CC BY
269
УДК 8 Т 1 Д.Т.ЮНУСОВА
ББК 83,3 (2 Т)
СИТОИШИ НАВРУЗ ВА ЗАБОНИ МОДАРИ ^АМЧУН РУКЩОИ МУ^ИМИ МУЦАДДАСОТИ МИЛЛИ ДАР НАЗМИ КУДАК
Калидвожа^о: забони модарй, Навруз, цашнхои миллй, муцаддасоти миллй, гояву мундарица, васоити тасвир, арзишхоимиллй, засосихудогохиву хештаншиносй, ифтихор ва нангу номуси миллй.
Навруз цашни мубораку хуцастаи мо - тоцикон ва тамоми мардуми ориёй буда, ниёгонамон барои хифзи расму русум ва ойинхои неки он дар мушкилтарин лахзахои таърихй истодагирй карданд ва дар васфу ситоиши он ашъори ноб сурудаанд.
Навруз - ин арзиши миллии мо на танхо дар назми калонсолон, балки дар адабиёти муосири бачагон низ мавриди истицболи гарм царор гирифтааст. Дар назми кудаки давраи истицлол аглаби шоирон бо майли тамом ба васфу ситоиши ин иди цадимаи мо пардохтанд. Аз миёни эшон Шоири халции Тоцикистон, устод Гулназар пешдастй намудааст. У яке аз аввалинх,о шуда, тах,ти унвони "Навруз" шеъри цолибу пурмаъние офаридааст. Дар он омад - омади ин цашни хуцаста ва муборакро тавассути тасвири "цанги" осмонии ба хам бархурдани гармию сардй ва хосил шудани раъду барц ва рехтани ашки табиат дар шакли борон нишон додааст, ки барои кудакон хеле завцбахшу цолиб мебошад:
^асар-цасар шуд, Ногах дудар шуд.
Сад согу цар шуд, Он гуна бигрист,
Дар осмонхо Ки ёла тар шуд.
Ч,анцол сар шуд. Аз бозии барц
Шамшер як су Олам хабар шуд,
Як су сипар шуд, Ки дар дехи мо
Абри сияхдил Навруз сар шуд! (5,14).
Шарифи Мухаммадёр гуё аз паси устод Гулназар рафта, дар хамон сабки нигориши у дар шеъри "Иди Навруз" навиштааст:
Субхи дилафруз Дар таку дар дав
Хушхабар омад, Хурду калон шуд
Наврузи фируз Пур аз суманак
Гулбасар омад. Болои хон шуд
Гул-гули бисёр Дар иди Навруз
Андар фазо шуд Зебад зиёфат,
Домани курсор Бар хонаи мо
Пур аз наво шуд. Мехмон хуш омад. (15,28).
Ч,ойи шакку шубха нест, ки ин шеър, бахусус, сатрхои "Гул - гули бисёр, Андар фазо шуд, Домани курсор, Пур аз наво шуд. Дар такку дар дав, Хурду калон шуд" пас аз шеъри мазкури Гулназар пайдо шудааст.
У дар шеъри дигараш зебоию таровати Наврузро аз нигохи хеш ба тасвир оварда, аммо дар баъзе сатрхо ба нодуруст сифат кардани ин фасли сол рох додааст, ки дар натица маънову мазмун то андозае осеб дидааст:
Гул ба доман руст, Гул ба цабин аст.
Гули суман руст. Арус барин аст,
Лолааруса бин, Чй нозанин аст.
Машъали руза бин. Богу чаман хуш
Сунбулу насрин Гулпираханпуш
Анбару мушкип.Г?) Омада Навруз
Ёла симин аст, (?) Наврузи гулдуз (15,13).
Шоири хушбаёни кудакон Ч,ура Х,ошимй низ омадани Наврузро дар шеъри "Наврузй" хамду сано ва шодбош гуфта, ба шеър як навъ оханги идона ва шодиву масаррат бахшидааст. Ин шеъри равону салис хамагй аз хафт хичо иборат буда, ба кобилияти азбаркунии кудакон созгору мувофик аст:
О, чашма ба чуш ояд, Дар сахни чаман бозад.
Бо шавку хуруш ояд. Олам чу дилафруз аст,
Охангу тару сабзаш Аз омади Навруз аст,
Шодона ба гуш ояд. Аз шавки дилаш булбул
Олам чу дилафруз аст, Хонад хама дам: "гул-гул".
Аз омади Навруз аст! Х,ар суй бувад сарсабз
О, сабза сар афрозад, Х,ар куй бувад пургул.
^олини нав андозад, Олам чу дилафруз аст,
То боди сабо ояд, Аз омади Навруз аст! (13,1).
Шахрияи Адхамзод дар мавзуи Наврузи хучастафол шеърхои "Х,амосаи зебой", "Навруз", "Наврузй", "Таронаи сабзина" таълиф намудааст, ки ин таълифот ба мачмуаи ашъораш "Ватан, Истиклол, Вахдат" ворид шудаанд. Шоира дар шеърхои мазкур ин арзиши миллии моро голибан аз нигохи зан васфу ситоиш кардааст ва тавассути корбурди санъати талмех чашни кадима ва анъанавй будани Наврузро таъкид сохтааст. Ба ин маънй дар шеъри тасвирии "Навруз" омадааст:
Дилбозии дилбарона дорад Навруз, Нозу нафаси занона дорад Навруз. Монанди арусакони гулперохан Сад ишваю сад бахона дорад Навруз. Аз навдаи гул чу майдабофй карда, Кокул ба миёни шона дорад Навруз. Гул бар сару гул бар рую гул бар доман, Ракси хуши ошикона дорад Навруз... Хдркавм варо зи хештан медонад Пирохани точикона дорад Навруз. Зардуштсулола асту Ч,амшеднажод, Аз Ч,оми Чдмам нишона дорад Навруз.. .(16,44). Шоира дар шеъри "Наврузй" чехраи зебои Наврузро хеле табий ва рехтаву шинам ба калам овардааст. Ин чо бори асосии тасвир асосан бар души санъатхои бадеии мухотабу муболига ва тавсифу ташбеху талмех аст, ки бадеияти калом ва таъсири хисси онро афзудаанд:
Навруз бар дар омад, ёрон, ба хам расед, Бо хандахои бегаши орй зи гам расед. Наврузро рисолати ишк офаридан аст Эй ошикон, ба кимати ишки санам расед. Гар шоире чу хандаи гул шеъри сабз гуфт, Бар пешвози шоиру шеъри Ачам расед. Ку он таронае, ки чу ман охи шаб кашид, Бахри саломи шабнами гул субхдам расед. Эй шоирон, ба нагмаи шево чу Мавлавй Бар обшори кухи газал дам ба дам расед. Аз чашми сурмасои шаб ашки сахар чакад, Дар анчуман ба сурмаи чашми калам расед. Чун руйи гул шукуфта хама чехрахо кунун, Бар базми ошиконаи Наврузи Ч,ам расед (16,48). Дар ин шеърхо ва шеърхои "Хдмосаи зебой" ва "Таронаи сабзина" зебой, нафосат, латофату назокати Наврузи Ч,ам хамчунон зебою дилнишину гушнавоз ва вокей тасвир шудаанд, ки аз хунари тасвиргарии шоира башорат меорад.
Шоири чавон Н. Ч,уразода аз омадани Навруз чунин хушхолй ва ифтихор кардааст, аммо ба мазмуни байту мисраъхо чандон эътибор надодааст:
Наврузи диёр омад, Х,ам зеби чаман - Навруз,
Дар фасли бахор омад (?!) Х,ам зеби Ватан - Навруз,
Дар мавсими кор омад (?!) Дар дашту чаман - Навруз,
Навруз муборак бод! Навруз муборак бод! (14,7).
Дap ин шеъри шогирдота мaнтики Фикру cyхaн чaндон риоя нaшyдaacт, зеро гyфтa шyдaacт, ки Haвpyз '^ap фacли бaхоp" Ba '^ap мaвcими кор омaд". Haвpyз дap фacли бaхоp нaомaдa, дap кaдом фacли сол бояд ояд? Ин aндешa дap ниcбaти идхои Paмaзонy бурбон гyфтa мешуд, мaнтик медошт. Зеро ^вруз чaшни бaхоp Ba огози кишту кор acT.
Шоири cеpмaхcyл Paхмони Бобо дap вacфи ^вруз як мaчмyaи aлохидa тaхти унвони "^врузи Точикистон" интишор додaacт, ки он paœ aз 30 шеъри таврузй фapохaм омaдaacт. Дap яке aз шеърхои ин мaчмya, ки "Haвpyз шуд" ном доpaд, y омaдaни ин чaшни мyбоpaкpо чунин бa кaлaм овapдaacт:
Хдво шуд тарми гapмaк, Pacид мyждaи ^вруз.
Зaмин шуд гapми нapмaк. Домaни caхpою дaшт
Бapобap шуд шaбy руз, Пур aз caбзaвy гул гашт.
Хуршеди олaмaфpyз Монaнди гули ^вруз!
Шод aз омaди ^вруз! Бa хaлки озоди мо,
Шоду хyppaм бaчaгон, Мулки зaфapзоди мо.
Сеpодaм богу мaйдон. Фирузии тав бодо!
X^a кac хaндон имруз, Haвpyзии нaв бодо! (8,4).
Шеъри Лaтофaти ^^a "Haвpyз", ки aз шaш хичо ибоpaт acт, хеле caмимй caдо медихaд вa бa дилу дидaи кyдaкон мacкaн мекутад, зеро дap он ин фacли нозaнини сол бa чехpaи гарми модap шaбех дониcтa шyдa, бaйни ин ду мaфхyм пaйвaндy яготагй бa миëн омaдaacт: Haвpyзи тозapy Гул рехт хap тapaф
Омaд бa дaштy ку, Аз хaндaи бaхоp.
Оби зулоли руд Зебо шуд осмон,
Шуст кокулони y. Зебо шуд ин ддар.
Бедор шуд зaмин Haвpyзи нозaнин,
Аз ra^a™ бaхоp. Haвpyзи кишвapaм,
Булбул тapонaхон Тобй бa чaшми мaн
Бо кaлби бекapоp. Зебо чу модapaм. (6,15).
Шоири cеpмaхcyли бaчaгон Мypодaлй Собир низ дap вacфy ситоиши ин чaшни cyннaтии мо якчaнд шеър тaълиф нaмyдaacт, ки яке aз онхо "Haвpyз" ном доpaд. Дap он шукуху ra^a™ ин чaшни бузурги миллй чунин бa кaлaм омaдaacт:
Фacли бaхоpон pacид, Аз новaхо мешоpaд.
Сaбзa чй зебо дaмид. Дyнë пур aз тapовaт,
Ёлaхо зебо шyдaнд Kac мебapaд хaловaт.
Ч,ойи тaмошо шyдaнд Нури caхap шуд дигар,
Pезaбоpон мебоpaд, Pyзy шaб шуд бapобap (7,4)
Ин шеър дap вaзни caбyкy paвони кобили дapки кyдaкон эчод шyдa, мaнзapaи хушу гуворои aввaли бaхоppо тaбиивy вокей инъикос кapдaacт. Аммо бa нaзapи мо дap миcpaи чaхоpyм бa чои кaлимaи "чойи" вожaи "боби" иcтифодa мешуд, мaзмyн вa мaнтики фикр бурд мекapд.
Мypодaлй Собир дap шеъри дигapaш, ки "Омaд Haвpyз" ном гyзоштaacт, мaнзapaи бaхоp вa хусну лaтофaти диëppо дap чорй шyдaни оби бapфy борон, pyйидaни гулу caбзa, резиши шapшapa, шуои офтобу дaмидaни субхи мycaффо вa чомaи мaхмaлини caбз бa бap кapдaни дaштy дaмaн дидaacт, ки бa нaзap тaбий метобaд:
Обaки бapфy борон, Хдм тепта шуд caбзa пуш
Ч,уйи бa чу шуд paвон. Cap то бa пост гулпуш.
Гулу caбзa бapомaд, Хуршед омaд пaдид,
Х,усни зaмин дapомaд. Субхи мycaффо дaмид.
Шуд чур бо шapшapa Бо paнги дигap имруз
Сози хaвои дapa. Омaд хyчacтa Haвpyз,
Дил мебapaд якcapa, Х,окими дaштy кух acт
Х,усни чунин мaнзapa. Пypфaйзy пуршукух acт. (7,90) .
Хдмин тaвp, теъдоди шеърхои нaвpyзй дap нaзми aтфоли точик, бaхycyc, солхои истиклолият хеле paвнaк ëфтa, хaм aз нигохи шaклy мaзмyнy микдор вa хaм aз нигохи cифaт бa мapотиб aфзyдy гycтapиш ëфт вa гaнивy capвaтмaнд гapдид. Шеъри таврузй дap ин дaвp хиccaи мyaйяни шеъри худогохию хештaнпapacтй вa эхëи фapхaнги миллии моро тaшкил доду гaновaт бaхшид. Baле дap aйни зaмон дap бaйни таврузихо бaъзе нaзмпоpaхои беpaбти кaмбaхои мyнaззaмy мyкaффо низ бa нaзap меpacaд, ки мaвзyи гуфтугуи aлохидa хохaд шуд.
lls
номаи inimiiimx. учёные записки. sctenttftc notes. № 3(48) 20! 6
Бояд гуфт, ки дар таркиби шеъри кудаки даврони Истицлолият мафхумхои Ватан, Давлат, Нишон, Парчам, Суруди миллй, Ч,ашни Навруз ва гайра ба хайси мухимтарин муцаддасот ва арзишхои волои миллй амицу махкам цой гирифта, ба яке аз тамоюлоти асосии адабиёти муосири бачагон табдил ёфтааст. Табиист, ки ин цабил ашъор дар ташаккули тафаккури миллй, вусъати донишу цахонбинй ва тарбияи гоявию эстетикии кудакону наврасон циддан ба кор омад, ки дар ин цода хидмат ва химмати адибони давр багоят арзишманд аст. Зеро талошу пайкорхои онхо дар рохи тацассуми бадеии мавзуи мавриди назар ба тахкими эхсоси худогохиву хештаншиносй, ифтихор ва нангу номуси миллии насли наврас мусоидат намудааст.
Дар назми муосири кудакону наврасон ситоиши забони миллй низ нацши намоён дорад. Забон дар радифи Суруди миллй ва Парчаму Нишони миллй аз рамзхои давлатй махсуб намешавад. Вале забон якцо бо Ватан аз шумули му;аддасоти миллист ва му;аддасот бар рамзхо афзалият доранд. Инчунин амалан забон дар таркиб, дар тору пуди Суруди миллй, ки хам забон ва хам охангаш ба давлати марбута мутаалли; аст, цойгузин буда, забону оханг дар хамбастагии тамом арзи хастй доранд. Биноан чун Суруди миллй мегуем, забони миллй низ дар назар аст, зеро суруди миллй ба забони миллй суруда мешавад. Хуллас, забон аз шумули му;аддасот ва яке аз рамзхои давлату давлатдорй, аввалунсур, ба;ою асоси хастии Ватану миллат, адабиёт ва фархангу тамаддуни миллист.
Забони модарии мо - ин муцаддасоти миллиамон дар сатхи давлату хукумат ва аз диди Сарвари давлат пайваста арцгузорй шудаасту гамхорй мебинад. Х,амчунин аз цониби бониёни забон-адибон, хусусан шоироне, ки барои кудакону наврасон шеър менависанд, тавсифу бузургдошт ва эхтирому арцгузорй ба он хеле зиёд ба чашм мерасад. Кухансолтарин шоири кудакон Бобо Х^оцй дар шеъри "Забони модарй" ма;ому мартаба ва арзишу ;удрату матонат ва латофату назокату балогати забонро чунин таъйин кардааст:
Чу шеъри Рудакй зебост Ба он то комрон гаштем
Чу муси;й фарахафзост. Чу Айнй нуктадон гаштем
Дар олам аз хама ширин Дар илму санъату эъцоз
Забони модари мост. Ба дунё достон гаштем.
Забони назми пурхикмат Дар ин Шарци ;адими мо,
Забони миллату давлат Ба даврони азими мо,
Зи ацдодон барои мо Fанитар мешавад он боз
Бимонда бехтарин сарват. Ба мисли ганцу сими мо. (12,21).
Чашмандози устод Алй Бобоцон дар шеъри бисёр пурмояву пурмухтаво ва арзишманди "Забони модарй" басо фароху пурдомана, ами;у мохиятцуй, пурдарду самимй ва дорои таъсири баланди гоявию бадеист:
Забони мо чу дарёи дамон аст, Навои андалеби табъи Хофиз,
Ба ;аъраш гавхари тобон нихон аст. Каломи Саъдии ширинбаён аст.
Забони тезу бурротар зи алмос, Шунав лафзи Камоли нуктадонро,
Силохи цовидони тоцикон аст. Ки софу тоза чун оби равон аст.
Забони ;иссахои бостонй, Забони модари дилбанди Дониш
Насими "Буи цуи мулиён" аст. Нидои Айнии муъцазбаён аст.
Забони безаволи "Шохнома", Хазор оханги нотакрор дорад,
Ки дар хусни фасохат достон аст. Забони "Шашмацом"-и цовидон аст.
Забони хомаи Фарханги Сино Забон ояд ба кас бо шири модар,
Забони шавкати Сомониён аст. Забони модарй хамсанги цон аст (4,19).
Чунонки мебинем, ин цо шоир дар заминаи санъати маъмули талмех як навъ сайри таърихй ба рохи пайдоишу инкишоф ва равна;у густариши забону сутунхои барцастаи он кардааст ва аз хидмати хар кадоми онон дар цабхаи забонсозию забонофаринй ёдовар шуда, бад - ин минвол гуё на;ши якояки онхоро аз Рудакию Фирдавсй то Донишу Айнй муайян намудан хостааст, ки хидмати басо шоистаест.
Шоири боистеъдод Асрори Сомонй дар сифату манзалат ва ;удрату тавони забони тоцикй дар цолаби жанри анъанавии дубайтй, аммо на дар вазни он чунин нигоштааст: Забони модарии мо бемисол аст, Забони модарии мо дилписанд аст,
Забони шоирони баркамол аст. Хисори махкаму кохи баланд аст.
Забони "МаснавЙ"-ю "Шохнома" Садои х°физ°ни шаккарафашон
Навои "Шашмацом"-и бегазанд аст!
Забони Рудакии безавол аст!
Зaбони модapии мо бих,ишт acт, Kaœ aтpy aбиpaшpо нaбyяд
Гулободи бapй aз хоку хишт acт. Чу Одaм paвзaи ризвон бих,ишт аст! (9,4).
Дap хдр яке aз ин се дyбaйтй мyaллиф як cифaти зaбони моро (зaбони осори нобиFaгоне, ки зaбони дapй, форсй вa точикиро acоc гyзоштaндy шукуху aзaмaт бaхшидaнд, caдою нaвои "Шашма^ом"-и aзиммyшшaън вa зaбони бихдшту гулободи дapй) зикр нaмyдa, aз он ифтихор кapдaacт, ки мaхз дap ин зaбон бyзypгтapин ëдгоpихои aдaбивy тaъpихии мо эчод шyдaaнд.
Харчанд мaзмyни шеъри шоири дигap Мухдммадчон Абирй "Зaбони точикй" то aндозaе тaкpоp acт, вaле caмимй вa paвон гyфтa шyдaacт. Ин чо, бaхycyc дap бaйти дуюм мyaллиф бa мaзмyнy мyхтaвои бaйти мaшхypи Унсурй (Чу бо одaмй чуфт гapдaд пapй, Haгyяд пapй, чуз бa лaфзи дapй) шоиpонa ишоpa кapдaacт:
Зaбони точикй лах,ни фapиштa, Ачоиб дилбap acтy махфилоро.
Зи нуру нор aлфозaш cиpиштa. Бa ин лах,ни хушу поку гуворо,
Бa олaм хдр кучое як париест, Haвиштa шоирон бac шеъри бурро
Зaбони модapии у дapиеcт. Kaмолy Pyдaкй, Pyмию Ч,омй
Зaбони точик paнгинкaмоне, Дак;ик;иву Kиcоивy Низомй.
Ba ë монaнди бахри беканоре. Haвиштa достони ошщона,
Зи тобиш^ои хуш дил меpaбояд, Шуда гyëи рохд човидонa.
Дapи х,икмат ба руят мекушояд. Забони точикй дурри хушобест
Забони точикй шaмшеpи бурро, Ba ë монанди нури офтобест.
Ба рузи чанг хдр як хофизеро. Чдх,онеро мунаввар менaмояд,
Baле дар мачлису чашни дилоро Ба шаш су чун малак пар мекушояд (1,16).
Ин шеър аз руи мазмун харчанд самимият ва дилбастагии хосаи муаллифро нисбат ба забони модарй ифода кунад хам, аммо дар он баъзе мисраъхои каммаъно ë худ иборахои номахфум, аз кабили "Чдшни дилоро", "Дурри хушоб" ба назар мерасад, ки танхо ба хотири риояи вазну кофия оварда шудааст.
Шоир Акрам Pизом дар шеъри "Забони точикй"-аш, ки дар мачаллаи "Bоpиcони Сомонтен" (2008, № 4) ба табъ расидааст, аз он ифтихор дорад, ки аллаи ширини модар, осори Pyдaкивy Мавлавй ва, умуман, шеъри ноби дарй бо ин лафзи накуи точикй, ки боиси шодиву масаррат ва мучиби ошикист, эчод шудаанд:
"Маснавии маънавй"-и Мавлавиро ошщам, Ч,умлаи ахли сухан, шеъри дариро ошикдм. Pyхи поки зоти Ха^ равшангари дилх,ои мост, Чор авроки китоби маънавиро ошщам. Зумрае лафзи накуи точикй гум кардаанд Лах,ни ширину забони Pyдaкиpо ошщам. Аллаи модар зи гуши носипосон меравад, Аллаву савту навои модариро ошикдм. Ч,умлае аз пушти зар кай ëди миллат мекунад, Ман вале инсонаму одамгариро ошикдм (2,4).
Шоираи чавон Сайида низ мисли дигар адибон забони модариашро меросу нишон аз бузургони кабираш ва таърихи шукухмандаш донистааст ва эхтирому арч гузоштан ба он, сачда кардан ба ин мукаддасотро рисолати инсонии хеш пиндоштааст:
Забони ман, нишони ман, дуруди бостони ман, Туй гах,вораи умрам, ту пайки ордани ман. Ту шевой, гуворой, забони иш^и эх£й, Муборизиву бехдмто, чах,они човидони ман. Нишон аз Олй Сомонам, туй чони ниëгонaм, Ту хдстй хдстии миллат, забони имтих,они ман. Миëни хоку хун будй, ту хдр чое нагун будй, Зи баъди сад шикастанх,о, туй доим чавони ман. Хазорон сачда мекардам ба номи поки пири ту, Хаким Фирдавсии Тусй, ту пири достони ман. Шиносой ту дар олам зи файзи назми нотакрор, Илох,о дар амон бошй, забони точикони ман (10,12).
Шоираи хушадо Шахрия, ки дар васфи Навруз низ чанд шеъри равону пурмазмун таълиф намудааст, дар шеъри "Забони тоцикй" дар хацци ин забон - ин муцаддасоти миллии мо бо мехру ихлос чунин нигоштааст:
Чй ширину чй зебову чй дилбар, Забони форсй, эй покгавхар. Фа;ат харфи намозй боядам гуфт, Бихиштии зи бас монанди модар. Мисоли оби Хизрй тоциконро Ту умри цовидон додй саросар Ацаб рангобарангу рангрезй, Чдхони мо шуда дар ту мусаввар.
Нафас чун мекашам аз атри покат, Чу шабнам, чун гулоби тозаву тар. Тацаллй мезанад бо ту нигохам, Туйй ойинаи саршори цавхар. Бинозам бо ту лафзи пурсахоям, Ба дастархони цонам рехт шаккар. Дариву порсиву тоцикиям, Хушо, фарзанди як фархунда модар (16,26).
Чунонки мебинем, шоира дар байти мацтаи ин шеър бар алайхи онхое, ки дарй, форсй ва тоцикиро дар кишвархои хамзабони Афгонистону Эрону Тоцикистон мустаъмал асту се забони се кишвар медонистанд, таъкид кардааст, ки ин се номи забон фарзандони як модар хастанд, зеро хар се як реша доранд.
Шоир Алицони Сарбандй дар шеъри "Забони модарии ман" ишора ба ;исмати таърихй ва махалли густаришу равна;и забонаш кардааст. Ин шеър аз панц банд иборат буда, хар банд дар иртибот ба нацшу нуфузи забон маънои мустацил дорад, аммо дар байти охири банди дуюм ду маротиба такрор шудани як калима (модар) хусни маъноро андаке костааст. Бинобар ин, ба цои калимаи "модар" дар мисраи чахорум вожаи "цисмат" оварда мешуд, маъно хеле бурд карда, таъсири хиссии шеър тацвият меёфт:
Барои миллати хушном, Зи хар давру зи хар айём Хам аз Сино, хам аз Хайём, Дуруд овардиву пайгом Забони модарии ман!
Ту чун махбуби деринй, Ту чун бустони рангинй, Ту хамчун шахд ширинй, Ту хам дар Х,инду дарЧинй Забони модарии ман!..
Пару боли ту озод аст, Бухоро бо ту обод аст Самарканд аз ту дилшод аст Туро модар ба мо додаст. Забони модарии ман!
Ту аз лаъли Бадахшонй, Ту аз руди Зарафшонй, Ту аз гулзори Хатлонй, Ту цони Тоикистонй Забони модарии ман! (11,3).
Шеъри яке аз шоирони маъруфи бачахо Юсуфцон Ахмадзода "Забони модарии ман" низ хеле равону дилкаш ва завцовару сурурбахш аст:
Равон чун оби цуй астй, Ба гулхо атри буй астй. Чу шири нури махтобй, Шабонгах аллагуй астй, Забони модарии ман, Забони модарии ман. Ба нармй субхи хандонй, Ба гармй шамси тобонй. Фуруги гавхари тоцик Ба фарци тоци Сомонй. Забони модарии ман, Забони модарии ман.
Ту кони хикмату пандй, Кухандунёи пайвандй. Ту ёди нацши гумкарда: Бухорой, Самарцандй! Забони модарии ман, Забони модарии ман. Дили бедори тоцикй, Ба хикмат ёри тоцикй. Фуруги шамъи тоцикон Ба шоми тори тоцикй. Забони модарии ман, Забони модарии ман (3,164).
Бунёди ин шеърхо ба тасвири сифатхои волои забон асос ёфтааст. Ин шоирон пас аз зикри хар як сифати ин муцаддасоти мо байни пора, банд ё чорпорахо тавассути нацароти "Забони модарии ман" (як бор) ва "Забони модарии ман, Забони модарии ман" (ду бор) хатти пайванду робита кашида, ба шеърхояшон тамомияти комил бахшидаанд. Аз руи мазмуну мухтаво ва шаклу услуби ин шеърхо метавон гумон кард, ки Алицони Сарбандй ва Юсуфцон Ахмадзода пахлуи хам нишаста, дар мавзуи "Забони модарии мо" нацли хаттй навиштаанд. Одатан шоирони бачахо аз чй сабаб бошад, ки ба зери ашъорашон рузу моху соли иншои онро сабт намекунанд, то ба василаи он мухацциц тавонад таъин кунад, ки кй аввал ин ё он шеърро дар фалон мавзуъ ва ба кадом шаклу мазмун гуфтаасту кй онро такрор кардааст. Алхол мо наметавонем гуем , ки дар иншои ин шеърхо кй аз кй илхом гирифтааст ва ин шеърхо сирцот хастанд ва ё таворуди афкор?
Таъкиди ин нукта зарур аст, ки такрори андеша ва хатто айни мисраву байтхо дар шеъри шоироне, ки барои кудакон менависанд, гохо ба мушохида мерасанд. Дар мавриди тасвиру ситоиши Забон хаминро бояд таъкид намуд, ки дар назми даврони истиклолият рочеъ ба он як зумра шеърхои комилан мустакилмаъно ва муассиру дилнишин эчод шудааст, ки чанде аз он мавриди баррасй карор гирифт. Аз омузиши ин кабил шеърхо метавон хулоса кард, ки дар назми муосири кудакону наврасон тасвири бадеии Забони точикй хамчун як рукни асосии мукаддасоти миллии мо чойгохи шоиста пайдо карда, ба яке аз мухимтарин тамоюлоти гоявии адабиёти давр мубаддал гаштааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абирй, М. Забони точикй/М.Абирй // Ворисони Сомониён.- 2008: № 7. С.16.
2. Акрам, Р. Забони точикй /Р. Акрам// Ворисони Сомониён.- 2008.- № 4.С. 4.
3. Ахмадзода, Ю. Навои хушахо/Ю.Ахмадзода.- Душанбе: Адиб, 2008.- 195 с.
4. Бобочон, А. Забони модарй /А.Бобочон// Ворисони Сомониён.- 2008.- № 7. С. 1.
5. Гулназар, К. Се кулчаи танурй/К Гулназар.- Душанбе: Адиб, 1990.-32 с.
6. Латофат, К. Шеърхо/ К. Латофат. -Душанбе: Истикбол, 2014.-16 с.
7. Муродалй, С. Шохпарак/ С.Муродалй.-Душанбе: Маориф ва фарханг, 2013.- 118 с.
8. Рахмон, Б. Наврузи Точикистон/ Б. Рахмон.- Душанбе: Адиб, 2014.- 32 с.
9. Сомонй, А. Дубайтихо // Ворисони Сомониён.- 2008: № 10. с. 4.
10.Сайида, Забони ман/Сайида // Ворисони Сомониён.- 2008.- № 4. с. 5.
11.Сарбандй,А.Забони модарии ман/А.Сарбандй// Ворисони Сомониён. 2008.-№5, С.3
12.Х,очй, Бобо. Соябони сар/ Б.Х,очй.- Душанбе: Адиб, 2008. -С. 23.
13.Х,ошимй 4. Наврузй /Ч,.Х,ошимй// Гул - гул.- 2011.- № 3. С. 1. 14.Ч,уразода Н. Навруз омад/Н.Ч,уразода // Гул - гул.- 2011.- № 2.С. 7.
15.Шариф, М. Шамоли саргардон/М.Шариф. - Душанбе: Адиб, 2012. - 24 с.
16.Шахрия, Ватан.Истиклол.Вахдат/Шахрия.-Душанбе:Адабиёти бачагона,2013.-55 с.
REFERENCES:
1. Abiri,M.The Tajik Language/M.Abiri//Vorisoni Somoniyon (Samanids" Heirs).-2008.- # 7,p. 16.
2. Akram,R.The Tajik Lanuage/ R, Akram//Vorisoni Somoniyon(Samanids"Heirs).-2008.-# 4,p. 4.
3. Ahmadzoda, Yu. The Melody of Ears/ Yu. Ahmadzoda. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2008. - 195 p.
4. Bobojohn, A. Mother-Tongue/ A. Bobojohn // Vorisoni Somoniyon (Samanids" Heirs). - 2008. - #7, p.1.
5. Gulnazar, K. Three Kulchas from Tanur (small flat-cakes from the Tajik national stove) / K. Gulnazar. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1990. - 32 p.
6. Larofat, K. The Poems/ K. Latofat. - Dushanbe: Istiqbol, 2014. - 16 p.
7. Murodali, S. Butterfly/ S. Murodali. - Dushanbe: Enlightenment and Culture, 2013. - 118 p.
8. Rahmon, B. Tajikistan Navruz. / B. Rakhmon. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2014. - 32 pp.
9. Somoni,A.Dubaytis (a type of quatrain)//Vorisoni Somoniyon (Samanids" Heirs).-2008.-#10 p4. 10.Sayida. My Language/ Sayida // Vorisoni Somoniyon (Samanids" Heirs). - 2008. - # 4, p.5. 11.Sarbandi,A.My Mother-Tongue/A.Sardbandi//Vorisoni Somoniyon (Samanids"Heirs).2008.-# 5, p. 3.
12.Hoji, Bobo. The Main Coverage. / B. Hoji. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2008. - p. 23.
13.Hoshimi, J. Navruz/ J. Hoshimi// Gul-Gul. - 2011, # 3, p.1.
14.Jurazoda, N. Navruz Has Come/ J. Jurazoda// Gul-Gul. - 2011. - # 2, p.7. 15.Sharif, M. The Stray Wind/ M. Sharif. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2012. - 24 p. 16.Shahriya.Motherland.Independence.Unity./Shahriya.-Dushanbe:Children"s Literature, 2013. - 55 p.
Воспевание Навруза и родного языка как важных элементов национальных святынь в детской поэзии
Ключевые слова: родной язык, Навруз, национальные праздники, национальные святыни, идея и содержание, средства изображения, национальные ценности, чувство самосознания, национальная гордость и честь
В статье предпринимается попытка исследования и анализа стихотворений таджикских детских поэтов, посвященных воспеванию Навруза и родного языка. Автор отмечает, что Навруз и таджикский язык в качестве важнейших элементов национальной культуры являются объектом восхваления не только в поэзии для взрослых, но и в творчестве современных детских поэтов. Доказывается, что в период независимости республики форма и содержание стихотворений, посвященные Наврузу и воспеванию таджикского языка, обрели богатство формы и содержания, также наблюдается их рост и развитие как с то чки зрения качества, так и количества. Кроме того,
подчеркивается, что в настоящий период детские стихотворения, воспевающие Навруз и таджикский язык, составляют определенную часть нашей поэзии, посвященной самосознанию и возрождению национальной культуры, и тем самым способствуют ее обогащению.
На основе анализа рассматриваемой темы, автор статьи приходит к выводу, что стихотворения, посвященные Наврузу и воспеванию родного языка, являясь важной частью идейно-эстетического воспитания подрастающего поколения, оказывают существенное влияние на формирование национального сознания детей и подростков и способствуют развитию их знаний и мировоззрения.
Chanting Navruz and Mother-Tongue as Important Elements of National Shrinesin Children's Poetry
Key words: mother-tongue, Navruz, national holidays, national shrines, idea and context, means of depiction, national values, feeling of self-consciousness, national pride and honor
The article is an endeavor to research and analyze the poems of Tajik children s poets devoted to the chanting of Navruz and mother-tongue. The author stresses that Navruz and the Tajik language as the most important elements in regard to national culture are considered as the objects of praise not only in adults' poetry, but in the creation of modern children s poets either. It is proved that in the period of independence of the republic the poems devoted to Navruz and the chanting of the Tajik language have required an abundance of forms and context; their growth and development from the viewpoints of both quality and quantity being observed as well. Into the bargain, the author lays an emphasis upon the idea that in the current period the children's poetry chanting Navruz and the Tajik language constitute a certain part of our poetry dealing with self-consciousness and the revival of national culture thus promoting its enrichment.
On the grounds of the analysis beset with the theme under consideration the author of the article comes to the conclusion that the poems devoted to the questions in view are considered as an important part of ideological-aesthetic upbringing of the growing generation and exert essential influence over the formation of national consciousness of both kids and teenagers promoting a development of their knowledge and outlook.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Юнусова Дилрабо Толибцоновна, унвонцуи кафедраи адабиёти муосири тоцики Донишгохд давлатииХуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Цумхурии Тоцикистонш. Хуцанд)
Сведения об авторе:
Юнусова Дилрабо Толибджоновна, соискатель кафедры современной таджикской литературы Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республики Таджикистан г.Худжанд)
Information about the author:
Yunusova Dilrabo Toliblohnovna, Aspiring Degree Candidate of the department of Modern Tajik literature under Khujand State University named after acad. B.Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand)
