CC BY
0УДК 331.526
ЭМГЕК РЫНОГУНУН ПАДЕМИЯ ШАРТЫНА ЫЦГАЙЛАШУУСУ
Исманалиев Курманбек Искандарович, э.и.к.,доцент kurmanbekismanaliev@gmail.com.
kismanaliev@oshsu.kg Керезова Нуркыз Керезовна, магистрант
n.kerezova@gmail.ru Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация: Макалада Кыргыз Республикасында пандемия учурунда эмгек рыногунун абалы жана ыцгайлашуусу каралды. Карантин мезгилинде Кыргыз республикасынын вкмвту жана квптвгвн компаниялардын квцулу тышкы дуйнв менен санарип байланышка втуп, аралыктан жалдоо талабы всту.
Ачкыч свздвр: эмгек рыногу, эксперттик рынок, фрилансердик рынок, жумушсуздар,карантин, пандемия, бюрократия,эксперттик рынок.
АДАПТАЦИЯ РЫНКА ТРУДА К УСЛОВИЯМ ПАНДЕМИИ
Исманалиев Курманбек Искандарович,
доц. к.э.н. ОшГУ kurmanbekismanaliev@gmail.com.
kismanaliev@,oshsu. kg Керезова Нуркыз Керезовна, магистрант
n. kerezova@gmail. ru Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация: В статье рассматривается состояние и адаптация рынка труда в период пандемии в Кыргызской Республике. В период карантина правительство КР и многие компании сосредоточились на цифровом общении с внешним миром, и спрос на удаленный подбор персонала увеличился.
Ключевые слова: рынок труда, экспертный рынок, рынок фриланса, безработные, карантин, пандемия, бюрократия, экспертный рынок.
ADAPTATION OF THE LABOR MARKET TO THE CONDITIONS OF
THE PANDEMIC
Ismanaliev Kurmanbek Iskanderovich Associate Professor, Candidate of Economics, Osh State University kurmanbekismanaliev@gmail.com.
kismanaliev@oshsu.kg
Kerezova Nurkyz Kerezovna, undergraduate
n.kerezova@gmail.ru
Osh State University Osh, Kyrgyzstan
Annotation: The article discusses the state and adaptation of the labor market during the pandemic in the Kyrgyz Republic. During the quarantine period, the Kyrgyz government and many companies have focused on digital communication with the outside world, and the demand for remote recruitment has increased.
Key words: labor market, expert market, freelance market, unemployed, quarantine, pandemic, bureaucracy, expert market.
Коронавирустук пандемия эмгек рыногуна жумушсуздук жагынан да, талап кылынган кeндYмдeр боюнча да eзYHYн оцдоолорун киргизди. Карантин мезгилинде кептеген компаниялардын кецулу тышкы дYЙнe менен санарип байланышка eтYп, аралыктан жалдоо талабы есту.
Эзгече кырдаал режими кYЧYндe турганда, биз сизди бир айга эмгек акысы жок эс алууга жeнeтYШYбYЗ керек», - деген компания директорлорунун 2020-жылдын жаз айларында айткан сeздeрY кектен тYшкeндeй угулду. Ошол учурда Кыргызстанды каптаган коркунучтуу вирус жeнYндe ойлогондор аз эле. Убактылуу жумушсуз адамдардын башын бир гана суроо тынымсыз айланып турду: "Эмне менен жашайбыз?".
Жарандардын eздeрY тиешелYY органга келип, арызданмайынча аларды жумушсуз деп эсептееге болбойт. Ошол себептен республикадагы расмий жумушсуздуктун децгээли 3%ды гана тYзeт .
Буга чейин Экономика министрлиги пандемия учурунда 700 мицден ашык жаран жумушсуз калат деп болжолдосо, Мамлекеттик миграция кызматы эмгек миграциясынан 100 мицден ашуун жумушсуз жарандар келерин айткан. Тышкы иштер министрлиги жакында башка елкелерден 56 мицден ашуун жаран келгенин билдирди. Бирок бул аралыкта биздин Эмгек жана социалдык eнYктYPYY министрлигине 283 гана адам кайрылган.
Таблица 1. - Кыргыз Республикасынын 5.01.2021-ж. карата эмгек рыногунун абалы, адамдын саны.
№ Кыргызстандагы эмгек рыногу
1. Кыргыз Республикасынын калкы 6 653 600
2. экономикалык активдYY калк 2 583 600
3. иштеген калк 2 442 600
4. Иш менен камсыз кылуу кызматында каттоодо турган жумушсуздардын саны 103,600
5. Расмий тYPдe катталган жумушсуздардын саны 79,900
Иш жоктугун далилдеген документтерди чогултуп, ишкерликке патент, социалдык камсыздандыруу тeгYмдeрYн жана жер тилкесин алып, андан кийин гана айына 300 сомго жакын (3,55 доллар) жумушсуздук боюнча желек пул алуу YMYTY кeпчYЛYктY коркутат.
Бардык бюрократиялык процедуралардан еткенден кийин да жумушсуздар жумушсуздук боюнча желек пул ала албай калышы мYмкYн. Адистештирилген органдын саясаты бюджеттик каражаттарды Yнeмдeeгe багытталган, ошондуктан, аткаминерлер биринчи кезекте активдYY чараларды колдонууга аракет кылышат - иш менен камсыз кылуу кызматтарында каттоодо турган жарандарды ишке орноштуруу болгон.
Кептеген заманбап жумуш издeeчYлeр бул сунушту олуттуу карашпайт, анткени ата мекендик компаниялар мамлекеттик ишке орноштуруу кызматтарына кайрылышат. Кеп газ электр ширетуучулер, чач тарачтар, компьютердик операторлор, 1С билими бар бухгалтерлер, ашпозчулар, тигYYЧYлeр, электриктер жана айдоочулар жeнYндe болуп жатат.
Министрликтин маалыматы боюнча, 2020-жылы 7 мицден ашуун адам окууну аяктап, жумушка орношкон, 75%.
Таблица 2. - Кыргызстанда 2020-жылы бош орундардын саны 33%га кыскарды (жацыдан тYЗYЛгeн жумушчу орундардын саны)
2019 ж 2020 ж
Кыргызстан Республикасы 93018 70749
ЧYЙ облусу 25245 22939
Жалал-Абад областы 29778 20057
Бишкек 13469 10327
Ош областы 7194 5842
Баткен областы 8 989 5044
Ысык-Кел облусу 2 678 2540
Талас району 2446 1966
Ош шаары 1912 1,063
Нарын областы 1,307 971
«Кээ бир мYмкYнчYЛYктeрдY кыскартуудан тышкары, пандемия башка мYмкYнчYЛYктeрдY ачты. Азыр да, эгер сиз кецсециздин каршысында жашасацыз, алыстан иштешициз керек, анткени алыстан жалдоо талабы
10
абдан eстY. Эксперттик рынок буга чейин жергиликтYY эмес. Кыргызстанда иштеген 1Т адистеринин 50% жергиликтYY рынокко эч кандай тиешеси жок", - дейт Кыргызстандагы эц ири 1Т-компаниялардын биринин башкы директору Андрей Гуринов.
2020-жылдын IV кварталынын отчетуна ылайык, Жогорку технологиялардын кирешеси 20%га eсYп, 1,167 млрд сомду же 13,8 млн АКШ долларын TYЗДY.
Кыргызстандын Жогорку технологиялар паркынын киреше булактары
Экспорт-88,0%, жергиликтYY компаниялар-8,6%, донорлор-2,1%, мамлекеттик сатып алуулар1,3%.
1Т-компанияларжылына 300га чейин адамды жогорку маяналуу жумушка алууга даяр, бирок Кыргызстандын эмгек рыногунда аларды таба албай келет. 2020-жылы компания студенттерди практикага кабыл алуу жeнYндe бир гана жарыяны жарыялап, кыска убакыттын ичинде абитуриенттерден 460 арыз тYшкeн.
БYГYнкY кYндe тармактык ассоциациялар жана ата мекендик компаниялар кeбYнчe кадрларды даярдоону пландаштыруу жана стратегиялаштыруу боюнча мамлекеттин функциясын eз мойнуна алышкан. Республикада 50 жогорку окуу жайы болсо да, билим берYY министрлигинин маалыматы боюнча жыл сайын 38-40 мицге чейин бYTYPYYЧY бYTYрeт.
Бирок формалдуу секторду гана эсепке алганда экономиканын кайсы бир тармагына жетишпей жаткан адистердин так саны боюнча расмий маалымат жок. Базардын ар бир катышуучусу eзYнe тиешелYY.
«Экономикада эмне болуп жатканы тYШYHYксYЗ, бизге ким жетишпей жатат? Мурда кандай болгон? Эл чарбасынын кайсы тармагы кимге керек экендигин эсепке алуу жургузулуп, ошого жараша адистер ал жакка жиберилип, жогорку окуу жайларынын болочок бутуруучулеру алдын-ала жетекчиликке алынган. Окуп, белгилYY убакыттан кийин жумушка орношушту. Азыр бул жагынан башаламандык eкYм CYPYп, кайсы тармакта суроо-талап сунуштан ашып, кайсыл тармакта тескерисинче экени белгисиз. Демек, жакшы юристтер курьер же таксист болуп иштешет экен», - дейт Асилбек.
Ошентип, тиешелYY орган акыркысына эмгек рыногунда суроо-талапты/сунушту карап чыгуунун жана баалоонун Yч ыкмасын колдонууну сунуштады:
• региондун eнYГYY eзгeчeлYктeрYн эске алуу менен квалификацияга жана кeндYмгe болгон муктаждыктар жeнYндe маалымат булактарын карап чыгуу жана талдоо;
• бYTYPYYЧYлeрдYн ишке орношуусуна талдоо жYргYЗYY;
• региондогу иш берYYчYлeрдYн TYЗ сурамжылоонун негизинде жумушчу KYЧYHYH керектeeлeрY жeнYндe маалыматты талдоо.
Алынган натыйжалардын негизинде колледждер окуудан eткeндeн кийин сeзсYЗ тYPдe жумуш таба турган адистерди даярдоого тийиш. Ушул эле механизм eлкeнYн жогорку билим берYY системасында колдонулабы же колдонулбайбы азырынча айтыла элек. Белгаг^ болгондой, бYГYнкY кYндe университеттер абитуриенттердин eздeрYHYн каалоосунан жана муктаждыктарынан келип чыгышат. Эгерде алар тараптан юрист жана экономист кесибине суроо-талапболсо, окуу жайлары бул адистиктерди жаба албайт. 2020-жылдын акырына карата абал боюнча, адистерди даярдоочу актуалдуу багыттары болгон :
• «Экономика жана менеджмент»;
• «Педагогикалык илимдер»;
• "Гуманитардык илимдер";
• «Эсептee жана маалыматтык технологиялар».
Ал арада эксперттер мамлекетти eнeктeш катары бизнестин eзYн активдYY тартууга чакырышууда. Анткени ишкерлер бизнес активдYYЛYГYн калыбына келтирип, кыска убакытта жумуш орундарын TYЗYYHY жакшы билишет.
СОУГО-19 пандемиясы салттуу эмгек рыногун гана каптады жана онлайн жумуш алмашууларда чыныгы бум бар. Фрилансердик рынок, анын катышуучуларынын айтымында, 2020-жылы жацы колдонуучулардын агымынан улам жарылган. Акча табуунун жацы жолун издеп жYргeн миллиондогон адамдар ДYЙнe жYЗY боюнча бир нече ондогон эркин жумушчулардын алмашуусуна шашышты. Мындан тышкары, жумуш берYYчYлeрдYн eздeрY, чет элдик компаниялардын eкYЛдeрY алыскы кызматкерлердин «сыйкырдуулугун» тYШYHYп, аларды массалык тYPдe eз долбоорлоруна ишке ала башташты.
Эц популярдуу рекрутинг платформасы - UpWork, 10 миллиондон ашык каттоо эсеби бар. Мындай аянтчалардын негизги артыкчылыгы тeлeм саат сайын болуп саналат, ал эми кийинчерээк чет eлкeлYк кардарлар менен узак мeeнeттYY келишимдерди тYЗYYгe болот.
Кыргызстанда UpWork штаттан тышкаркы коомчулугунун эц кeп акы тeлeнYYЧY кесиптер веб же мобилдик тиркемелерди иштеп чыгуучулар.
Экинчи орунда кыймыл жана графикалык дизайнерлер, видеопродукциялар турат. YчYнчYдeн, маркетологдор, копирайтерлор жана котормочулар.
«Бул жерде эц негизгиси англис тилин жакшы билYY. Бирок, кептеген фрилансерлер жакшы акча табуу YЧYн онлайн котормочулар менен иштешет. [2] Жацы баштагандар саатына 20 долларга, орточолору саатына 30-40 долларга, тажрыйбалуулар саатына 40 доллардан 60 долларга чейин, ал эми ар кандай бизнести тез арада чечкен сейрек адистер 100 доллар ала алышат.
Эгер сиз тапшырманы саатына 20 долларга бYTYPYYгe даяр болсоцуз, Индиядан же Пакистандан келген адис саатына болгону 2 доллар сунуш кыла алат. Жацы келгендердин айтымында, бардык кремди колдонуучулардын рейтинги, сонун портфолиолору жана жумуш берYYЧYлeрдYн мицдеген сын -пикирлери менен кабыл алышат.
«БYГYнкY кYндe кадрларды тартуу боюнча активдYY согуш жYPYп жатат жана биз буга чейин эле туш болуп жатабыз. Азыр аракет кылбасак, белгилYY бир адистерди жоготуп алышыбыз мYмкYн. Бул бизди бир топ артка тYртeт".
Колдонулган адабияттар:
1. Мусаев Б.А. Нестандартная занятость как форма реализации условий нового экономического уклада // Интернет-журнал «НАУКОВЕДЕНИЕ» Том 9, №2 (2017) http://naukovedenie.ru/PDF/59EVN217.pdf (доступ свободный). Загл. с экрана. Яз. рус., англ.
2. Исманалиев К.И.,Пайысбекова К.Т., Токошева Ж.А.., Цифровизация и ее влияние на рынок труда Кыргызской республики: теоретические и правовые аспекты.Вопросы Экономических наук. ООО "Издательство "Спутник+" ISSN: 1728-8878 Номер: 3 (109) Год: 2021 Страницы: 8-12
3. Исманалиев К.И., Приоритетные направления развития АПК в условиях партнертсва. Вопросы Экономических наук. ООО "Издательство "Спутник+" ISSN: 1728-8878 Номер: 3 (109) Год: 2020 Страницы: 9-14
4. https://zanyatost.kg/Page/PageShow/1016
