама перад Божым пасадам. 'Гыя, хто былi выведзеныя з царквы i адабраныя для перагону жывёлы бачылi як да царквы коньмi былi падвезены некалью саней з саломай, а дзверы храма моцна забiвалiся цвiкамi. У адно iмгненне вока, зробленая з сухога дрэва царква запылала. Дзясятю агеньчыкау паднiмалiся высока да крыжа, спавггага дымам. Гарэлi валасы, гарэлi твары i адзенне стоячых шчыльным гуртам аднавяскоуцау. Пераносячы нясцерпную боль, разам з бацюш-кай !аанам, голас якога выразна даносiyся з пылаючай царквы - усе прыхаджане малiлiся. З пака-занняу палщэйсюх, што yдзельнiчалi у акцыi зшшчэння, у гарашчай царкве людзi пелi малiтвy: "Цела Хрыстова прымiце, крынщу безсмяротнага укусще..."[3, с. 196]. Aпасля па сведчанню вща-вочцау незасталося шяюх асмаленых трупау i шяюх асобных магiл, аб якix зараз мнопя пiшyць, на пажарышчы была толью адна магiла на ytix 300 прыхаджан i бацюшку !аана - на якой дзе-нiдзе былi бачны абвугляныя чалавечыя косткi. (A тыя загароджаныя i не загароджаныя магiлкi каля месца спаленай царквы, што захавалюя да нашых дзён - гэта проста пахаванш памёршых людзей напрыканцы вайны i у пасляваенны час).
Лдначасова прыкладна па такому сцэнарыю адбылося знiшчэнне тых людзей, яюя былi загнаны фашысташ за ваколiцy вёскi. Ix зажава спалш у кароУнiкаx. A як толью уся жывёла была выгнан-на з падвор'яу, па сведчанню адабраных фашыстамi пастухоу-перагоншчыкау, адна за другой пачалi пылаць падпаленыя хаты. У вышку уся вёска згарэла дашчэнту.
A6 трагедыi 15 лютага 1943 года у Хораставе ёсць натсаныя нататкi настаяцеля пyзiчскага касцёла Cвятой Ганны ксяндза Францiшка Кубшы, дзе ён паведамляе: "Aд людзей я даведауся, што гiтлераУцы сагналi Усix жыхароу Чаланца, Хорастава i частку жыхароу ПyзiчаУ, а таксама Pа-xавiчаy, мужчын, жанчын i дзяцей, для выконвання масавай экзэкуцып. Людзi плакалi, дзецi кры-чал^ многiя малiлiся аб дараваннi iм жыцця дзеля усяго святога. Праваслауны святар звяртаючыся да Усix прысутных, сказау, каб усе прыгатавалiся да сустрэчы з Усявышнiм. Pазбyдзiy словамi смутак за зробленныя граxi i адпусщу yсiм граxi. ЗагiнyУ справядлiвы "бацюшка" разам з сваёй сям'ёй, загшут яго i мае прыхаджанне" [9, с. 67].
Затым, пасля блакады пад канец мая 1943 года па асабютаму загаду I. B. &алша за ксяндзом Франщшкам Кубшам з Mасквы быу наюраваны самалёт. A 24 лютага 1944 года ён прымае ак-тыуны удзел у дрyгiм Усеславянскiм з'ездзе у Mаскве [10, с. 144]. Bыстyпаючы з дакладам у Ка-лонным зале Дома Cаюзаy, Кубш пyблiчна заклеймавау ганьбай нацыскix забойцау. З яго слоу, непасрэднага вщавочцы трагiчныx падзей аперацыi "Горнунг", увесь свет даведауся аб масавым зшшчэнш гiтлераyскiмi варварамi жыхароу вёсак Хорастаускага рэгiёнy, узарваным касцёле Cвя-
43
той Ганны у Üy3i4ax, зажыва спаленых прыхаджанах у хорастаускай Пакроускай царкве разам з бацюшкам 1аанам [12, с. 7].
Такiм чынам, усё жыццё i дзеяннi 1вана Сямёнавiча Лойкi паказваюць, што ён быу i застанецца у людсюх сэрцах сапраудным народным любiмцам, Вялтм праваслауным духоушкам i патрыётам сваёй Айчыны. Ён добраахвотна прыняу пакутнщкую смерць у палымнеючай царкве разам з сваiмi аднавяскоуцам^прыхаджанам^ дyмкi i пачуцщ якiх добра ведау, з якiмi дзялiу усе радасцi i нягоды, надзею i смутак свайго трапчнага i гераiчнага лёсу.
У вышку карнай аперацьп "Горнунг" загшуу кожны трэцi жыхар Хорастаускага краю. Калi улiчыць загiнyушых затым франтавшоу i партызан, Хорастаушчына страцiла за гады вайны кож-нага другога. Толью падчас дадзенай карнай аперацып было спалена каля 70 вёсак i 14 пра-васлауных цэрквау[12, с.52].
Свяшчэннiкi гэтых цэрквау, як i бацюшка 1аан, не здрадзш свайму народу, а у цяжю час вы-конвалi свой пастырсю абавязак i памяталi не пра сябе, а пра iншых. Акрамя непасрэдных абавяз-кау, формы дапамоп iх былi розныя: забяспечвалi харчаваннем, медыкамешаш, прадастаулялi прытулак для адпачынку партызан, лячылi параненых, даставалi патрэбныя дакументы, пiсалi аку-пацыйным уладам фштыуныя даведкi, хавалi моладзь ад выгнання у Германiю i г.д. Адна справа як паводзiць сябе i вясщ набажэнства у моцным савецкiм тыле i зyсiм шшая на акyпiраваннай гер-манскiмi войскамi тэрыторыi. Менавiта ва умовах акупацып бацюшка 1аан паустау актыуным зма-гаром супраць ворага, праявiу сябе сапраудным патрыётам праваслаунай веры i сваёй Радзiмы, а у цяжкую гадзiнy падзялiу горкую долю са сваiмi прыхаджанамi. Трагiчныя падзеi 15 лютага 1943 года i па сённяшш дзень незажываючая, краватачывая рана для ушх жыхароу Хорастаушчыны, так як спынш сваё iснаванне некаторыя вёскi, знiклi многiя кланы, роды, прозвшчы людзей гэтых вёсак.
Прааналiзаваушы у дадзенай рабоце увесь жыццёвы шлях свяшчэншка 1аана Лойкi, патрэбна зазначыць, што, яго асоба у поунай стyпенi адпавядае да разгляду Рускай Праваслаунай царквой, як кандыдатура на першачарговае залiчэнне у лiк святых.
Cnic лггаратуры
1. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ). Фонд 295. - Воп.1. - С. 8642. - Л.98.
2. НАРБ. Фонд 295. - Воп.1. - С.8642. -Л.36.
3. Ясько, А. Ф. Больно даже мёртвым: Палесская трагедiя / А. Ф. Ясько. - Минск : Бонем, 2012. - 400 с.
4. Цуба, М.В. Жыццё i подзвк- братом Цубау / М. В. Цуба. - Пшск : ПалесДУ, 2013. - 73 с.
5. Цуба, М.В. В.З. Корж: невядомыя i малавядомыя староню жыцця / М.В. Цуба. - Пшск : ТДА "1РА "Паляшук", 2009. - 88 с.
6. Раина, П. За веру и Отечество / П. Раина. - Ленинград, 1990. - 37 с.
7. Смирнов, Н.И. Василий Мудрый / Н.И.Смирнов. - Минск : Беларусь, 2009. - 335 с.
8. Памяць: Пст.-докум. Хрошка Луншецкага раёна / Укл. Т.В.Канапацкая. - Мшск : Беларусь, 1995. - 716 с.
9. Zielinski, S. Ze Wshodu z kapelanem / S.Zielinski. - Warszawa: Wydawnictwo Vipart, 1997. -160 s.
10. Нордман, Э.Б. Не стреляйте в партизан... / Э.Б.Нордман. - Минск: Беларусь, 2007. - 200 с.
11. Цуба, М.В. З крыжам i аутаматам / М.В.Цуба // Заря (Брестская областная газета ). - 2014. -5 июня.
12. Силова, С.В. Крестный путь: белорусская православная церковь в период немецкой оккупации 1941 - 1944 гг. / С.В.Силова. - Минск : Белорусский Экзархат, 2005. - 71с.
13. Корж, Е.С. Вся жизнь - Отчизне / Е. С. Корж. - Минск : Беларусь, 1984. - 239 с.
Рэзюмэ. У вышку даследавання зроблены наступныя высновы:
1. Любоу да праваслаунай веры, да роднай староню i сваёй Радзiмы святару 1.С.Лойку былi прывпы бацькамi з самага маленства. Гэтыя высакародныя патрыятычныя пачуцщ бацюшка 1аан пранясе праз усё сваё жыццё. I у гэтым жыцщ яго рэлтйная мюя будзе цесна звязана з Хо-растаусюм краем.
2. У няпростых жыццёвых сггуацыях, у яюх аказвауся бацюшка 1аан на Хорастаушчыне у гады Першай сусветнай вайны, падчас польскай улады на нашых землях, а таксама ва умовах ка-мyнiстычнай прапаганды атэiзма, ён нiколi не страчвау веру у людзей, праводзiу вялшую рэ-
лшйна-асветнщкую работу, сюраваную на праваслаунасць, yсiм жадаючым давау добрыя, мудрыя саветы. Усё гэта з цягам часу прывяло да значнага колькаснага павелiчэння хорастаускага царкоунага прыходу.
3. Падчас вайны, будучы у цяжкiм становiшчы, наколью дазвалялi абставiны, 1.С.Лойка iмкнyyся нават ва умовах акyпацыi вясцi мэтанаюраваную патрыятычную работу з сваiмi прыхад-жанамi, накiраванyю на змаганне з ворагам. Асабютым прыкладам закткау i заахвочвау паству для барацьбы з захопнiкамi (маральна падтрымлiваy прыхаджан, адгаворвау слабых ад супрацо-унщтва з акупашаш, закткау нi у яюм разе не ехаць на катаржныя работы у Германiю, а ющ у партызаны i змагацца, куды накiраваy i сваiх трох сыноу, усяляу людзям веру у Перамогу над ворагам).
4. У ходзе аперацып "Горнунг", разумеючы, што партызан разграмiць не удалося, так як яны з часткай насельнщтва прарвалi блакаду i выйшлi з акружэння, карнЫ вырашылi спагнаць злосць на мiрных жыхарах, з якiмi застауся бацюшка 1аан.
Ведаючы з Айчыннай гiсторыi, як людзi ратавалюя у мiнyлым ад варожых набегау у Божых храмах, свяшчэннiк 1аан iмкнyУся спасцi аднавяскоуцау у сценах царквы Пакрова Прасвятой Бага-родзщы.
Падчас уварвання фашыстау у царкву святар 1.С.Лойка адказауся ад прапановы акупантау пакiнyць царкву, застyпiyся за сваiх прыхаджан, за што быу збiты, а затым, з палаючай царквы, гучала яго прадсмяротная малггва. Так разам з прыхаджанамi падзялiyшы iх лёс загiнyУ Пакyтнiк за Веру, Айчыну i людзей - бацюшка 1аан, выканаушы сваю рэлшйную мiсiю да канца.
5. 1ван Сямёнавiч Лойка моцна любiy цудоуны i прыгожы куточак палескай зямлi пад назвай Хорастаушчына. Тут ён у Божым храме адслужыу каля 30-щ гадоу. А памяць аб iм назаусёды за-сталася у гэтай старонцы. На месцы спаленай фашiсцкiмi захопнiкамi царквы, дзе праводзiy набажэнствы свяшчэннiк 1аан адбудавана новая царква з такой жа назвай. Там, дзе адбылася па-кутнщкая смерць бацюшкi 1аана i яго прыхаджан, плануецца паставщь памятны знак, а у экс-пазiцыi хорастаускага музея Партызанскай Славы iмя В.З.Каржа будзе прадстаулены матэрыял, прысвечаны гэтаму выдатнаму чалавеку-патрыёту.
Abstract. As a result of the study, the following conclusions are drawn:
1. Love from the Orthodox faith, to the native and their Motherland priest ISLoik was welcomed by parents from childhood. These noble patriotic feelings Father John will carry through all his life. And in this life his religious mission will be closely connected with the Horastavsky region.
2. In the difficult life situations in which Father John was at Khorastavshchyn during the First World War, during Polish power in our lands, and also in the conditions of communist propaganda of atheism, he never lost faith in people, conducted great religious and educational work , aimed at pravoslavnasts, gave all wishing people good, wise advice. All this eventually led to a significant increase in the cho-rastavkaz of the parish church.
3. During the war, being in a difficult situation, as circumstances allowed, ISLoika tried even in the conditions of occupation to conduct a purposeful patriotic work with his parishioners, aimed at fighting the enemy. He personally encouraged and encouraged the flock to fight the invaders (morally supported the parishioners, dissuaded the weak from cooperation with the invaders, called on them not to go to hard labor in Germany, and go to the guerrillas and fight where he sent his three sons, people faith in the victory over the enemy).
4. During Operation Gornung, understanding that the guerrillas could not be defeated, as they broke through the blockade with part of the population and left the encirclement, the punishers decided to frustrate the civilians with whom Father Ivan remained.
Knowing from the history of the world how people saved themselves from the enemy raids in God's temples in the past, priest John strove to save the fellow villagers within the walls of the Church of the Intercession of the Blessed Virgin.
During the invasion of the Nazis, the priest I.S.Loyka made an offer from the invaders to leave the church, stood up for his parishioners, for which he was beaten, and then, from the burning church, his death-dying prayer sounded. So together with the parishioners sharing their fate, the Martyr died for the Faith, the Fatherland and the people - Father John, having fulfilled his religious mission to the end.
5. Ivan Semyonovich Loiko strongly loved the beautiful and beautiful corner of the Polissya land called Khorastavshchyna. Here he served in God's temple for about 30 years. And the memory of him is forever in this page. In the place burned by the Fascist invaders of the church, where the services of priest John were conducted, a new church with the same name was built. Where there was a martyr's death of
45
Father John and his parishioners, it is planned to put a commemorative sign, and in the exposition of the Horastavkaz of the Museum of Partisan Glory named after V.Z. Karzh, material on this remarkable patriotic man will be presented.
TZUBA M.V., Cand. of Histor. Sc., Associate Professor, Assistant Professor of Historical and Cultural Heritage, Polessky State University, Pinsk, Republic of Belarus
SOCIAL AND RELIGIOUS ACTIVITIES OF IOAN LOIKA IN THE HORASTOVSKY REGION
This article explores religious activities and the tragic fate of the Orthodox priest loan Semenovich Loika, who during the war years was burned alive with the believers of his parish by the fascist invaders in the village of Horostovo for helping the partisans.
Particular attention is paid directly to religious work and the fulfillment of church duties. Loiki during the Great Patriotic War.
Keywords: priest, priest, Orthodox faith, parish, punitive operation, worship, sacrifices. References
1. National archive of the Republic of Belarus (NARB). Fund 295, Vop.1, P. 8642, L. 98.
2. NARB. Foundation 295. Vol. 1. P.8642. L.36.
3. Yasko A.F. Bol'no dazhe mjortvym: Palesskaja tragedija [It hurts even dead: Polesskiy tragedy]. Minsk, Bonem, 2012, 400 p.
4. Tsuba M.V. Zhyccjo i podzvig bratom Cubay [Life and feat of the Tsuba brothers]. Pinsk, PolesU, 2013, 73 p.
5. Tsuba M.V. V.Z. Korzh: nevjadomyja i malavjadomyja staronki zhyccja [V. Z. Korzh: unknown and little-known pages of life]. Pinsk, ODO «IRA» Pleshush «, 2009, 88 p.
6. Rain P. Za veru i Otechestvo [For Faith and the Fatherland]. Leningrad, 1990, 37 p.
7. Smirnov N.I. VasilijMudryj [Vasily Mudrye]. Minsk, Belarus, 2009, 335 p.
8. Memory: east. - documents. Chronicle of the Luninets district / incl. T.V. Kanapatskaya. Minsk, Belarus, 1995, 716 p.
9. Zielinski, S. Ze Wshodu z kapelanem. Warszawa, Wydawnictwo Vipart, 1997, 160 s.
10. Nordman E.B. Ne streljajte v partizan... [Do not shoot a partisan ... ]. Minsk, Belarus, 2007, 200
p.
11. Tsuba M.V. Z kryzham i aytamatam [With a cross and a submachine-gun]. Zarja [Zorya] (Brest Oblost newspaper). - 2014, 5 June.
12. Silova S.V. Krestnyjput': belorusskajapravoslavnaja cerkov' v period nemeckoj okkupacii 1941 -1944 gg. [The Way of the Cross: the Belarusian Orthodox Church during the German occupation, one thousand nine hundred and forty-one - 1944]. Minsk, Belarusian Exarchate, 2005, 71s.
13. Korzh E.S. Vsja zhizn'- Otchizne [All Life - Fatherland] Minsk, Belarus, 1984, 239 p.
Received 2 April 2018
