CC BY
40
D01:10.12845/bitp.34.2.2014.6
dr hab. Ryszard SZCZYGIEL, prof. nadzw. IBL1 mgr inz. MirosJaw KWIATKOWSKI1 mgr inz. BartJomiej KOLAKOWSKI12 dr inz. Jozef PIWNICKI1
Przyjçty/Accepted/Принята: 05.08.2013;
Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 26.05.2014;
Opublikowany/Published/Опубликована: 30.06.2014;
ZAGROZENIE POZAROWE LASU OD TRANSPORTU KOLEJOWEGO I OCENA EFEKTYWNOSCI PASOW PRZECIWPOZAROWYCH3
Forest Fire Risk Related to the Railway Traffic and the Evaluation of Fire Breaks’ Efficiency Угроза возникновения лесного пожара от железнодорожного транспорта и оценка эффективности противопожарных полос
Abstrakt
Cel: Celem publikacji jest ocena zagrozenia pozarowego obszarôw lesnych od transporta kolejowego oraz efektywnosci pasôw przeciwpozarowych, wykonywanych zgodnie z aktualnymi przepisami prawnymi, sluz^cych do zatrzymania lub ograniczenia rozprzestrzeniania siç ognia. Artykul powstal na podstawie pracy badawczej BLP-352 ^naliza zagrozenia pozarowego lasu od transporta kolejowego, efektywnosc stosowania pasôw przeciwpozarowych oraz propozycja modyfikacji istniej^cych pasôw przeciwpozarowych przy liniach kolejowych” [1], finansowanej przez Dyrekcjç Generaln^. Lasôw Panstwowych.
Wprowadzenie: Transport kolejowy stanowi istotne zagrozenie dla lasôw polozonych przy szlakach kolejowych. Urz^dzane pasy przeciwpozarowe, maj^ce zabezpieczyc las przed rozprzestrzenianiem siç ognia od linii kolejowej, nie stanowi^. skutecznej bariery zaporowej, gdyz najwiçksze pozary lasu (Nadlesnictwo: Potrzebowice, Kuznia Raciborska i inne) spowodowane byly przez kolej. Metodologia: Badania oparto na analizach danych, dotycz^cych wystçpowania pozarôw lasu przy liniach kolejowych oraz urz^dzania
i utrzymywania pasôw przeciwpozarowych zebranych z Lasôw Panstwowych, Panstwowej Strazy Pozarnej, Polskich Kolei Panstwowych i Instytutu Badawczego Lesnictwa.
Wnioski: Badania wykazaly, ze blisko 65% pasôw zlokalizowanych jest na siedliskach borowych, najbardziej podatnych na pozary, 90% pasôw wykonywanych jest w drzewostanach sosnowych, glôwnie w wieku powyzej 30 lat (81,8%). Najwiçcej pozarôw lasu powstalo na siedliskach borowych (58,3%). Ponad 60% wszystkich pozarôw powstawalo w drzewostanach sosnowych. Najczçsciej palily siç drzewostany w wieku od 30 do 60 lat (28%). Prowadzenie akcji gasniczej w wypadku pozarôw lasu przy liniach kolejowych jest znacznie utrudnione przede wszystkim ze wzglçdu na pôzne wykrycie ognia, utrudniony dojazd oraz inicjacjç spalania na znacznej dlugosci. Zagrozenie pozarowe lasôw polozonych w s^siedztwie linii kolejowych jest znacznie wiçksze niz na pozostalych obszarach lesnych. Wizje terenowe jakosci utrzymania pasôw wykazuj% ze pasy nie zawsze s^. wykonywane, a szczegôlnie utrzymywane, zgodnie z obowi^zuj^cymi przepisami. Ponad 27% powstaj^cych pozarôw przekroczylo pierwsz^. bruzdç pasa przeciwpozarowego, co oznacza, ze obecny sposôb jego wykonania nie zapewnia odpowiedniego zabezpieczenia dla przyleglych terenôw lesnych. Wynikiem pracy jest projekt modernizacji pasa przeciwpozarowego przy liniach kolejowych, ktôrego rozwi^zanie zostalo uwglçdnione w znowelizowanym rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury i Rozwoju.
SJowa kluczowe: transport kolejowy, zagrozenie pozarowe lasu, pas przeciwpozarowy, kategoria zagrozenia pozarowego lasu Typ artykutu: oryginalny artykul naukowy
1 Instytut Badawczy Lesnictwa, Samodzielna Pracowania Ochrony Przeciwpozarowej Lasu, Sçkocin Stary, ul. Braci Lesnej nr 3, 05-090 Raszyn / Forest Research Institute, Poland
2 b.kolakowski@ibles.waw.pl
3 Procentowy wklad w powstanie artykulu / Percentage contribution to the article: R. Szczygiel - 35%, M. Kwiatkowski 35%, B. Ko-lakowski 20%, J. Piwnicki - 10%
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
Abstract
Aim: The aim of this paper is to evaluate the forest fire risk related to the railway transport and the effectiveness of fire breaks along the railway, made in accordance with the current legislation and designed to stop or limit the fire propagation. This article is based on the research BLP-352 ‘The analysis of the forest fire risk related to the railway traffic, the fire breaks’ efficiency along the railway and the proposed modification of existing fire breaks’ structure along the railway” [1], financed by the Directorate-General of the State Forests National Forest Holding.
Introduction: The railway transport causes a significant risk to the forest area along the railway. The current structure of fire breaks, aimed to protect the forest against the fire propagation does not constitute a sufficient barrier, because the largest forest fires (Forest District Potrzebowice, Kuznia Raciborska and other) were caused by the railway.
Methodology: The study was based on the data analysis regarding the occurrence of forest fires along the railway, their arranging and maintaining. The data were collected from State Forests, State Fire Service, Polish State Railways and Forest Research Institute. Results: The studies have shown that nearly 65% of the fire breaks are located in the coniferous stands, which are the most susceptible to the fires; 90% of the fire breaks are made in the pine stands, mostly over the age of 30 years (81.8%). The highest number of forest fires occurred in the coniferous stands (58.3%). Over 60% of all forest fires arose in the pine stands. Mostly, the forest fires occurred in the stands between 30 and 60 years of age (28%). The rescue actions during the forest fires are much more difficult along the railway due to the late detection of the fire, the initiation of the combustion process at the considerable distance and a difficult access to the fire. The forest fire risk along the railway is much higher comparing to the other forest area. According to the field studies regarding the quality of fire breaks, they are not always prepared and in particularly maintained in accordance with the existing legislation. More than 27% of the occurred forest fires have passed the first fire break, what means that the existing realization system does not provide the sufficient level of security to the adjacent forest areas.
Keywords: railway traffic, forest fire risk, fire break, forest fire risk category Type of article: original scientific article
Аннотация
Цель: Целью публикации является оценка пожарной опасности лесных участков от железнодорожного транспорта и эффективности противопожарных полос, подготовленных согласно действующим правовым актам, предназначенным для задержки или ограничения распространения огня. Статья была разработана на основе исследовательской работы BLP-352 „Анализ угрозы возникновения лесных пожаров от железнодорожного транспорта, эффективность использования противопожарных полос и предложение модификации существующих противопожарных полос вблизи железных дорог” [1], финансированной Генеральной Дирекцией Государственных Лесов.
Введение: Железнодорожный транспорт является серьезной угрозой для лесов, расположенных вблизи железных дорог. Приготовленные противопожарные полосы, которые должны защищать лес от распространения огня от железнодорожной линии, не являются эффективным препятствующим барьером, поэтому самые большие пожары лесов (лесоводство: Потшебовице, Кузня-Рациборска и др.) были вызваны именно железнодорожным транспортом.
Методология: Исследования были основаны на анализе данных, касающихся возникновения пожаров леса вблизи железных дорог, а также приготовления и содержания противопожарных полос, собранных из Государственных Лесов, Государственной Пожарной Службы, Польских Государственных Железных Дорог и Исследовательского Института Лесоводства.
Выводы: Исследования показали, что почти 65% полос, расположенных в лесной роще есть наиболее восприимчивы к пожарам, 90% полос приготовленных в сосновом лесонасаждении, как правило есть старше 30 лет (81,8%). Наибольшее количество лесных пожаров возникло в лесных рощах (58,3%). Свыше 60% всех пожаров возникло в сосновом лесонасаждении. Чаще всего горели лесонасаждения, в возрасте от 30 до 60 лет (28%). Проведение тушения пожара, в случае возгорания леса при железной дороге есть тем более трудным, прежде всего в связи с поздним обнаружением пожара, проблематическим доездом, а также возгоранием леса на большой протяжённости (вдоль железных путей). Опасность возгорания лесов, расположенных вблизи от железнодорожных линий на много больше, чем на остальных лесных участках. Территориальные исследования качества содержания полос указывают на то, что полосы не всегда приготовляются, и особенно не всегда содержатся в соответствии с действующим законом. Свыше 27% возникающих пожаров перешагнуло первую борозду противопожарной полосы. Это значит, что существующий метод изготовления полос не обеспечит соответствующей защиты соседних лесных территорий. Результатом работы стал проект модернизации противопожарных полос возле железных дорог, реализация которого была учтена в новом распоряжении Министра Инфраструктуры и Развития.
Ключевые слова: железнодорожный транспорт, угроза возникновения лесного пожара, противопожарная полоса, категория угрозы возникновения лесного пожара Вид статьи: оригинальная научная работа
1. Wstçp
Transport kolejowy, mimo postçpu technicznego, wci^z stwarza istotne zagrozenie pozarowe dla obszarów lesnych. Co prawda w okresie ostatniego trzydziestolecia4 obserwowany jest trend zmniejszania siç liczby pozarów przy liniach kolejowych (w latach 1981-1990 transport kolejowy byl przyczyn^. 5,92% pozarów, w latach 1991-
4 Dane statystyczne Instytutu Badawczego Lesnictwa.
2000 - 2,1%, a w latach 2001-2010 - 0,81% wszystkich notowanych pozarów), to najwiçksze katastrofalne poza-ry lasu powstaly przy liniach kolejowych (Nadlesnictwa: Rudy Raciborskie - 9060 ha i Potrzebowice - 5130 ha). Wsród ustalonych przyczyn pozarów te, które powstaly od transporta kolejowego, plasuj^. siç na siódmym miej-scu na dziewiçc ujçtych w statystycznej klasyfikacji. Czç-sto porównywana przyczyna - transport drogowy - sta-nowila w latach 2001-2010 powód 0,34% pozarów lasu,
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
czyli ponad dwukrotnie mniej niz pozarów powstalych od transporta kolejowego.
Wedlug badan Centrum Naukowo-Technicznego Ko-lejnictwa [2] ponad 90% pozarów lasu wynikalo z iskrze-nia klocków hamulcowych podczas hamowania, b^dz wskutek ich zatarcia. W takiej sytuacji, gdy dochodzi do powstania zarzewia pozaru, rolç pasywnego zabezpie-czenia przeciwpozarowego pelni pas przeciwpozarowy, wykonany wzdluz linii kolejowej, którego zadaniem jest uniemozliwienie b^dz ograniczenie mozliwosci przenie-sienia siç ognia na przylegly obszar lasu. Ten sposób za-bezpieczenia przeciwpozarowego lasów od transportu kolejowego znany jest od polowy XIX wieku i z pewnymi modyfikacjami stosowany jest obecnie i nie tylko w Pol-sce. Odpowiednio urz^dzony i utrzymany pas przeciwpo-zarowy jest w stanie zapobiec rozprzestrzenianiu siç po-zaru oraz ograniczyc jego prçdkosc i powierzchniç.
W trakcie prac nad nowelizaj rozporz^dzenia Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 21 kwiet-nia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budyn-ków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 nr 109, poz. 719) [3] ministerstwo infrastruktury zglosilo odst^pienie od wykonywania pasów przeciwpozarowych wzdluz linii kolejowych. To miçdzy innymi sta-lo siç przeslank^. podjçcia badan, które zmierzaly do oce-ny zagrozenia pozarowego lasu od transportu kolejowe-go i skutecznosci zabezpieczenia przeciwpozarowego w postaci pasów wykonywanych przy liniach kolejowych. Badania podyktowane byly takze brakiem pelnego roze-znania, co do wystçpowania pozarów lasu zwi^zanych z transportem kolejowym, dotycz^cego nie tylko liczby powstalych pozarów i ich powierzchni, ale takze tenden-cji ksztaltowania siç zagrozenia pozarowego, przestrzen-nego wystçpowania pozarów w stosunku do pasów prze-ciwpozarowych, oceny ich skutecznosci w wypadku po-wstania pozaru, kosztów wykonania i utrzymania pasów. Dokonano takze analizy wystçpowania pozarów w zalez-nosci od czynników siedliskowo-drzewostanowych.
Uzyskanie wiarygodnych i kompletnych danych mia-lo dac podstawy do oceny dzialan, dotycz^cych zabezpie-czenia lasu przed pozarami i jego adekwatnosci do istnie-j^cego zagrozenia ze strony transportu kolejowego oraz ewentualnych propozycji zmian.
2. Materialy i metody
W badaniach wykorzystano informacje dotycz^ce wy-stçpowania pozarów przy liniach kolejowych oraz urz^-dzania i utrzymania pasów z Lasów Panstwowych, Pan-stwowej Strazy Pozarnej, Polskich Kolei Panstwowych i Instytutu Badawczego Lesnictwa.
Zródla tych informacji to:
• informacje z ankiet o obowi^zuj^cych zasadach za-bezpieczenia przeciwpozarowego przy liniach kolejowych w Europie i analiza stanu prawnego w Polsce,
• dane ankietowe z 314 nadlesnictw z lat 2000-2010,
• dane z systemu ewidencji zdarzen Panstwowej Strazy Pozarnej (EWID), z lat 2006-2010,
• dane z Polskich Kolei Panstwowych Polskie Linie Kolejowe (PKP PLK) z lat 2002-2011,
• dane z wizji terenowych przeprowadzonych w wybra-nych nadlesnictwach.
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
Analiza zagrozenia pozarowego od transportu kolejo-wego oraz efektywnosci pasów przeciwpozarowych obej-mowala nastçpuj^ce etapy.
Pierwszym etapem analizy byla ocena warunków wykonywania pasów. Skladala siç ona z analizy wyników ankiet i oceny wykonywania pasów w terenie. Podstawy oceny lokalizacji pasów przeciwpozarowych utrzymywa-nych przy liniach kolejowych byly dane pozyskane w ba-daniach ankietowych z nadlesnictw w roku 2010, zawie-raj^ce informacje o wszystkich pasach przeciwpozarowych utrzymywanych przy liniach kolejowych na terenie kraju.W etapie tym dokonano takze przegl^du istnie-j^cych sposobów urz^dzania pasów przeciwpozarowych w panstwach europejskich i Polsce.
W drugim etapie zweryfikowano hipotezç, ze lasy polozone przy liniach kolejowych s^. w wiçkszym stop-niu zagrozone przez pozary, w porównaniu do pozosta-lych lasów. Weryfikacjç oparto na analizie gçstosci wy-stçpowania pozarów oraz sredniej wielkosci jednego po-zaru. W tym celu wyliczono gçstosc wystçpowania poza-rów oraz sredni^. powierzchniç przypadaj^c^. na pojedyn-czy pozar przy liniach kolejowych w latach 2000-2009, na podstawie danych uzyskanych z badan ankietowych. Porównano je z danymi dotycz^cymi pozostalych lasów, z tego samego okresu
Trzecim etapem byla szczególowa analiza wystçpo-wania pozarów przy liniach kolejowych przeprowadzo-na wedlug liczby pozarów, powierzchni spalonej, przy-czyn, miejsc powstawania i rodzaju pozaru. Poniewaz z systemu informatycznego Panstwowej Strazy Pozarnej (EWID) pozyskano wyl^cznie dane dla pozarów powsta-lych wskutek dwóch przyczyn (wady srodków transportu - kod 26, nieprawidlowa eksploatacja srodków transportu - kod 27), analizç dotycz^c^. przyczyn powstawa-nia pozarów wykonano na postawie danych z Lasów Pan-stwowych z lat 2007-2010, które dostçpne s^. w Krajo-wym Systemie Informacji o Pozarach Lasu.
Czwartym etapem analizy byla ocena skutecznosci pa-sów przeciwpozarowych w ograniczeniu rozprzestrzenia-nia siç pozarów lasu. Uwzglçdniala ona liczbç pozarów powstalych przed pierwsz^. bruzd^, które tç bruzdç prze-kroczyly, liczbç pozarów powstalych pomiçdzy bruzda-mi, które przekroczyly drug^. bruzdç oraz liczbç pozarów, które przekroczyly obie bruzdy. Analizy te zostaly prze-prowadzone przy uwzglçdnieniu siedliskowych typów lasu, wieku drzewostanów i gatunków panuj^cych.
3. Wyniki
3.1. Stan prawny przeciwpozarowego zabezpieczenia lasów wzdluz linii kolejowych w Polsce
3.1.1. Stan obecny w Polsce
Zgodnie z obowi^zuj^cymi w Polsce aktami praw-nymi zarz^dcy i przewoznicy kolejowi oraz uzytkowni-cy bocznic kolejowych s^. zobowi^zani spelniac warun-ki techniczne i organizacyjne zapewniaj^ce ochronç prze-ciwpozarow^. i ochronç srodowiska (art.17. pkt 1.3 usta-wy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym -
Dz. U. 2003 nr 86 poz. 789). Zasady wykonywania pasów przy liniach kolejowych reguluje rozporzydzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpozarowej budyn-ków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. nr 109, poz. 719) oraz rozporzydzenie Ministra Infrastruktu-ry z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagan w zakre-sie odleglosci i warunków dopuszczajycych usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sysiedztwie linii kolejowej, a takze sposobu urzydzania i utrzymywania zaslon od-snieznych oraz pasów przeciwpozarowych (Dz. U. 2008 nr 153 poz. 955). Zgodnie z tymi przepisami, przy liniach kolejowych, na których prowadzony jest ruch, wykony-wany jest pas przeciwpozarowy w formie dwóch pasów gruntu o szerokosci co najmniej 2 m, odleglych od siebie od 10 do 15 m i polyczonych ze soby co 25 do 50 m tej sa-mej szerokosci pasami poprzecznymi.
3.1.2. Zabezpieczenie lasów w Europie
Analizç dotyczycy wykonywania pasów przeciwpoza-rowych przy liniach kolejowych w poszczególnych kra-jach europejskich przeprowadzono na podstawie ankiet, które zostaly rozeslane do wybranych sluzb i instytucji zajmujycych siç ochrony przeciwpozarowy w Europie. W tabeli 1 przedstawiono skrótowo odpowiedzi na an-kiety, które uzyskano od 22 przedstawicieli zarówno za-rzydów lasów, zarzydów kolejowych, jak i od instytucji naukowych. Kraje/regiony, które nie deklarowaly wykonywania pasów przeciwpozarowych wzdluz linii kolejowych biegnycych przez obszary lesne, to: Austria, Bulgaria, Czechy, Niemcy (Landy: Badenia-Wirtembergia, Ba-waria, Hesja, Nadrenia-Westfalia), Norwegia, Wielka Bry-tania oraz Szwecja. Respondenci uzasadniali to brakiem lub znikomym zagrozeniem pozarowym na tych terenach.
Z ankiet jednoznacznie wynika, ze w zdecydowanej wiçkszosci panstw odpowiedzialnosc za zabezpieczanie terenów lesnych przed zagrozeniem pozarowym ze strony ruchu kolejowego spoczywa po stronie zarzydów linii kolejowych. Odpowiedzialnosc ta jest uregulowana praw-nie lub stanowi rodzaj umowy miçdzy zarzydem linii kolejowych a zarzydcy terenów lesnych (np. Turcja). Kosz-ty tych zabiegów ponoszone sy przez zarzyd linii kolejowych lub sy dzielone miçdzy zarzyd kolei oraz zarzyd lasów (Slowacja). Wiçkszosc odpowiedzi uzyskanych od przedstawicieli landów niemieckich wskazywala na Deutsche Bahn Ag.DB, jako na przedmiot odpowiedzial-ny za zabezpieczenie przeciwpozarowe. W jednym tylko przypadku (Macklenburg-Vorpommern) calkowite koszty zabezpieczenia przeciwpozarowego lasów lezy tylko po stronie prywatnych wlascicieli lub zarzydców lasów.
Czynnikiem determinujycym lokalizacjç pasów jest glównie nasilenie ruchu kolejowego oraz podatnosc terenów lesnych na rozprzestrzenianie siç ognia. W przy-padku Szwajcarii i Francji podkreslona zostala lokalizacja tzw. zapór iskrowych w miejscach, w których czçsto do-chodzi do hamowania pociygów (zjazdy ze wzniesien te-renu, zakrçty), co oczywiscie pociyga za soby zwiçkszone ryzyko iskrzenia z klocków hamulcowych. W Grecji, Ru-munii, Portugalii oraz na Litwie pasy przeciwpozarowe
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
wykonuje siç na calej dlugosci szlaków kolejowych bie-gnycych przez tereny lesne.
Jak wynika z informacji przedstawionych w ru-bryce dotyczycej metod i czçstosci odnawiania pasów, w wiçkszosci odnawiane sy one co najmniej raz w roku przed rozpoczçciem sezonu pozarowego (kwiecien-wrze-sien). Niektórzy ankietowani deklarowali równiez powta-rzanie tej czynnosci jesieniy. Do glównych metod odnawiania pasów nalezy uprzytniçcie roslinnosci z okreslo-nego obszaru, liczyc od zewnçtrznej krawçdzi torów po-przez wykaszanie lub stosowanie srodków chemicznych (herbicydów). Uzycie srodków chemicznych w celu przy-gotowania pasów zostalo podkreslone w informacjach uzyskanych z Grecji oraz Hiszpanii. W ankietowanych krajach ocena skutecznosci pasów przeciwpozarowych zostala okreslona w wiçkszosci jako dobra i bardzo dobra.
3.2. Ocena wykonywania pasów przeciwpozarowych przy liniach kolejowych
Ocenç urzydzenia i utrzymania pasów oparto na da-nych z 1879 ankiet otrzymanych z nadlesnictw. Wynika-lo z nich, ze lyczna dlugosc pasów przeciwpozarowych w Polsce w 2010 roku wynosila 5926,6 km, a zdecydowa-na ich wiçkszosc (90,4%) byla utrzymywana przez PKP PLK. Lasy Panstwowe utrzymywaly 248,1 km pasów, a inne podmioty 322,3 km. Wiçkszosc gruntów (66%), na których byl usytuowany pas przeciwpozarowy, byla w za-rzydzie Lasów Panstwowych, 29% stanowilo wlasnosc PKP, a pozostale (5%) bylo w zarzydzie innych podmio-tów. Koszt roczny utrzymania pasów w Lasach Panstwowych wyniósl okolo 60 tysiçcy zlotych. Natomiast Spól-ka PKP Polskie Linie Kolejowe wydawala srednio rocz-nie okolo 2 mln zlotych, z wylyczeniem roku 2011, kiedy ograniczono wykonywanie i odnawianie pasów. Wyniki analizy zakladania pasów przeciwpozarowych wzdluz li-nii kolejowych w zaleznosci od siedliskowego typu lasu, wieku i gatunku drzew, zaprezentowano w tabelach 2-4. Blisko 65% pasów zlokalizowanych jest na siedliskach borowych, najbardziej podatnych na pozary, 90% pasów wykonywanych jest w drzewostanach sosnowych, w wie-ku powyzej 30 lat (81,8%). Wizje terenowe, których ce-lem byla ocena sposobu i zgodnosci z przepisami urzy-dzenia i utrzymania pasów przeciwpozarowych przy li-niach kolejowych, przeprowadzono w 67 wytypowanych lokalizacjach. Sposród nich 46 to miejsca, gdzie powstaly pozary w obrçbie linii kolejowej w 2010 roku. Pozostale 21 wizji dokonano w miejscach przeciçtnych dla calego odcinka pasa w nadlesnictwach, w których wystçpowa-la znaczna liczba pozarów przy liniach kolejowych. Oce-niajyc odleglosc pierwszej bruzdy od nasypu kolejowe-go, stwierdzono, ze tylko w 48% przypadków byla zgod-na z przepisami. W 19% przypadków odleglosc ta byla mniejsza, a w 33% wiçksza. Zgodnosc odleglosci miç-dzy bruzdami stwierdzono w 44% przypadków, w 14% odleglosc byla mniejsza, w 42% wiçksza. Szerokosc bruzd byla zapewniona w przypadku pierwszej w 84%, a w przypadku drugiej w 93%. W 7 miejscach wizji tere-nowych stwierdzono, ze pasy nie byly odnawiane w ciy-gu roku bydz dwóch lat.
Zestawienie sposobow wykonywania pasow przeciwpozarowych przy liniach kolejowych w wybranych krajach europejskich Summary of the data regarding the fire breaks along the railway in selected European countries
Tabela 1. Table 1.
Kraj / Region Country / Region Podmiot odpowiedzialny / Responsible institution Krotki opis pasa ppoz. / Fire break short description. Lokalizacja pasa ppoz. / Fire break localization Czçstotliwosc odnawiania oraz metoda / Frequency of renewal and methods Podstawy prawne / Legal basis Dlugosc pasów / Fire break length [km] Ocena przydatnosci / Evaluation of efficiency
Francja / France Przedsiçbiorstwo Kolejowe / Railway Company Pas gruntu oczyszczony z roslinnosci krzewia-stej szerokosci 7-20 m lub pas gruntu pozba-wiony wszelkiej roslinnosci o szerokosci 2 m / Land strip without shrubs vegetation 7-20 m wide land strip without any type of vegetation 2 m wide Wzdluz wybranych linii kolejowych w zaleznosci od warunkow lesnych (glownie regiony basenu M. Srodziemnego) / Along the selected railway depending on the forest conditions (mainly Mediterranean Sea area) Raz w roku, co 3-5 lat wycinka krzewów (chemizacja) / Once per year, chemical treatment and shrubs removal every 3-5 years Francuski Kodeks Lesny / French Forest Code 600 Przeciçtna / Average
Grecja / Greece Przedsiçbiorstwo Kolejowe / Railway Company 10 metrowy pas gruntu pozbawiony roslinnosci (5 m w terenach gorskich) / Land strip 10 m wide without vegetation (5 m in the mountain area) Wzdluz wszystkich linii kolejowych / Along the all type of railway Co 3 lata chemizacja po і przed wegetacyjna, wycinka / Chemical treatment and cleaning every 3 years Nie/No 2500 Bardzo dobra / Very good
Hiszpania / Spain Zarz^dca Infrastruktury Kolejowej / Railway Company Pas gruntu pozbawiony roslinnosci, szerokosc 4-8 mi Land strip without vegetation, 4-8 m wide Wzdluz wybranych linii kolejowych w zaleznosci od warunkow lesnych i nasilenia ruchu kolejo-wego / Along the selected railway in order to forest conditions and intensity of the traffic Dwa razy w roku, wiosn^ oczyszczanie mechaniczne і chemiczne, jesieni^ oczyszczanie chemiczne / Twice per year, chemical and mechanical treatment in the Spring and chemical in Autumn Rozporz^dzenia dot. Ruchu Kolejowego / Railway traffic decree 11900 Bardzo dobra / Very good
Litwa / Lithuania Nasadzenia Ochronne Linii Kolejowych S. A. Ministerstwo L^cznosci / Railway Company, special department responsible for planting in the railway safety zones • Zmineralizowany pas gruntu o szerokosci 2-4 m / Mineralized land strips 2-4m wide • pasy drzew lisciastych bez materialu palnego o szerokosci 10-50 m / deciduous trees belts, no fuel, 10-50 m wide • pas drzew iglastych, bez podszytu, gal^zie obci^te do wysokosci 1.5 m/ coniferous trees belt, no understory, branches pruned at 1.5 m height • Na siedliskach suchych urz^dzane s^ 2 pasy gruntu w odleglosci 5 m jeden od drugiego / On the very poor habitats there are 2 land strips, 5m from each Wzdluz wszystkich linii kolejowych / Along the all types of railway Dwa razy w roku wiosn^ і jesieni^ / Twice per year, Spring and Autumn Zasady Ochrony Prze-ciwpozarowej Lasu (7.04.1995)/Forest Fire Protection Rules (7.04.1995 5500 Bardzo dobra / Very good
Niemcy/ Mecklenburg-Vorpommern / Germany Wlasciciel lasu -w kosztach utrzymania pasôw partycypuje Zarz^d Kolei / Forest owner and Railway Company Pasy gruntu zmineralizowany, szerokosc 2 m, takze pasy lesne o szerokosci 100 m / Mineralized land strip 2 m wide, forest belts 100 m wide 15 m od torow / 15m from the railway Raz do roku bronowanie, oranie, rçczne oczyszczanie / Once per year, harrowing, manual cleaning Dekret o ochronie ppoz. Meklemburgii, 25.03.2008 / Fire protection decree of Meklem-burg, 25.03.2008 - -
Ov
VO
Ö
O
bo
00
4^
L/i
5a
#'
OJ
bo
bo
o
RESEARCH AND DEVELOPMENT BiTP Vol. 34 Issue 2,2014, pp. 65-77
'О
о
Kraj I Region Country / Region Podmiot odpowiedzialny / Responsible institution Krotki opis pasa ppoz. / Fire break short description. Lokalizacja pasa ppoz. / Fire break localization CzestotLhvosc odnawiania oraz metoda / Frequency of renewal and methods Podstawy prawne / Legal basis Dlugosc pasôw / Fire break length [km] Ocena przydatnosci / Evaluation of efficiency
Niemcy/ Sachsen-- Anhalt / Germany Panstwowy Zaklad Ochrony Lasôw Pry-watnych i Uslug Lesnych / State Company for Protection&Service of Private Forests Pasy gruntu 3-5 m szerokosci, przebiegaj^ce 10-30 m od torow. / Land strips 3-5m wide, 10-30 m from the railway. - - - 1300 -
Portugalia / Portuguese Przedsiçbiorstwo Kolejowe / Railway Company Oczyszczony pas gruntu o szerokosci 10 m od kraw^dzi zewn^trznego torn / Land strip, no vegetation, 10 m wide from the railway Wzdluz wszystkich linii kole-jowych / Along the all types of railway Raz do roku / Once per year Rozporz^dzenie 124/2006, 17/2009/ Decree 124/2006 and 17/2009 - -
Rumunia / Romania Przedsiçbiorstwo Kolejowe i wlasciciel lasu / Railway Company and forest owner Pas gruntu o szerokosci 5-10 m z usuni^t^ roslinnosci^ / Land strip, no vegetation, 5-10 m wide Wzdluz wszystkich linii kole-jowych / Along the all types of railway Dwa razy w roku wiosn^ i je-sieni^ / Twice per year, Spring and Autumn Zasada zabezpieczania lasôw przed pozarami, przepisy о ruchu kolejo-wym, zalesienia wzdluz torôw / Forest fire protection law, railway traffic law, regulation for afforestation along the railway - Bardzo dobra / Very good
Slowacja / Slovak Republic Wlasciciel lasu oraz kolej / Forest owner and Railway Company Pas gruntu oczyszczony z roslinnosci bezpo-srednio przylegaj^cy do torow, drugi pas w odleglosci powyzej 50 m od linii kolejowej z uprzqtni$t^ roslinnosci^ / Land strip, no vegetation next to the railway, second land strip with no vegetation 5m, from the railway - - Ustawa o lasach, nie ma specyficznej regulacji, jesli chodzi о zabezpie-czanie lasôw od torôw kolejowych / Forest Act, no specific regulation for railway - -
Slowenia / Slovenia Przedsiçbiorstwo Kolejowe - Menedzer ds. In-frastruktury Kolejowej / Railway Company, railway infrastructure manager Pasy ppoz. to drogi lesne i szlaki polozone w miejscach nasilenia pozarow lasow / Forest roads and strips located in the high intensity traffic spots Wzdluz wszystkich linii kole-jowych / Along the all types of railway Dwa razy do roku stosowana jest chemizacja / Twice per year, chemical treatment Regulamin Ochrony Lasu, Ustawa о Bez-pieczenstwie Ruchu Kolejowego/ Forest protection regulations, Railway Traffic Act - Przeciçtna / Average
Szwajcaria / Switzerland Przedsiçbiorstwo Kolejowe / Railway Company W miejscach nasilenia hamowania (wzniesienia terenu) ustawiane s^ ekrany (zapory) przeciw-pozarowe, pas gruntu mi^dzy zapory a torami jest pozbawiony roslinnosci / Fire screens are located in the most risky zone (hills, slowdown sections), land strips between screen and railway without vegetation Wzdluz wybranych linii kolej o-wych, w zaleznosci od warunkow lesnych i nasilenia ruchu kolej o-wego / Along the selected railway in order to forest conditions and intensity of the traffic Raz do roku / Once per year Так/Yes - Bardzo dobra w pol^czeniu z zaporami / Very good together with fire screens
Turcja / Turkey Przedsiçbiorstwo Kolejowe / Railway Company Pas gruntu pozbawiony roslinnosci o szerokosci 5m/ No vegetation land strip 5 m wide Wzdluz wybranych linii kolej o-wych, w zaleznosci od warunkow lesnych i nasilenia ruchu kolejo-wego / Along the selected railway in order to forest conditions and intensity of the traffic Raz do roku / Once per year Umowa z Przedsiçbior-stwem Kolejowym / Agreement with Railway company 200 Dobra / Good
BADANIAIROZWÖJ BiTP Vol. 34 Issue 2,2014, pp. 65-77
DOI: 10.12845/bitp.34.2.2014.6
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
Tabela 2.
Dlugosc pasow przeciwpozarowych wedlug siedliskowych typow lasu
Table 2.
Fire breaks length according to the forest habitat types
Siedliskowy typ lasu / Forest habitat type DJugosc/ Lenght [km] Udzial/ Share [%]
BMsw 2093,4 35,6
Bs 20,3 0,3
Bsw 1509,3 25,6
Bw, BMw, Bb, BMb 297,3 5,0
LI, Ol, OlJ, Lw 88,9 1,5
LMsw 1146,3 19,4
LMw, LMb 202,8 3,4
Lsw 267,4 4,5
pozostale / other 228,9 3,9
siedliska gorskie / mountain 2,7 0,0
siedliska wyzynne / upland 47,8 0,8
Tabela З.
Dlugosc pasów przeciwpozarowych wedlug gatunków panujycych
Table З.
Fire breaks length according to the main species
Gatunek panuj^cy / Main species DJugosc/Lenght [km] UdziaJ/Share [%]
sosna / pine 5340,9 90,2
buk / beech 36,0 0,6
brzoza / birch 152,0 2,6
d^b / oak 189,9 3,2
jodla / fir 5,6 0,1
modrzew / larch 1,0 0,0
olsza / alder 31,2 0,5
swierk / spruce 42,7 0,7
pozostale / other 127,3 2,1
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6 Tabela 4.
Dlugosc pasów przeciwpozarowych wedlug wieku drzewostanu glównego
Table 4.
Fire breaks length according to the age of main species
Wiek/Age DJugosc/Lenght [km] Udzial/Share [%]
<30 lat / years 1072,8 18,2
30 - 60 lat / years 2300,1 39,1
>60 lat / years 2508,2 42,7
3.3. Wystçpowanie pozarów lasu przy liniach kolejowych
W latach 2000-2009 na pasie gruntu szerokosci 50 m przy liniach kolejowych powstalo 599 pozarów o lycznej po-wierzchni 350,9 ha. W systemie ewidencji zdarzen (EWID) Panstwowej Strazy Pozarnej zarejestrowano 757 pozarów, które wystypily przy liniach kolejowych w latach 20062010. Natomiast wedlug danych PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. w latach 2002-2011 odnotowano 28 pozarów na powierzchni 84,19 ha. Uzyskane dane od PKP PLK pozosta-jy w razycej dysproporcji do danych Lasów Panstwowych i Panstwowej Strazy Pozarnej. Prawdopodobnie wynikalo to z instrukcji wewnçtrznej PKP, ze rejestrowano tylko te przy-padki, w których pozar stanowil istotne zagrozenie i jego za-istnienie obciyzalo Zaklady Linii Kolejowych.
Ze wzglçdu na kompletnosc danych dalsze analizy prowadzono na podstawie informacji uzyskanych z Lasów Panstwowych. Aby zweryfikowac hipotezç twierdzy-cy, ze lasy polozone przy liniach kolejowych sy w wiçk-szym stopniu zagrozone przez pozary niz pozostale obsza-ry lesne, obliczono dla nich gçstosc wystçpowania pozarów, a takze ich sredniy powierzchniç z uwzglçdnieniem kategorii zagrozenia pozarowego lasu (kzpl). Wyniki przedstawione w tabeli 5 pokazujy, ze gçstosc wystçpo-wania pozarów przy liniach kolejowych (2,0 szt/1000 ha) byla blisko trzykrotnie wiçksza w porównaniu do lasów I i II kzp (0,7 szt/1000 ha).
Przy porównaniu osobno gçstosci w poszczególnych kategoriach zagrozenia pozarowego okazuje siç, ze na obszarach lesnych I kzpl jest ona ponad dwukrotnie wiçksza przy liniach kolejowych w porównaniu do
Tabela 5.
G^stosc wyst^powania pozarow i srednia powierzchnia pozaru wedlug miejsca wyst^powania pozaru lasu
Table 5.
Density of forest fires occurrence and average burnt area in the relation to localization of the forest fire
Miejsce wyst^powania pozarow / Place of the fire occurrence Kategoria zagrozenia pozarowego lasu / Forest fire risk category Srednia roczna g^stosc wyst^po-wania pozarow / Average annual density of the fire occurrence [szt/1000 ha] Srednia powierzchnia poza-ru / Average burnt area [ha]
Obszary lesne zaliczane do I i II KZPL / I and II forest fire risk category I 1,1 0,28
II 0,3 0,32
I i II 0,7 0,31
Obszary lesne przy liniach kolejowych / Forests area along the railway I 2,5 0,65
II 1,3 0,41
I i II 2,0 0,59
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
pozostalych obszarów zaliczonych do tej kategorii. Natomiast na obszarach II kzpl róznica ta jest ponad czterokrotna. Gçstosc wystçpowania pozarów przy liniach kolejowych na obszarach zaliczonych do I kzpl byla prawie dwukrotnie wyzsza niz na obszarach zaliczonych do II kzpl. Przy ocenie sredniej powierzchni jednego pozaru dla lasów polozonych przy liniach kolejowych w porównaniu do pozostalych lasów zaliczonych do I i II kzpl widac, ze przy liniach kolejowych jest ona blisko dwukrotnie wiçksza.
3.4. Wystçpowanie pozarów lasu przy liniach kolejowych w zaleznosci od warunków drzewostanowych i wielkosci powierzchni spalonej
Analizç wystçpowania pozarów przy liniach kolejo-wych przeprowadzono w zaleznosci od typu siedliskowe-go lasu (tabela 6), wieku drzewostanu (tabela 7) i gatun-ku panujycego (tabela 8). W przypadku szesciu pozarów brak bylo pelnych danych, dlatego pozary te pominiçto w analizie.
Najwiçcej pozarów lasu powstalo na siedliskach bo-rowych (58,3%), w tym na borze mieszanym swiezym (BMsw) 29,5% i borze swiezym (Bsw) 22,6%. Na siedliskach lasowych wystypilo 21,4% pozarów, w tym na siedlisku lasu mieszanego swiezego (LMsw) 14,5%.
Brak jest wyraznego zróznicowania lycznej liczby po-zarów lasu pomiçdzy wyróznionymi przedzialami wieko-wymi drzewostanu. Najwiçcej pozarów (28%) powstalo w drzewostanach w wieku od 30 do 60 lat.
Ponad 60% wszystkich pozarów powstawalo w drzewostanach sosnowych, a nastçpnie (na zblizonym pozio-mie) w drzewostanach, w których glównym gatunkiem panujycym byly brzoza i dyb.
Przedstawione w powyzszych tabelach dane pozwa-lajy na stwierdzenie, ze podatnosc lasów przy liniach kolejowych na wystçpowanie pozarów charakteryzuje siç pewny odmiennosciy w porównaniu do pozostalych la-sów. Poza siedliskami „szczególnie palnymi” (Bs, Bsw, BMsw) uwagç zwraca znaczna podatnosc drzewostanów rosnycych na siedliskach wilgotnych i bagiennych (Bw, BMw, Bb, BMb, Ll, Ol, OlJ, Lw), co moze wynikac z wy-stçpowania na poboczach torowisk silnie rozwiniçtej po-krywy trawiastej, która w czasie suszy czy okresów wio-senno-jesiennych stwarza duze zagrozenie pozarowe.
Wielkosc powierzchni spalonej
Analizç przeprowadzono na podstawie danych uzy-skanych z Lasów Panswowych dla 553 pozarów, gdyz pozostale 46 pozarów nie rozprzestrzenilo siç na las, obej-mujyc swoim zasiçgiem wylycznie torowisko i dlatego je pominiçto. Wyniki analizy zestawiono w tabeli 9.
Tabela 6.
Liczba pozarów lasu przy liniach kolejowych wedlug siedliskowego typu lasu
Table 6.
Number of forest fires along the railway in the relation to the forest habitat type
Siedliskowy typ lasu / Forest habitat type Pozary caJkowite drzewostanu / Total forest fire Pozary pokrywy gleby / Ground cover forest fire L^cznie / Together
liczba / number udziaJ / share [%] liczba / number udziaJ / share [%] liczba / number udziaJ / share [%]
BMsw 38 50,0 139 26,9 177 29,8
Bs 3 0,6 3 0,5
Bsw 12 15,8 122 23,6 134 22,6
Bw,BMw,Bb,BMb 6 7,9 26 5,0 32 5,4
Ll, Ol, OIJ, Lw 2 2,6 10 2,0 12 2,0
LMsw 10 13,1 76 14,7 86 14,5
LMw, LMb 4 5,3 8 1,5 12 2,0
Lsw 3 4,0 14 2,7 17 2,9
nieokreslony / undefined 116 22,7 116 19,6
wyzynny / upland 1 1,3 3 0,6 4 0,7
Tabela T.
Liczba pozarów lasu przy liniach kolejowych wedlug wieku drzewostanu glównego
Table T.
Number of forest fires along the railway in the relation to main species age
Wiek drzewostanu gJownego / Main species age Pozary caJkowite drzewostanu / Total forest fire Pozary pokrywy gleby / Ground cover forest fire L^cznie / Together
liczba / number udziaJ / share [%] liczba / number udziaJ / share [ %] liczba / number udziaJ / share [ %]
< 30 lat / years 52 68,4 102 19,7 154 26,0
30 - 60 lat / years 13 17,1 153 29,7 166 28,0
< 60 lat / years 6 7,9 131 25,3 137 23,1
rozne / mixed 5 6,6 131 25,3 136 22,9
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
Tabela 8.
Liczba pozarów lasu przy liniach kolejowych wedlug gatunku panujycego
Table 8.
Number of forest fires along the railway in the relation to the main species
Gatunek panuj^cy / Main species Pozary caJkowite drzewostanu / Total forest fire Pozary pokrywygleby / Ground cover forest fire L^cznie / Together
liczba / number udziaJ / share [%] liczba / number udziaJ / share [%] liczba / number udziaJ / share [%]
sosna / pine 54 71,1 305 59,0 359 60,5
buk / beech 1 1,3 3 0,6 4 0,7
brzoza / birch 5 6,6 35 6,8 40 6,7
d^b / oak 6 7,9 30 5,8 36 6,1
jodla, modrzew /fir, larch 1 1,3 4 0,8 5 0,8
olsza / alder 2 2,6 9 1,7 11 1,9
swierk / spruce 2 2,6 5 1,0 7 1,2
pozostale / other 5 6,6 126 24,3 131 22,1
Tabela 9.
Wystçpowanie pozarów lasu przy liniach kolejowych wedlug wielkosci
Table 9.
Forest fire occurrence along the railway according to the size of the fire
Wielkosc pozaru / Size Liczba pozarów / Number of fires UdziaJ / Share [%]
zarodkowy / initial 299 54,1
maly / small 209 37,8
sredni / medium 36 6,5
duzy / large 9 1,6
Najwiçcej zanotowano pozarów zarodkowych, któ-rych jednostkowa powierzchnia nie przekraczala 0,05 ha, a nastçpnie malych (od 0,06 do 1 ha). Podobny byl procent wystçpowania pozarów zarodkowych i malych na pozostalych obszarach lesnych. Nie dotyczy to jednak pozarów duzych (od 10,1 do 100 ha), których przy liniach kolejowych powstalo 1,6%, a w pozostalych lasach tylko 0,1%. Swiadczy to o tym, ze prawdopodobienstwo powstania duzego pozaru przy szlaku kolejowym jest znacznie wiçksze.
Najczçstszy rozpoznany przyczyny pozarów lasu przy liniach kolejowych wedlug danych z Krajowego Syste-mu Informacji o Pozarach Lasu byl transport kolejowy, który spowodowal 39,9% wszystkich pozarów. W nastçp-nej kolejnosci byly to: podpalenia (7,3%), nieostroznosc doroslych (5,2%), przerzuty z gruntów nielesnych (1,6%) oraz awarie linii energetycznych i nieostroznosc nielet-nich po 0,5%. Nie udalo siç ustalic przyczyny w przypad-ku 44,6% ogólu pozarów. Zgola odmienne dane podajy PKP PLK, wedlug których dominujy podpalenia (39,3%), a kolejnymi sy: zablokowane klocki hamulcowe (21,4%), iskry z komina lokomotywy, wady urzydzen elektrycz-nych i zaprószenie ognia od pociygu po 3,6%. Pozary, których przyczyn nie ustalono, stanowily 28,5%.
3.5. Ocena skutecznosci pasów przeciwpozarowych w ograniczeniu rozprzestrzeniania siç pozarów lasu
Analizç skutecznosci pasów przeciwpozarowych, wzdluz linii kolejowych, w ograniczeniu rozprzestrzeniania siç pozarów przeprowadzono na podstawie danych o 417 pozarach lasu uzyskanych z ankiet skierowanych do nad-lesnictw.
W ocenie tej uwzglçdniono: y liczbç pozarów powstalych przed pierwszy bruzdy, które tç bruzdç przekroczyly, y liczbç pozarów, które przekroczyly obie bruzdy, y liczbç pozarów powstalych pomiçdzy bruzdami, które przekroczyly drugy bruzdç.
Wyniki uwzglçdniajyce warunki drzewostanowe przedstawiono w tabelach 10-12.
Przedstawione w tabeli 10 dane potwierdzajy znacznie wiçksze zagrozenie lasów przez pozary, na siedliskach zyzniejszych oraz wilgotnych. Sy to miejsca, w których na niezalesionej czçsci moze wystçpowac bujnie rozwi-niçta pokrywa trawiasta i zapewne z tego powodu znacz-nie wiçcej pozarów przekroczylo pierwszy bruzdç.
Analizujyc skutecznosc ograniczania rozprzestrzeniania siç ognia przez pierwszy bruzdç w zaleznosci od wieku drzewostanów (tabela 7), mozna stwierdzic, ze jej sku-tecznosc wzrasta wraz z wiekiem drzewostanu.
Natomiast podobnie jak przy ocenie przeprowadzo-nej z uwzglçdnieniem siedliskowych typów lasu sytu-acja wyglyda w wypadku gatunków panujycych. W miejscach, w których rosny gatunki lisciaste, (sprzyja to roz-wojowi bujnej pokrywy trawiastej) znacznie wiçcej poza-rów przekroczylo pierwszy bruzdç (tabela 12).
Z analizy zebranych danych wynika, ze pierwszy bruzdç pasa przeciwpozarowego przekroczylo 27,3% wszystkich pozarów.
Kolejnym aspektem analizy danych byla ocena sku-tecznosci pierwszej bruzdy w zaleznosci od miejsca po-wstania pozaru (tabela 13).
D01:10.12845/bitp.34.2.2014.6 Tabela 10.
Liczba pozarow powstalych przed pierwszy bruzdy, ktore jy przekroczyly wedlug siedliskowych typow lasu
Table 10.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the first fire break according
to the forest habitat type
Siedliskowy typ lasu / Forest habitat type Liczba pozarow, ktore przekroczyly pierwszy bruzdy / Number of fires which have passed the first fire break Ogolna liczba pozarow / Total number of fires Udzial/ Share [%]
BMsw 33 112 29,5
Bs 2 2 100,0
Bsw 30 96 31,3
Bw, BMw, Bb, BMb 15 20 75,0
Ll, Ol, OlJ, Lw 5 10 50,0
LMsw 14 55 25,5
LMw, LMb 3 9 33,3
Lsw 4 9 44,4
nieokreslone / undefined 5 95 5,3
rozne / mixed 2 7 28,6
wyzynne / upland 1 2 50,0
lycznie / together 114 417 27,3
Tabela 11.
Liczba pozarow powstalych przed pierwszy bruzdy, ktore jy przekroczyly wedlug wieku drzewostanu glownego
Table 11.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the first fire break according
to the main species age
Wiek drzewostanu glownego / Main species age Liczba pozarow, ktore przekroczyly pierwszy bruzdy / Number of fires which have passed the first fire break Ogolna liczba pozarow / Total number of fires Udzial / Share [%]
<30lat / years 44 100 44,0
30-60 lat / years 40 121 33,1
>60lat / years 25 86 29,1
rozne / mixed 5 110 4,5
lycznie / together 114 417 27,3
Tabela 12.
Liczba pozarow powstalych przed pierwszy bruzdy, ktore jy przekroczyly wedlug gatunku panujycego
Table 12.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the first fire break according
to the main species
Gatunek panuj^cy / Main species Liczba pozarow, ktore przekroczyly pierwszy bruzdy / Number of fires which have passed the first fire break Ogolna liczba pozarow / Total number of fires Udzial/ Share [%]
sosna / pine 74 239 31,0
buk / beech 2 2 100,0
brzoza / birch 9 27 33,3
dyb / oak 11 26 42,3
jodla / fir 1 1 100,0
modrzew / larch 1 1 100,0
olsza / alder 8 10 80,0
swierk / spruce 3 6 50,0
pozostale / other 5 105 4,8
lycznie / together 114 417 27,3
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
Tabela 13.
Liczba pozarow, ktore rozprzestrzenily si§ na las przez pierwszy bruzdy w zaleznosci od miejsca ich powstania
Table 13.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the first fire break according to the
place of the fire outbreak
Miejsca powstania pozaru / Place of fire the fire outbreak Liczba pozarow, ktore przekroczyly pierwszy bruzdy / Number of fires which have passed the first fire break Ogólna liczba pozarów / Total number of fires Udzial / Share [%]
Na linii kolejowej dogranicy nasypu lub rowu / Between railway and railway bank 68 227 30,0
Od granicy nasypu lub rowu do pierwszej bruzdy / Between railway bank and first fire break 46 190 24,2
O blisko б% bylo wiçcej pozarów, które przekroczyly pierwszy bruzdç w wypadku pozarów, od tych, które powstaly w obrçbie linii kolejowej (do granicy nasy-pu lub rowu) w porównaniu do pozarów, które powstaly od granicy nasypu lub rowu do pierwszej bruzdy. Wynika to prawdopodobnie z tego, ze czas swobodnego rozwoju tych pierwszych do momentu dotarcia do pierwszej bruz-dy byl dluzszy, w zwiyzku z czym osiygnçly one wiçkszy intensywnosc, co ulatwilo pokonanie przeszkody.
W wypadku pozarów, które przekroczyly obie bruzdy pasa, analizy objçto pozary powstale przed pierwszy bruzdy, które tç bruzdç przekroczyly i oceniano, jaka ich czçsc przekroczyla drugy bruzdç - tabele 14-1б. Z poza-rów, które przekroczyly pierwszy bruzdç, 22,8% rozprze-strzenilo siç takze poza drugy bruzdç. Rozprzestrzenianie siç pozarów, które wystypily na zyzniejszych bydz wil-gotnych siedliskach, w drzewostanach lisciastych, bylo znacznie skuteczniej hamowane przez drugy bruzdç niz przez bruzdç pierwszy. Jest to prawdopodobnie zwiyzane ze znacznie slabiej rozwiniçty zielny pokrywy gleby we-
wnytrz drzewostanu w porównaniu do dobrze naslonecz-nionej czçsci przed pierwszy bruzdy. Rozpatrujyc wiek drzewostanu glównego, najmniej pozarów przekroczylo drugy bruzdç w drzewostanach w wieku 30-б0 lat (tabela 1З).
Wedlug danych ankietowych tylko 98 pozarów po-wstalo pomiçdzy bruzdami, i tylko 1 pozar, który nastypil w drzewostanie sosnowym w wieku >б0 lat rosnycym na siedlisku BMsw, przekroczyl drugy bruzdç, co stanowilo 3,8% wszystkich analizowanych przypadków.
Nalezy zwrócic uwagç, ze prowadzenie akcji gasni-czej w przypadku pozarów lasu przy liniach kolejowych jest znacznie utrudnione przede wszystkim na pózne wy-krycie ognia, utrudniony dojazd oraz inicjacjç spalenia na znacznej odleglosci. Z meldunków z systemu EWID Pan-stwowej Strazy Pozarnej wynikalo, ze zapalenie na od-cinku od 100 do З00 m mialo miejsce w З,4% ogólu zda-rzen, na odcinku od З00 do 1000 m w 2,1%, a 7,3% przypadków odnotowano, gdy odcinek ten byl dluzszy niz 1000 m.
Tabela 14.
Liczba pozarów powstalych przed pierwszy bruzdy, które przekroczyly drugy bruzdç wedlug siedliskowych typów lasu
Table 14.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the second fire break according
to forest habitat type
Siedliskowy typ lasu / Forest habitat type Liczba pozarow, ktore przekroczyly drug^ bruzdy / Number of fires which have passed the second fire break Ogólna liczba pozarów / Total number of fires Udzial / Share [%]
BMsw 6 33 18,2
Bs 2
Bsw 10 30 33,3
Bw, BMw, Bb, BMb 5 1З 33,3
Ll, Ol, OlJ, Lw З
LMsw 1 14 7,1
LMw, LMb 1 3 33,3
Lsw 2 4 З0,0
nieokreslone / undefined З
rózne / mixed 1 2 З0,0
wyzynne / upland 1
lycznie / together 26 114 22,8
DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6 Tabela 15.
Liczba pozarow powstalych przed pierwszy bruzdy, ktore przekroczyly drugy bruzd? wedlug wieku drzewostanu glow-
nego
Table 15.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the second fire break according
to main species age
Wiek drzewostanu glow-nego / Main species age Liczba pozarow, ktore przekroczyly drug^ bruzdy / Number of fires which have passed the second fire break Ogólna liczba pozarów / Total number of fires Udzial/ Share [%]
<30 lat / years 11 44 25,0
30-60 lat / years 3 40 7,5
>60 lat / years 11 25 44,0
rozne / mixed 1 5 20,0
lycznie / together 26 114 22,8
Tabela 16.
Liczba pozarow powstalych przed pierwszy bruzdy, ktore przekroczyly drugy bruzd? wedlug gatunku panujycego
Table 16.
Number of forest fires occurred before the first firebreak and which have passed the second fire break according
to the main species
Gatunek panuj^cy / Main species Liczba pozarow, ktore przekroczyly drug^ bruzdy / Number of fires which have passed the second fire break Ogólna liczba pozarów / Total number of fires Udzial/ Share [%]
sosna / pine 22 74 29,7
buk / beech 1 2 50,0
brzoza / birch 3 9 33,3
dyb / oak 11
jodla / fir 1
modrzew / larch 1
olsza / alder 8
swierk / spruce 3
pozostale / other 4
lycznie / together 26 114 22,8
4. Podsumowanie
Przeprowadzone badania wykazaly koniecznosc urzy-dzania przy liniach kolejowych pasów przeciwpozaro-wych, które nalezycie utrzymane sy w stanie zmniejszyc zagrozenie pozarowe sysiadujycych obszarów lesnych. Slusznosc tego stwierdzenia potwierdza równiez fakt sto-sowania takiego sposobu zabezpieczenia w wielu krajach europejskich. Takze i w tych, w których eksploatowany tabor kolejowy jest znacznie nowoczesniejszy niz nasz krajowy i stwarza mniejsze ryzyko pozarowe. W wi?k-szosci panstw, w których wykonywane sy pasy przeciw-pozarowe przy szlakach kolejowych, majy one form? zmineralizowanych, bydz pozbawionych roslinnosci pasów o szerokosci od 2 do 20 metrów. Czynnikiem, który jest uwzgl?dniany przy podejmowaniu decyzji o lokaliza-cji pasa, jest przede wszystkim nasilenie ruchu kolejowe-go, stan zagrozenia i podatnosc terenów lesnych na pozar. Pasy odnawiane sy przynajmniej raz w roku przed sezo-nem palnosci lasów poprzez usuni?cie roslinnosci metody wykaszania lub stosowania srodków chemicznych.
Wyniki badan wykazaly, ze ok. 54% pozarów lasów przy liniach kolejowych powstalo przed pierwszy bruzdy pasa przeciwpozarowego, a 27% jy przekroczylo. Dlate-
go zespól autorski, projektujyc modyfikacj? sposobu wy-konywania pasów, kierowal si? przede wszystkim po-trzeby zatrzymania lub ograniczenia rozprzestrzeniania si? ognia przy stosunkowo malej intensywnosci spalania. Mozna to osiygnyc, gdy pas zaporowy b?dzie usytuowa-ny mozliwie blisko linii kolejowej, przez co ograniczo-ny zostanie czas swobodnego rozwoju pozaru, zmniej-szona zostanie ilosc palnej biomasy i pas zmineralizo-wany b?dzie szerszy. Z tych wzgl?dów proponowany pas przeciwpozarowy przy liniach kolejowych powinien miec form? jednego zmineralizowanego pasa o szerokosci co najmniej 4 metrów zakladanego mozliwie najblizej linii (ryc. 1). W sytuacji, gdy odcinek pasa dochodzi do drogi publicznej lub dojazdu pozarowego, zaleca si? wykony-wac go tak, aby mógl pelnic jednoczesnie taky rol?. Pasy powinny byc usytuowane w lasach, przez które przebie-ga linia kolejowa, zaliczonych do I i II kategorii zagroze-nia pozarowego.
W przypadku modernizacji istniejycego pasa zaleca si? wykorzystanie istniejycej pierwszej bruzdy, wyko-nujyc poszerzenie jej do wymaganej szerokosci od stro-ny torowiska, jesli warunki terenowe na to pozwalajy. W zawiyzku z projektem modernizacji pasa przeciwpoza-
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ DOI:10.12845/bitp.34.2.2014.6
2-5 m і 4 m і •4-------------------------►;
Ryc. 1. Schemat zmodyfikowanego pasa przeciwpozarowego przy linii kolejowej [1] Fig. 1. Scheme of the modified fire break along the railway
rowego, zaakceptowanego przez zainteresowane strony, konieczna stala si? zmiana dotychczas obowiyzujycych przepisow w uzgodnieniu wlasciwych ministrow nadzo-rujycych kolej, lasy i ochron? przeciwpozarowy. Nowe-lizacja przepisu zostala dokonana rozporzydzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 15 marca 2013 r (Dz.U. 2013 poz. 435) i nast?p-nie zmieniona rozporzydzeniem Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 1 marca 2014 r (Dz.U. 2014, poz. 403), ktore przesun?lo okres wejscia przepisow w zycie z 2014 na rok 2016.
Objasnienie skrotow:
BMsw - bor mieszany swiezy / fresh mixed coniferous forest
Bs - bor suchy / dry coniferous forest
Bsw - bor swiezy / fresh coniferous forest
Bw - bor wilgotny / moist coniferous forest
BMw - bor mieszany wilgotny / moist mixed coniferous
forest
Bb - bor bagienny / bog coniferous forest
BMb - bor mieszany bagienny / bog mixed coniferous
forest
Ll - las l?gowy / riparian forest
Ol - ols / alder forest
OlJ - ols jesionowy / alder-ash forest
Lw - las wilgotny / moist broadleaved forest
LMsw - las mieszany swiezy / fresh mixed broadleaved
forest
LMw - las mieszany wilgotny / moist mixed broadleaved forest
LMb - las mieszany bagienny / bog mixed broadleaved forest
Lsw - las swiezy / fresh broadleaved forest
Literatura
1. Kwiatkowski M., Szczygiel R., Kolakowski B., Piwnicki J., Analiza zagrozenia pozarowego lasu od transportu kolejo-wego, efektywnosc stosowania pasów przeciwpozarowych oraz propozycja modyfikacji istniejqcych pasów przeciwpozarowych przy liniach kolejowych, 2012, s. 77
2. Zapobieganiepozaromprzy trasach kolejowych, Zurek S. i inni, Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa, 1995, s. 33
3. Rozporzydzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Admini-stracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony prze-ciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2О1О nr 109, poz. 719).
dr hab. Ryszard Szczygiel, prof. nadzw. IBL - wy-
ksztalcenie pozarnicze i lesne sprawia, ze zainteresowania zawodowe koncentrujy si? na problematyce ochrony przeciwpozarowej lasu, szczególnie modelowania pozaru lasu, pirologii lesnej jak i gaszenia pozarów. Autor, bydz wspólautor 120 publikacji naukowych, 90 prac badawczych i kilkunastu wdrozen rozwiyzan technicznych
i organizacyjnych w Lasach Panstwowych.
dr inz. Józef Piwnicki - adiunkt w Samodzielnej Pra-cowni Ochrony Przeciwpozarowej Lasu Instytutu Badaw-czego Lesnictwa.
mgr inz. Miroslaw Kwiatkowski - glówny specjalista w Samodzielnej Pracowni Ochrony Przeciwpozarowej Lasu Instytutu Badawczego Lesnictwa, zaangazowany m.in. w prace nad prognozowaniem zagrozenia pozarowego oraz lycznosci w ochronie przeciwpozarowej lasu.
mgr inz. Bartlomiej Kolakowski - starszy technolog w Samodzielnej Pracowni Ochrony Przeciwpozarowej Lasu Instytutu Badawczego Lesnictwa.
