CC BY
64
Rahmatov B.Farzona's Innovation in "Dubaity" Genre
ББК 84 (Т)-5 Б. РАҲМА ТОВ
УДК 808.5 (2Т)
Р 27
ИБТИКОРОТИ ФАРЗОНА ДАР ЖАНРИ ДУБАЙТИ
Устод Фарзона ба ҳайси тавонмандтарин шоири муосири тоҷик қариб дар ҳама анвои шеъри тоҷикӣ ҳунарозмоӣ мекунад ва дар аксар навъҳо муваффақ ҳам ҳаст. Ибтикороту навовариҳои ӯ дар мақолоту кутуби муҳаққиқон дар заминаи газал ва дигар анвои шеърӣ алоҳида омӯхта шудааст, аммо дубайтисароии ин шоираи мумтози тоҷик то ҳанӯз, то он ҷо, ки роқими сутур огаҳӣ дорад, ба силки таҳқиқ кашида нашудааст.
Дубайтӣ ба ашъоре итлоқ мешавад, ки ҳамчун рубоӣ аз чор мисраъ иборат буда, тарзи қофиябандияш низ ҳаммонанди рубоист, аммо дар вазни ин ду навъи шеъри форсӣ ихтилоф аст. Дубайтӣ танҳо он ашъореро мегӯянд, ки дар вазни “мафоилун, мафоилун, мафоил ё фаӯлун” бошад (7, с.221). Ба андешаи Ҷалолуддини Ҳумоӣ агар шеър аз ин вазн хориҷ шавад, онро ногузир рубоӣ ё қитъа мехонанд (14,с.151). Нуктаи қобили таваҷҷӯҳ ин аст, ки дар гузашта адабпажӯҳон рубоиро дубайтӣ низ мегуфтаанд (10, с.115). Аз ин рӯ, дубайтиҳо дар адабпажӯҳии классикии форсу тоҷик бо номи фаҳлавиёт (паҳлавиёт) машҳуранд. Ба ишораи Ибни Муқаффаъ Фаҳла сарзамини Мод будааст ва Исфаҳон, Рай, Ҳамадон, Нованд ва Озарбойҷон ба он дохил мешудааст (7, с.221). Ин суханро муаррихоне, чун Ҳамзаи Исфаҳонӣ (13, с.47), Ибни Хур-додбеҳ (3, с.58) ва Ёқути Ҳамавӣ (2,зайли “фаҳла”) бо камубеш тафовутҳо такрор намудаанд. Бино ба ин истидлол муҳаққиқони эронӣ бар он ақидаанд, ки гӯё дубайтӣ аввал дар ин марокизи фарҳангӣ пайдо шудааст ва онро Абулаббоси Наҳовандӣ (шоири қарни XI) бо лаҳҷаи наҳовандӣ суруда (8, с.120; 7, с.222) ё бархе ин нисбатро ба Бобо Тоҳир медиҳанд (1, с.597). Ин ақида аз ду ҷиҳат қобили пазириш нест: Дар замони Ашкониёну Сосониён навъи суруде мавҷуд буда, ки бо номи “паҳлавонӣ” (паҳлавӣ) машҳур мебошад ва баромади ибораҳои “гулбонги паҳлавӣ”, “суруди паҳлавӣ”, “байти паҳлавӣ” ва г. маҳз аз он аст. Аз ин рӯ, ба ин навъ ашъор, ки дубайтӣ ҳам зоҳиран аз он маншаъ мегирад, “тарона” ном мебурданд. Шояд тоҷикони қадим шеърро бидуни оҳанг тасаввур намекарданд ва ба гуфтаи Шафеъи Кадканӣ дар байни онҳо “шеър сурудан” роиҷ буд, на “шеър гуфтан” (11, с.487). Шуарое ҳам буданд, ки хеле пештар аз Абулаббоси Наҳовандӣ ва Бобо Тоҳир дубайтӣ сурудаанд ва онро бо гӯиши маҳаллу забони шевагӣ олоиш накардаанд. Масалан, Маҳмуди Варроқи Ҳиравӣ дубайтие дорад: Нигорино ба нақди ҷон-т надҳам,
Гаронӣ дар баҳо, арзон-т надҳам.
Гирифтастам ба ҷон домони васлат,
Ниҳам ҷон аз кафу домон-т надҳам.
- 195 -
Раҳматов Б. Ибтикороти Фарзона дар жанри дубайти
Бо дарназаргирии он ки вазни дубайтӣ аз авзони қадимаи форсист ва он аз арӯзи арабӣ ба мо нагузаштааст, метавонад фаразияи шеъри нотамом будани дубайтии мазкур пайдо шавад, аммо бо таваҷҷӯҳ бар он ки маъно ва мақсади шоир дар пораи шеърии мазкур пурра таҷассум ёфтааст, онро метавон бе ягон шакку шубҳа аз қабили ашъори мавриди назар шуморид. Аз ин қабил ашъор дар дигар намояндагони ин давра ҳам мавҷуд аст, вале баъзеи он бидуни риояи қофия дар мисраи аввали шеър оварда шудааст. Ҳарчанд, ин падида дар адабиёти муосири тоҷик ва Эрон низ ба чашм мерасад, аз овардани ин гуна мисолҳо худдорӣ намудем.
Шукуфоии ин навъи адабӣ дар адабиёти классик бо номи Бобо Тоҳир алоқаи ногусастанӣ дорад ва шоироне, ҳамчун Сиёвуши Касроӣ, Ҳасан Ҳу-сайнӣ, Маҳдӣ Ахавони Солис, Ҳушанги Ибтиҳоҷ ва Қайсари Аминпур дар адабиёти муосири Эрон ба сурудани дубайтӣ даст задаанд. Дар адабиёти муосири тоҷикӣ дубайтиҳои ошиқонаи Аминҷон Шукӯҳӣ мавқеи махсус дорад, аммо густариш ва ташаккули он бидуни кору пайкори шоири бузургу нотакрор Лоиқ Шералӣ ба ин вусъат ва паҳнои корбурди худ шояд намерасид. Барои он ки аз ҷиҳати танаввуи мавзӯъ дар жанри дубайтӣ на дар адабиёти муосири Эрон ва на дар адабиёти муосири тоҷик ва ҳатто дар адабиёти классики форсу тоҷик касе ба пояи устод Лоиқ намерасад. Бо вуҷуди ин, марҳалаи нави густариши жанри дубайтӣ дар осори устод Фарзона дида мешавад, зеро мо ташаккули онро аз ҷиҳати лафз ва орояҳову дарунмояи шеър маҳз дар дубайтиҳои шоираи мазкур мушоҳида менамоем.
Бо дарназардошти мулоҳизаи куллие, ки банда болои дубайтиҳои адабиёти классик ва ҳам муосири форсу тоҷик доштам, бояд нуктае ба риштаи қайд кашида шавад, ки дубайтиҳо ҳамчун навъи мустақили адабиёти хаттии форсу тоҷик ба чанд гурӯҳи махсус чудо мешаванд, ки бо тақсимбандии рубоиҳо шабоҳат доранд. Вале, мутаассифона, ба ин нукта муҳаққиқони киром таваччӯҳ зоҳир накардаанд ва тақсимбандии банда ҳам якдарача шартист. Аз ин рӯ, агар нуқсоне дар он рӯ намуд, умедворам, ки аз тарафи муҳаққиқон такмил меёбад.
Дубайтӣ дар адабиёти хаттӣ, аз рӯи мушоҳидаҳои мо, ба гурӯҳҳои зер чудо мешавад: 1. Дубайтиҳои ошиқона 2. Дубайтиҳои орифона 3. Дубайтиҳои фалсафӣ 4. Дубайтиҳои ичтимоӣ 5. Дубайтиҳои сиёсӣ 6. Дубайтиҳои андарзӣ.
Бар хилофи ақидаи бархе муҳаққиқон, ки дубайтиро аз чиҳати танаввӯи мавзӯъ камзарфтар аз рубоӣ пиндоштаанд (6, с.164), мо онро ба шаш даста тақсим намудем. Ҳол он ки рубоӣ ба чор даста чудо мегардад (7, с.298; 1, с.623). Албатта метавон дубайтиҳои сиёсӣ ва ичтимоиро ба як даста шомил кард, аммо аз он нуқтаи назар, ки дар адабиёти муосири Эрон (дар давраи машрута) ба дубайтиҳое дучор мешавем, ки оҳангҳои сиёсӣ доранд, ногузир ба мавчудияти ин гурӯҳи дубайтиҳо қоил мешавем. Дар адабиёти точик ҳам дар байни дубайтиҳои устод Лоиқ камубеш намунаҳоеро аз ин гурӯҳ метавон дарёфт: Шигифто, ҷоҳили оқилтарошанд,
Ки бар чашми ҳақщат хок пошанд.
Харошиданд бас рӯи Заминро,
Кунун хоҳанд рӯи Маҳ харошанд (12, с. 702).
- 196 -
Rahmatov B.Farzona's Innovation in "Dubaity" Genre
Дар байни дубайтиҳои устод Фарзона бештар аз ҳама анвоъ дубайтиҳои ошиқона дида мешавад ва шояд ин аз он хотир бошад, ки дар таърихи адабиёти форсу тоҷик дубайтиҳои ошиқона зиёдтар аз анвои дигари ин жанр корбаст шудаанд ва шуарои дубайтисаро низ таваҷҷӯҳи вижаро ба ин навъи дубайтӣ додаанд. Аммо ишқе, ки устод Фарзона дар дубайтиҳо ва умуман ашъораш тараннум мекунад, ҳамчунон поку мубаррост, ки гоҳе байни дубайтиҳои ошиқона ва орифонаи шоира фарқе наметавон гузошт. Дубайтиҳои ошиқонаи адабиёти форсу тоҷик аз рубоиҳои ошиқона тафовуте амиқ ва дақиқ доранд. Агар дар рубоиҳои ошиқона шоир бештар ба васфи ҳусну ҷамоли маъшуқ машгул аст, дар дубайтиҳо бештар авсофи худи ишқ меояд ва дар рубоиҳо маъшуқ камтар мавриди хитоби шоир қарор мегирад, дар дубайтиҳо баръакс маъшуқ бо калимоти “гул” (эй гул, гули ман ва дар баъзе мавридҳо гули ҷон), “ёр”, “дилбар” ҳамеша мухотаби шоир аст. Аммо ҷолибтарин нукта он аст, ки дар дубайтиҳои ошиқона “дил” мухотаби асосии шоирон аст ва шуаро гоҳе аз он шикоятҳову норизоиҳо мекунанд. Шеваи баёни устод Фарзона дар ин масъала аз услуби баёни дигар шуаро куллан фарқ мекунад. Шоира дар чанд дубайтие, ки ба дил хитоб карда, ё вожаи “мавҳум”-и дилро шарҳ намудааст, ҳамеша оҳангҳои шодмонаро истихдом кардааст. Чунончи:
Дили ман дафтари адвори ишц аст,
Ки ҳар мусицияш асрори ишц аст.
Ҳамин до-ре-ми-фа-со-ляву си-до,
Тараннумҳои нотакрори ишц аст (9, с.230).
Ё ин ки:
Яке омад ба цони мо ҳидоят,
Ҳидоят омад аз Ӯ оят-оят.
Фацат тац-тац задан омуз, эй дил,
Ки бит боз дарҳои иноят (9, с.220).
Дил ба пиндори шоира ба солики тариқати ирфон шабоҳат дорад ва аз ин лиҳоз хитобияҳову ишороти ӯ ба ин маънӣ дар дубайтиҳо ба таври вофир вомехӯрад. Манзури мо аз матраҳ намудани ин баҳс намоиш додани қудрату тавоноии шоир аст, зеро дил аз калидвожаҳои қадимии дубайтиҳои адабиёти форсу тоҷик мебошад ва ҳар шоире алоқадри тавоноии худ бо ин гуна калимот тимсолҳои махсусеро офаридааст. Масалан, устод Лоиқ дилро “раҳ“-у “раҳ-бар”-у “манзил” ва “бад”-у “душман”-у “қотил” мешиносад. Устод Фарзона во-жаи дилро бо ибороти шоиронатар маърифат мекунад: “монои лола”, “гули сурх”, “пайки лоязолӣ” ва амсоли ин. Ҷолиб он аст, ки шоира бидуни истих-доми вожаи дил ҳам мақсади худро баён мекунад:
Гаҳе дар зеру бам таъцил дорй,
Гауе сад сол ҳам таътил дорй.
Қасам бар он тапиданҳои ноцӯр,
Ки ту оёти бетаъвил дорй (9, с.226).
Бармегардем ба вижаи ишқи Фарзона. Шоира ба ҳадде ба тасвири ишқ ва паҳлӯҳои гуногуни он машгул аст, ки хонанда мепиндорад ӯ ошиқи ишқ аст, на ошиқи маъшуқ. Мисол:
- 197 -
Раҳматов Б. Ибтикороти Фарзона дар жанри дубайти
Чу оина зи тасвират шукуфтам,
Шафақкилко, зи таҳрират шукуфтам.
Чӣ сармохӯрда будам, ишқ, эй ишқ,
Зи таъсират, зи таъсират шукуфтам (9, с.216).
Шоира гоҳ ишқро ба “Исии Марям”, ки “ба номи ӯ гунаҳ бастан гуноҳ аст”шабоҳат медиҳад, гоҳ ба “офтоби гармҷавлон”-у “ваҳйи ниҳонӣ”. Ростӣ, ки шоира ишқро воситаи расидан ба худшиносӣ, ба истилоҳ то мани ман /Маро то он мани зебои дигар,/Ту, оре, ишқ, як ту нардбонӣ/ ва новобаста аз шурӯҳи ҳама шуаро мафҳуми то абад бетарҷумон /Се нуқта то абад бетарҷумон аст/ медонад ва ба пиндори ӯ барои пазириши ишқ ба инсон воқеоту ашёи бузурге лозим нест, зеро ишқ метавонад бо як дона гандум /Ту бо як дона гандум омадӣ, ишқ/ дар вуҷуди инсонҳо ҷо бигирад. Бо ин ҳама ақоид муҳимтарин нуктае, ки устод Фарзона дар маърифати ишқ баён медорад, он аст, ки ӯ фарқе байни ишқи заминӣ ва осмонӣ намегузорад, зеро ҳардуро ҳам огози накӯиҳо мешиносад:
Яке гӯяд, ки ишқи ман заминист,
Дигар гӯяд, ки ишқи ман баринист.
Маро ин ҳарду як ишқ аст, як ишқ,
Ки огози накӯиофаринист (9, с.231).
Ирфони устод Фарзона монанди ирфони классикӣ оганда аз маърифати зоти Ҳақ(қ) ва сулуку тариқатҳои ирфонӣ нест, балки шинохти модерн аз он аст. Дуруст аст, ки шоира ба шинохти баъзе сифатҳои Кирдгор ишораҳо дорад, чунончи: “дари аршии истигфор боз аст” ё ин ки Худо дар дубайтиҳои ӯ ба ҳайси мухотаб аст:
Дуй кардам, бубахшо, эй Ягона,
Ало яктотарини бедугона.
Чу ишқи мо аз аввал мустақим аст,
Нагущад цосиде андар миёна (9, с.225).
Ҷолиб он ки Фарзона баробари ба тарзи анъанавӣ ба Худо бо вожаи “Дӯст” хитоб кардан, вожагони вижаеро низ корбаст менамояд, ки “Корсоз” ва “Корфармо” аз ин гурӯҳанд. Аммо меҳвари ирфони шоира инсон аст ва бешак метавон гуфт, ки ӯ ҳамон ирфони инсонгарои мавлавигунаро дар шакли хос ва тарзи ифодаи хоси худаш корбаст менамояд. Дар ин гуна ашъор бештар вақт мухотаби ӯ кулли инсонҳоянд. Мисол:
Ту оинномаи рӯшанбаҳорӣ,
Ту фарҳанги афифи чашмасорӣ.
Чӣ гофил аз худӣ, эй гофил аз мо,
Намедонӣ, ки хоси Кирдгорӣ (9, с.221).
Чунонки аз дубайтии мазкур ва аксар дубайтиҳои орифонаи устод пай бурдан мумкин аст, ба ақидаи ӯ Маҳбуби азалӣ инсонро дӯстдору парастори ҳамешагӣ аст ва ин баландтарин дараҷаи махлуқ пеши холиқи худ мебошад. Мисол:
Ало ноёрии ту айни ёрӣ,
Чӣ ҳикмат дорад ин беэътиборӣ.
Маро то тавба бурдӣ, то гунаҳ не,
Ҳамин бошад гулувви дӯстдорӣ (9, с.223).
- 198 -
Rahmatov B.Farzona's Innovation in "Dubaity" Genre
Мақоми Инсон (қасдан бо ҳарфи калон, чунонки дар баъзе дубайтиҳои шоира ҳамингуна сабт шудааст, навишта шуд) дар ирфони устод Фарзона ба ҳадде устувору побарҷост, ки ӯ фаротар аз адёну мазоҳиб андеша мекунад ва адёнро “пуштипо” мезанад /Башар ҳам хаста шуд аз ҷанги адён/ ва онро ҳеҷ дар муқобили шарафи бузурги Инсон будан медонад. Инсони ҳақиқӣ будан ба назари шоира бидуни шинохти комили Офаридгораш номукаммал хоҳад буд: Бифармо, эй яминиву ясорӣ,
Биё, эй мӯсавиву эй насорӣ.
Маро ин бас, ки Инсониву дар худ,
Худоро мекунӣ оинадорӣ (9, с.226).
Мушкили ҷиддие, ки барои тарҷеҳ додани дубайтиҳои шоира мавҷуд аст, ин ки меҳвари фалсафа ва ҷаҳоншиносии ӯ ҳамон инсон мебошад ва аз ин хотир дубайтиҳои фалсафии Фарзона ба ҳадде омехтагӣ ва дарҳамрезие бо дубайтиҳои ирфонии ӯ доранд. Дар байни дубайтиҳои дар китоби “Себарга” нашршудаи шоира мушоҳида шуд, ки ӯ ба ин мавзӯъ камтар таваҷҷӯҳ зоҳир карда ва агар рӯ оварда бошад ҳам, мавридҳои хеле кам. Мисол:
Нигоҳи ҳайратам бар осмон аст,
Ки хатти мехияш бетарҷумон аст.
Ба мисли кӯдаки синфи якам ман,
Ки дар чашмам ҷаҳон чун чистон аст (9, с.233).
Дар дубайтии мазкур ҳамон фалсафаи ношинохта ва гайримаъруф будани ҷаҳон тараннум шудааст. Мавзӯи иҷтимоъ ҳам аз ҷумлаи мавзӯоте мебошад, ки шоира ба он камтар эътино намуда, вале ҳарчанд дубайтиҳои кам дар ин мавзӯъ дида шуд, онҳо бо таркиботи хос ва тарзи баёни вижа иншо шудаанд. Масалан: Макун тақсими меҳру моҳу анҷум,
Ки дар зулмоти худ гум мешавӣ, гум.
Чӣ ҳам гӯям, ки нафсатро надорӣ,
Зи шавқи хӯрдани як дона гандум (9, с.228).
Шоира дар дубайтии мазкур падидаҳои замониро бо такя бар талмеҳи зебо шарҳу тафсир мекунад ва инсониятро мазаммат ҳам менамояд, ки аз зулумоти нафсу торикиҳои худхоҳӣ набаромада, ба осмонпаймоӣ ва сайёракашфкунӣ раҳ меҷӯяд. Дубайтиҳои сиёсӣ дар байни ашъори устод Фарзона дида намешавад ва ин нишондиҳандаи он аст, ки шоира ҷаҳонбинии худро маҳдуд накардааст. Мавзӯи андарз низ аз мавзӯоти серистеъмоли дубайтиҳои устод Фарзона мебошад. Ҳарчанд, метавон гуфт, ки устод Фарзона мустақиман касеро насиҳат накардааст /Наям ман тавбафармои халоик/, аммо бо ишороти латиф ва нозукбинона даъват ба некӯӣ ва зебоиофарӣ мекунад. Мисол:
Зи ҳамдинӣ ҳам охир ҳамдилӣ беҳ,
Зи огоҳии ботил гофилӣ беҳ.
Чу мардумро ба фасл орӣ, на бар васл,
Аз ин бадмевагӣ беҳосилӣ беҳ (9, с.231).
Дар байни дубайтиҳои шоира дубайтиҳое дар мавзӯи баҳор, наврӯз ва ватан дида мешавад, аммо чун маҷоли мақолаи мо баррасии кулли ин мазоминро надорад, фақат бо ишора ба ин мавзӯот иктифо кардем.
- 199 -
Раҳматов Б. Ибтикороти Фарзона дар жанри дубайти
Ҷолибтарин нукта дар мавриди дубайтиҳои устод Фарзона он аст, ки тарзи баён ва забони шоира аз имтиёзоти вофир бархурдор аст. Аз ин рӯ тааммули мухтасаре ба ин вижагӣ аз аҳамият холӣ нест. Муҳимтарин падидаи забони шеъри устод Фарзона он аст, ки ӯ дар шеъри худ таносубҳои нави калимотро кашфу корбаст мекунад ва аз ин дидгоҳ забони шеърро гановатманд мегар-донад. Чунончи, калимот ва таркиботи “чаҳ-чаҳ“, “қад-қомат” ва “шарристон” бо “қар-қаристон”, “кофаристон” ва “шаккаристон” дар як дубайтӣ таносуб шудаанд. Ё ин ки ҳангоми тасвироти акс овардан, шоира калимаи урёнро бо эҳром пӯшидан тазод месозад:
Ҳама куфрам, ҳама имонам, эй ёр,
Чу субҳ урёнаму эҳромпӯшам (9, с.218).
Баробари ин, истифодаи вофири иборот ва таркиботи хоси фразеологии шоира бояд таъкид шавад, ки ин падидаҳои забонӣ дархури навиштаи алоҳида ҳастанд.
Хулоса тааммул бар таърихи жанри дубайтӣ дар адабиёти хаттии тоҷик ва хосса дар дубайтиҳои устод Фарзона нишондиҳандаи он аст, ки мавқеи ин шакли адабӣ дар адабиёти классик ва дар адабиёти муосири тоҷик устувор буда, намунаҳои он тақрибан дар эҷодиёти тамоми шуаро тоҷик дида мешавад, аммо шукуфоии асосии он ба эҷодиёти Лоиқ Шералӣ ва Фарзона вобастагии комил дорад. Чунонки аз тақсимбандии мавзӯии ин навъи шеърӣ ва баррасии он дар ашъори устод Фарзона маълум шуд, дар байни дубайтиҳои шоира тақрибан ҳама анвои жанри дубайтӣ бо тарзу усули хоси истифодаи ӯ дида мешавад, аммо пешравӣ ва дастоварди шоира дар он нест, ки ӯ дар ҳамаи ин анвоъ шеър суруда, балки дар он аст, ки ӯ ин анвоъро бо камоли устодӣ ва тарзи вижа истихдом намудааст. Дар ин росто таваҷҷӯҳи шоира ба мавзӯи ишқ ва инсонгароӣ бештар буда, мавзӯи ирфону андарз низ дар байни дубайтиҳои ӯ мақоми маҳсус доранд. Махсусиятҳои забонӣ ва ибораороии устод Фарзона дар жанри дубайтӣ қобили омӯзиш ва пажӯҳиши ҷудогона буда, беҳтарин намунаи забони ноби тоҷикӣ дар он дида мешавад.
Калидвожаҳо: назми муосири тоҷик, жанрҳои адабӣ, дубайтӣ, эҷодиёти Фарзона
Пайнавишт:
1. Аббоспур, Ҳуман. Дубайтӣ / Фарҳангномаи адаби форсӣ. -Ҷилди дувум. -Теҳрон: Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ, 1381ҳ. -С. 596-597.
2. Ёқут Ҳамавӣ, Шаҳобуддин Абуабдуллоҳ. Муъҷам-ул-булдон. -Байрут: Дор Содир, 1376ҳ. -324 с.
3. Ибни Хурдодбеҳ. ал-Масолик ва-л-мамолик Ба кӯшиши Муҳаммади Махзум. -Байрут, 1988. -340 с.
4. Мирафзалӣ, Сайид Алӣ. Рубоӣ /Донишномаи забон ва адаби форсӣ. -Ҷилди савум. -Теҳрон: Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ, 1388ҳ. -С. 297-300.
5. Муваҳҳид, Зиё. Рубоӣ / Фарҳангномаи адаби форсӣ. -Ҷилди дувум. -Теҳрон, 1381ҳ. -С. 622-624.
6. Мусулмониён, Раҳим. Назарияи адабиёт. -Душанбе: Маориф, 1990. -334 с.
7. Ризоятӣ, Кешахола. Дубайтӣ /Донишномаи забон ва адаби форсӣ. -Ҷилди савум. -Теҳрон: Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ, 1388ҳ. -С. 221-223.
- 200 -
Rahmatov B.Farzona's Innovation in "Dubaity" Genre
8. Тафаззули, Аҳмад. Фаҳлавиёт //Номаи Фарҳангистон. -Давраи ҳаштум, 1385ҳ. -№ 29. -С. 119-130.
9. Фарзона. Себарга. -Хуҷанд: Ношир, 2011. -435 с.
10. Шамси Қайси Рози, Муҳаммад. ал-Мӯъҷам фи маойир-ил-ашъор-ил-аҷам. Ба тасҳеҳи Муҳаммад ибни Абдулваҳҳоби Қазвини, ба кӯшиш Мударриси Разави. -Теҳрон: Заввор, 1360ҳ. -591 с.
11. Шафеъи Кадкани, Муҳаммадризо. Мусиқии шеър. -Теҳрон: Баҳор, 1368ҳ. -679с.
12. Шерали, Лощ. Куллиёти ашъор. -Душанбе: Адиб, 2001. -798 саҳ.
13. Ҳамзаи Исфаҳони. ат-Танбеҳ ало ҳудус-ит-тасҳиф. Таҳқиқ Муҳаммад Асъад Талас. -Байрут: Дор Содир, 1992. -327 с.
14. Ҳумои, Ҷалолуддин. Фунуни балога ва санооти адаби. -Теҳрон: Нашри Ҳумо, 1367ҳ. -424 саҳ.
Reference Literature
1. Abbospur Khuman. Dubaity. Cultural-Literary Heritage Written in Farsi. Part two. -Tehran. CulturalLinguo-Literary Heritage in the Persian Language, 1381 hijra, pp.596-597.
2. Yokuti Khamavi Shakhobiddin Abuabdulloh. Mujam-ul-Buldon. - Beirut: Doru Sodir, 1376 hijra. — 324pp.
3. Ibni Khurdodbeh al-Masolik va-l-Mamolik. Under the editorship of Mukhammad Makhzum. - Beirut, 1988. - 340pp.
4. Mirafzali Sayid Ali. Rhubais // The Institute of Persian Language and Literature. -Part three. -Tehran: Cultural Linguo-Literary Heritage in the Persian Language, 1338 hijra. -pp. 297-300.
5. Muvahhid Ziyo. Rhubais // Cultural-Literary Heritage Written in Farsi. -Part two. -Tehran, 1381 hijra. -pp. 622-624.
6. Musolmoniyon Rahim. Theory of Literature. - Dushanbe: Education, 1990. -334pp.
7. Rizoyati Keshakhola. Dubaitys // Studies in Persian Language and Literature. - Part three. - Tehran: Linguo-Literary Cultural Heritage Written in the Persian Language, 138 hijra. - pp. 221-223.
8. Tafazzuli Ahmad. Folklore. // Cultural Heritage Stidies. - Issue eight, 1385 hijra. - #29, pp. 119-130.
9. Farzona. Sebarga (trefoil). - Khujand: Noshir, 2011. - 435pp.
10. Shamsi Kaisi Rozi, Mukhammad. Al-Mujam fi maoyir-al-ashor-il-adjam. Preparation for publication by Mukhammad ibni Abdulvahhobi Kazvini, under the editorship of Rezavi. -Tehran: Zavvor, 1360 hijra. - 591pp.
11. Shafei Kadkani, Mukhammanrizo. Musicality of Poems. - Tehran: Spring, 1368 hijra. - 679pp.
12. Sherali, Loik. Collection of Poems. - Dushanbe: Adib, 2001. - 798pp.
13. Khamzai Isfahoni. At-Tanbeh alo hudas-it-tashif:Under the editorship of Mukhammad Asadi Talas. - Beirut: Doru Sodir, 1992. -327pp.
14. Khumoi, Djaloliddin. The Book on Rhetoric and Poetical Art. -Devices Tehron: Nashri Khumo, 1367 hijra. - 424pp.
Новатворство Фарзоны в жанре дубайти
Ключевые слова: современная таджикская поэзия, поэтические жанры, дубайти, творчество Фарзоны
Хотя творчество талантливой современной таджикской поэтессы Фарзоны и
становилось предметом многочисленных иследований, однако её вклад в развитие
- 201 -
Раҳматов Б. Ибтикороти Фарзона дар жанри дубайти
жанра дубайти (вид четверостиший) остался вне поля зрения учёных- литературоведов.
В статье предпринята попытка определения места дубайти в творчестве Фарзоны. Осуществлена тематическая классификация дубайти. В результате анализа четверостиший поэтессы автор приходит к выводу, что в творчестве Фарзоны чаще встречаются любовные, мистические и философские четверостишия, между которыми иногда трудно провести разделительную черту. Утверждается, что, дубайти, как жанровая форма, хотя и встречается в творчестве практически всех современных таджикских поэтов, однако подлинный расцвет жанра связан с творчеством Лоика Шерали и Фарзоны.
Farzona's Innovation in “Dubaity” Genre Key words: modern Tajik poetry, poetical genres, dubaity, Farzona's creation
The creation of modern talented Tajik poetess Farzona, though having been the object of numerous researches, however, remained out of the field of vision on the part of literary critics in such genre as dubaity (a type of quatrains), but her contribution into its development is not small.
The author of the article makes an endeauvour to determine the place of dubaity in Farzona's creation. A thematic classification of dubaitys is carried out. Proceeding from the analysis of the poetess' quatrains the author comes to the conclusion, that loving, mystical and philosophical four-lines-stanzas occur in Farzona's creation oftener than others and even these three ones sometimes don't yield to precise differentiation. It is asserned that though dubaitys as a genre form can be found in the creation of almost all modern Tajik poets, but the genuine efflorescence of the genre is associated with the names of Loik Sherali and Farzona.
Роцеъ ба муаллиф:
Раҳматов Баҳром, шоир, ассистенти кафедраи забон ва адабиёти тоҷики Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи акад. Б. Ғафуров (Ҷумҳурии Тоҷикистон, ш. Хуҷанд), e-mail:raxmatov.1987@mail.ru
Сведения об авторе:
Рахматов Бахром, поэт, ассистент кафедры таджикского языка и литературы Худжандского государственного университета им. акад. Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), e-mail:raxmatov.1987@mail.ru Information about the author:
Rahmatov Bahrom, poet, assistant of the department of Tajik language and literature under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan Republice, Khujand), e-mail:raxmatov.1987@mail.ru
- 202 -
