CC BY
24УДК 82-343.4(476):811.162.4
В. М. Ляшук
Унiверсiтэт iMH Мацея Бела у Банскай Быстрыцы (Славацкая Рэспублiка)
БЕЛАРУСК1Я I СЛАВАЦК1Я КАЗК1: Л1НГВ1СТЫЧНАЯ I ТЭКСТАВАЯ СПЕЦЫФ1КА УЗАЕМАПЕРАКЛАДУ
Народная казка мае выразныя рысы ушверсальнасщ у перадачы падзейнасцi, ролевай суб'ектнасцi i фальклорнага стылю. У адносшах славянскiх казак узровень утверсальнасщ павыша-ецца за кошт блiзкароднасцi моу, што знаходзiць адлюстраванне у штэнаунасщ i спецыфщы узаема-перакладу. Беларуск1я i славацк1я казк1 выконваюць падобную ролю пры фармiраваннi нацыянальных лггаратурных моу i у станаулент канцэпцып кадафтадыт У якасщ узорных тэкстау яны аказвалi уплыу на стылiстычныя параметры абедзвюх разглядаемых моу. Пры асваеннi тэкстау казак як культурнай каштоунасщ i культурнай спадчыны выкарыстоувауся унутраны i пашжмоуны перак-лад. Узаемапераклад беларусюх i славацк1х казак актывiзавауся у другой палове ХХ стагоддзя i адрозшваецца асшетрычнасцю у тэкставым плане: на славацкую мову перакладзены два зборнш беларуск1х казак, а на беларускую - выбраныя славацк1я казк1, часцей у збортках, радзей асобнай кшгай. Разам з прамым перакладам выкарыстоуваюцца i мовы-пасрэднiкi (руская для беларусюх i славацюх перакладчыкау, украiнская - для славацюх).
З лшгвютычнага пункту гледжання пры узаемаперакладзе беларуск1я i славацкая народныя казк1 характарызуюцца значнай лекачнай i граматычнай агульнасцю, а таксама эмацыянальнай ацэначнасцю моуных сродкау. Ддлюстроуваючы у сваёй мове размоуныя сродю, беларусюя i сла-вацюя казкi пры узаемаперакладзе захоуваюць гэтую асаблiвасць стылю. Пераклад пры гэтым утварае розныя канфiгурацыi з апрацоукай, закранае зыходныя i мэтавыя тэксты.
Ключавыя словы: культурны тэкст, моуны узор, лiтаратурная апрацоука, лексiчная агуль-насць, размоуныя сродк1.
V. M. Liashuk
The Faculty of Humanities of Matej Bel University in Banska Bystrica (Slovak Republic)
BELARUSIAN AND SLOVAK FOLK TALES: THE LINGUISTIC AND TEXTUAL SPECIFICS OF RECIPROCAL TRANSLATION
Folk tales manifest certain distinctive features, such as the universality of conveying event sequences, role-related subjectiveness and folklore style. The level of universality of Slavic tales is raised due to the close relation between the languages, which is reflected in the intensity and the specifics of reciprocal translation. Belarusian and Slovak tales played similar roles in the formation of national standard languages and the emergence of codification concepts. Being exemplary texts, they had an impact on the stylistic parameters of the two languages. In the acquisition of tales as a cultural value and heritage, internal and cross-language translation was used. The reciprocal translation of Belarusian and Slovak tales intensifies in the second half of the 20th century and is characterized by asymmetry of textual aspect: two collections of Belarusian tales were translated into Slovak, but only selected Slovak tales were translated into Belarusian, more often within collections and rarely as separate books. Alongside direct translation, intermediary languages were used (Russian for Belarusian and Slovak translators and Ukrainian for Slovak translators).
From a linguistic perspective, Belarusian and Slovak tales translated reciprocally are characterized by a significant lexical and grammatical affinity and the emotional colouring of linguistic means. Reflecting the colloquial means in their language, Belarusian and Slovak tales preserve this stylistic feature. Here, translation forms various configurations with processing and is linked to both source and target texts.
Key words: cultural text, linguistic exemplar, literary processing, lexical affinity, colloquial means.
Уводзшы. Народныя казю належаць да вы-разных прэзентантау нацыянальных моу. 1х пераклад выкшканы культурна-пстарычным^ аду-кацыйным^ эстэтычным^ навуковымi i шшым^ ютотным для унутрыкультурнай i мiжкультурнай камушкацьп фактарам1 Беларусюя i славацюя казю адыгралi падобную ролю пры станауленш нацыянальных лгаратурных моу i у распрацоу-
цы арыентаванай на жывую мову i фальклор канцэпцып моунай кадыфiкацыi. У час нацыя-нальнага адраджэння (XIX - пачатак ХХ стагоддзя) яны у беларусау i славакау былi прызна-ны класiчнай мастацкай лiтаратурай i выступалi сведчаннем старажытнасщ i самабытнасцi гэ-тых народау, якiя iмкнулiся да уласнай дзяржау-насцi. Яны перадавалi свае казкi з пакалення
у пакаленне, захоуваючы адначасова i саму сваю народную мову, узнятую затым да статусу на-цыянальнай i лiтаратурнай.
У абодвух народау (славакау i беларусау) празаiчны фальклор у падобе разнастайных па-водле жанрау i сюжэтау казак аказау непасрэд-нае уздзеянне на моунае унармаванне, вызна-чыу многiя iстотныя асаблiвасцi кадыфшаванай мовы. Зафiксаваныя публiкацыяй класiчныя вер-сii народных казак, выбраныя у абедзвюх культурах паводле крытэрыяу эстэтычных i куль-турна-этнiчных у якасщ моуна-лггаратурнага архетыпу iнтэрпрэтуюцца i перакладаюцца.
Асноуная частка. Узаемапераклад бела-рускiх i славацкiх казак адбываецца у выглядзе тэкстау, прызначаных для чытацкай аУдыторыi. Пераклад навуковых выданняу народных казак намi не выяулены. Вопыт перакладу казак i на-зiранне за iх спецыфiкай прывяло рускага тсь-меннiка Дз. Напшкша да высновы, якую пад-крэслГвае складальнiк фальклорных зборнiкаУ, i рэдактар народных казак, i адначасова перак-ладчык народных казак М. А. Булатау, што «па-за нацыi не юнуе казка увогуле» [1, с. 59]. Арыен-туючыся на чытальнщкую аудыторыю (куль-турна-эстэтычную каштоунасць), ён пераклад штэрпрэтуе як пераказ шшамоуных народных казак на сваю мову, што пацвярджаецца i ана-лiзам узаемна перакладзеных беларускiх i сла-вацкiх народных казак. Моуны аспект спецыя-лiсты вызначаюць за выключна важны: «Праца над мовай - адзш з найбольш цяжкiх i адказных этапау працы тсьментка-перакладчыка» [1, с. 58].
Моуны аспект на пачатку публшатарскай дзейнасщ арыентавауся на юнуючыя лГтаратур-ныя мовы суседшх народау. Таму беларускiя казкi публшавалюя на польскай мове з рэдуцы-раваннем этнiчнай прыналежнасцi у зборшку «Bajarz ро18к1» А. Ё. Глшскага (Вiльня, 1853) або на дыялекце у складзе «Народных русских сказок» (разам з украiнскiмi казкамi), выдадзеных А. М. Афанасьевым i у падрадковых зносках дапоуненых шматлiкiмi паслоунымГ перакладамi спецыфiчнай беларускай лексiкi [2, с. 65, 73]. Славацюя народныя казкi па-чэшску выдала Бажэна Нямцова - «Славацкiя казкi i аповесщ» (Прага, 1858). Два беларускiя тэксты у чэшскiм перакладзе, прычым з рознай тэрытарыяльнай iдэнтыфiкацыяй змясцiу у зборшку славянсюх казак («iншых галш славянскiх», гэта значыць, без уключэння выдадзеных асобна чэшсюх i сла-вацкiх казак) Карл Ярамiр Эрбен (1869) - «§1ё81;1 а пе§1е811» (блр. «Доля i нядоля», з Заходняй РусО i «КиНЬгавек» (блр. «Пакащгарошак», з Бе-лай Руа). Такiм чынам, носьбiты славацкай мовы пазнаёмшся з беларускiмi тэкстамi у перакладзе на чэшскую мову, якая у той час была iх тсь-мовай мовай. У межах шшых славянскiх моу
сваёй сямЧ i iншых сем'яу як беларуская, так i славацкая культура не мелi высокай ступенi прэзентатыунасцi, не былi вядомымi, не мелi агульнай тэрытарыяльнай гранiцы, таму доУгi час не мелi i прамой межкультурнай камушка-цыi праз узаемапераклад.
У навучальных i культурна-азнаямленчых мэтах на арыгшальнай мове славянскiя казкi Карл Ярамiр Эрбен выдау на 5 гадоу раней. Яго выданне «Сто простанародных казак i апове-сцей славянсюх у зыходных дыялектах» (Прага, 1864) суправаджаецца тлумачэннем (перакла-дам) незразумелых слоу, яно акрэслена жанрава i метадычна - «Хрэстаматыя славянская с вы-святленнем слоу».
Амаль адначасова з К. Я. Эрбенам на сла-вацкай мове свае народныя казю выдалi Я. Ры-маускi у 1845 г., А. Г. Шкультэты i П. Доб-шынскi у 1858-1863 гг., П. Добшынсю у 18801883 гг. На беларускай - Е. Раманау (1887-1891), А. К. Сержпутоусю (1911, 1926), русю збiральнiк П. В. Шэйн (1893), польскi збiральнiк М. Феда-роУскi (1897-1903) i iнш. Моуны аспект быу ютотным менавiта з улiкам адраджэнцкiх i ка-дыфiкатарскiх, а таксама адукацыйных мэт за-сваення роднай мовы.
У казках беларусюя i славацюя адраджэнцы знаходзiлi узор чыстай гаворю, якая вызначалася асновай канцэпцыi моунага адраджэння i культуры лггаратурнай мовы. Збiранне казак было звязана з рэдагаваннем i апрацоукай iх тэкстау для публiкацыi, пры якой щ захоувалася зы-ходная мова (беларусюя i украiнскiя тэксты у зборшках рускiх народных казак А. М. Афанасьева), мадэлявауся узор мовы для двух родна-сных суседнiх народау (славацюя тэксты, транс-фармаваныя Янам Коларам у славакгзаваную чэшскую мову i уключаныя iм у зборшк народных славацкiх песень) або выданне у перакладзе на роднасную славянскую мову (славацкiя казкi, выдадзеныя пiсьменнiцай Бажэнай Нямцовай на чэшскай мове, або беларусюя казю, выдадзеныя у лггаратурнай апрацоуцы па-польску Антошем Ёзэфам Глшсюм з дакладна вядомай арэальнай прыналежнасцю да беларусюх вёсак Шчорсы Г Нягневiчы былога Навагрудскага павета [3].
У якасщ узорных тэкстау казю беларусау Г славакау пауплывалГ на стылютычны рэпстр Г параметры функцыянальных стыляу адпавед-на кожнай з названых моу. Выкарыстанне тэкс-тау народных казак як праявы жывога маулення вызначыла тыпалапчную блГзкасць беларускай Г славацкай лГтаратурных моу паводле спе-цыфш, умоу Г фактарау кадыфшацьп Г працэ-су павышэння статусу мовы празаГчнага фаль-клору да шсьмовай шляхам публшацьп сабра-ных ад шфарматарау тэкстах - як у БеларусГ, так Г у Славакп. Гэта акалГчнасць з'яуляецца
iмплiцытнай асновай агульнасцi моуна-стылютыч-ных сродкау беларусюх i славацюх народных казак, iх эмацыянальна-ацэначнага ладу, iх ролi у масiве тэкстау кожнай з названых нацыянальных культур i акрэ^ваюць як л^вютычныя, так i тэкставыя асаблiвасцi узаемаперакладу.
Народная казка увогуле мае выразныя рысы ушверсальнасщ у перадачы падзеяу (сюжэты i матывы), ролевай суб'ектнасцi (суб'екты дзе-яння) i фальклорнага стылю (сiстэма пауторау, градацыя, агульныя месцы i да таго). У дачыненш да славянсюх казак ступень унiверсальнасцi павышаецца за кошт блiзкароднасцi моу, што знаходзщь адлюстраванне у штэаунасщ, тра-дыцыях i спецыфiцы узаемаперакладу. Ушвер-сальнымi выступаюць i некаторыя моуныя аса-блiвасцi, адзначаныя славацкiм спецыялiстам па лгаратуры для дзяцей i моладзi Эвай Туч-най: «Мова казак, нягледзячы на прастату кам-пазщыйнай пабудовы казкавага тэксту, багатая на параунанш, метафары, персанiфiкацыю i сь некдаху. Выяуленчая кантраснасць праяуляецца у выкарыстаннi аксюмарона i эштэтау, яюя звы-чайна размяшчаюцца у папарным супрацьпас-тауленш добры - дрэнны, вялiкi - малы, прыго-жы - непрыгожы. Са слоунага фонду часта вы-карыстоуваюцца дэмшутывы» [4, с. 33].
Пры засваеннi грамадствам тэкстау казак у якасцi культурнай спадчыны i этнiчнай асно-вы для духоуна-культурнага развiцця шырока выкарыстоувауся i выкарыстоуваеца унутраны i мiжмоyны пераклад. Этнiчная спецыфiка най-больш выразна раскрываецца менавiта пры параунанш з этшчнай спецыфiкай шшага народа [5]. Менавiта таму перакладчыцкай праблемай i ды-скусiйным пытаннем з'яуляецца асэнсаванне паняцця i сутнасщ нацыянальнага каларыту, адлюстраваная i аналiзаваная М. А. Булатавым на матэрыяле казак народау СССР у артыкуле «Пiсьменнiк i нацыянальная казка» [6]. Пытанш беларуска-славацкага узаемаперакладу народных казак уключаюць сферу перакладу жанрава разнастайных i стылiстычна аформленых фаль-клорных тэкстау [7] i сферу перакладу дзiцячай лiтаратуры [8].
Узаемапераклад беларускiх i славацкiх казак актьтазавауся у другой палове ХХ стагоддзя, прычым больш штэншуна пры мэтавай мове славацкай. Прычынай гэтага выступае з' яуленне у Савецюм Саюзе найперш на рускай мове збор-шкау фальклорных казак народау гэтага дзяр-жаунага утварэння, сярод яюх абавязкова пры-сутнiчаюць казкi ушх усходнiх славян. Праз пераклад таюх зборшкау цi выкарыстанне iх у якасщ крынiцы для складання новага зборшка беларускiя казкi yвайшлi у славацкi лгаратур-ны кантэкст. Таму спецыфшай беларуска-сла-вацкага узаемаперакладу казак выступае тэкс-
тавая асiметрычнасць: акрамя асобных тэкстау у зборнiках славянсюх i сусветных казак, на сла-вацкую мову перакладзена дзве кшп беларускiх казак, а на беларускую мову - выбраныя славац-юя казкi, часцей у зборшках еурапейсюх казак, i у асобных выпадках кнiжкай малога аб'ёму.
Прамы пераклад дапоунены i перакладам праз мовы-пасрэднщы. Як беларускiя, так i сла-вацкiя перакладчыкi звяртаюцца да пасрэднщ-тва рускай мовы (славацкая тсьменнща, вядомая таксама апрацоyкамi славацкiх казак i перакла-дамi казак розных народау Марыя Дзюрычкова, беларускi пiсьменнiк i перакладчык казак Вш-тар Гардзей). Да пасрэднщтва украшскай мовы звярнууся славацю перакладчык беларусюх казак Юрай Андрычык).
Славацюя казкi на Беларусi вядомыя па ру-скiх перакладах - як у зборшках, так i у асобных выданнях, беларускiя казю у славацкiм лiтаратурным i культурным кантэксце прэзен-туюцца таксама у чэшскiх перакладах - як пра-цяг традыцыi К. Я. Эрбена. Хаця узаемапераклад у дачыненш да гэтых моу адзначаецца пачынаючы з другой паловы ХХ стагоддзя, аднак апасродкаваная сувязь праз шшыя усхо-дне- i заходнеславянскiя мовы акрэ^ваецца дзякуючы агульным цi падобным казкавым варыянтам, сюжэтам, матывам i нават слоуным формулам (стаць у прыгодзе 'дапамагчы у па-трэбны час' - у беларусау, украiнцаy i славакау i да таго). На аснове падабенства выяуляецца лiнгвiстычная i тэкставая спецыфiка.
Для тэкставай селекцып значную ролю ады-гралi пераклады беларускiх казак на украш-скую i рускую мову, а славацюх - на рускую. Славацкiя выданш зыходзяць з выбару беларусюх тэкстау перакладчыкамi i спецыялiстамi з шшых славянскiх краiн.
З беларусюх арыгiнальных тэкстау перак-ладау Мшан Одран зборнiк з 30 беларусюх казак «Косйпк - Екй 1аЬка» (блр. даслоуна: «Каток -залатая лапка»; 1-е выд. 1967, 2-е выд. 1977; паводле назвы перакладзенай беларускай казкi «Каток - залаты лабок»). У кнiзе пералiчаны i арыгiнальныя крынiцы перакладзеных тэкстау, яюя уключаюць навуковыя (выдадзеныя Ака-дэмiяй навук кнiгi «Беларусю эпас», 1959, i «Ка-зю i легенды роднага краю», 1960) i папулярнае («Бацькау дар» - беларусюя народныя казкi у пераказе i апрацоуцы Алеся Якiмовiча) вы-данш. Адметным момантам у выбары тэкстау i складаннi зборнiка з'яуляецца удзел балгар-скага фалькларыста Георгiя Влчава.
Друп перакладчык Юрай Андрычык кары-стауся yкраiнскiмi перакладамi (зборнiк «Сагоупа píst'a1a», 1983 - паводле назвы перакладзенай казю «Чароуная дудка»). На славацкую мову ён пераклау 25 з 27 тэкстау са зборшка «Бшорусью
народш казки» (Kiey, 1975; калектыу пераклад-чыкау Р. Иутарак, Б. Чайкоусю, I. Выхаванец i М. Жарнасекава, яюя звярнулiся да тэкстау, апрацаваных беларускiм дзщячым шсьменш-кам Алесем Якiмовiчам, г. зн. да шырокавядо-мых класiчных варыянтау) [падрабязней гл. 9].
У Славаки беларускiя казю, як правiла, з ру-скамоуных перакладау уключалiся у зборнiкi казак народау Савецкага Саюза: у перакладзе Марыi Дзюрычковай кшп «Krasa nevidana» (1977, 1983; з рус. краса ненаглядная; гэта i характа-рыстыка перакладзеных казак) i «Zazracna breza» (1982; даслоуна «Цудоуная бяроза»), яюя змяш-чаюць 2 беларускiя казю. Адна належыць да жанру казак пра жывёл i мае кампазщыю куму-лятыунай структуры, у якой паутараецца спуацыя спробы выгнаць казла з аусянага поля - «Cap -sklene oci a zlate rohy» (даслоуна: «Казёл - шкля-ныя вочы i залатыя роп»). Другая мае жанр са-цыяльна-бытавой казкi, добра вядомай па шмат-лiкiх беларускiх выданнях «Ako sedliak s panom obedoval» (у беларусюм арыгiнале «Як мужык з панам абедау»). Першая з iх набыла яшчэ адну славацкамоуную версiю у пераказе Маргiты Пры-бусовай (сярод перакладчыкау зборнiка назы-ваюцца пры гэтым М. Дзюрычкова, А. Ферэнчы-кова i iнш.) - «Cap s ocami sklenymi a rohami zlatymi» (даслоуна: «Казёл з вачамi шклянымi i рагамi залатымi»). Яна змешчана у зборнiку еурапейсюх казак «Ako sla rozpravka do sveta» (1983; даслоуна: «Як казка пайшла у свет»).
Гэта казка вызначаецца гумарам i выразным размоуным ладам, перадаючы семантыку шкад-лiвасцi, упартасщ i дзёрзкасцi казла i спробы яго выгнаць з засеянага поля. У арыгшале вы-карыстаны звычайны выраз, якiм выганяецца казёл, i традыцыйны для такога мауленчага дзе-яння зварот да казла рэдукаваным (дзiцячым) словам кызя. Назва казкi - «Казёл» - простая i будзённая, а пачатак змяшчае рэалiстычныя дэ-талi сялянскага жыцця i клопатау. Традыцыйны зачын пра дзеда i бабу, якая сюроуваецца на пошук памочшка пасля страты дзеда:
Жыу дзед з бабай. Разарау дзед ляда, пасеяу на лядзе ауса. Дзед скора памёр, засталася бабка адна. Пайшла бабка на ляда свайго ауса глядзець: бачыць - у аусе казёл. Падышла яна й кажа:
- Кызя, вон! Кызя, вон!
А казёл не ¡дзе:
- Не лезь, кажа, - бабшча-дурншча! У мяне вочы шкляныя, рогi залатыя: калг парну, дык i кшт вон!
Нечага бабе дзелаць: пайшла i плача. Аж iдзе мядзведзь:
- Чаго, аб чым, бабка, гаруеш? <...> («Казю пра жывёл i чарадзейныя казю», 1971, с. 203).
Абодва славацюя пераклады узмацняюць эма-цыянальнае напружанне, актуалiзуюць гульнё-
вы лад, дынамшу руху i зачын абмяжоуваюць адной асобай, якая у вышку выконвае мужчын-скую працу:
Bola raz jedna starenka. Zorala si kúsok pola a zasiala ovos. Ovos narástol krásny - vysoky, husty.
Vybrala sa starenka pozriet' svoj ovos. Príde na pole a co nevidí! Po ovse behá cap, obhryza ho a mliaga. Pribehne k nemu starenka a kricí:
«Ber sa, cap, z ovsa! Ber sa z mójho ovsa!»
A cap jej na to :
«Daj pokoj, starena, traslavé kolená! Ja mám sklené oci a mám zlaté rohy: ak ta bodnem, zaraz bude po tebe!»
Co mala starenka robit? Zvrtla sa a s placom ide prec.
Ide, ide, stretne ju medved'.
«Co places, starenka, co ti je?» <...> («Zázracná breza», 1982, с. 17).
Друп славацю пераклад вызначаецца боль-шай ступенню фалькларызацьн - выкарысто-уваецца фальклорны паутор (zerie ovos, dlávi ovos), сталы эштэт uteseny, найменне фальклор-нага персанажа striga (бел. ведзьма) - у парнай рыфмоуцы з эмацыянальна-ацэначным словам, утвораным ад кораня стар(ы):
Zila raz starká-starenka. Zorala pole a zasiala na pole ovos. Uteseny ovos jej narástol krásny -husty a vysoky.
Vybrala sa starenka na pole obzriet ovos. A co vidí - na jej poli sa poneviera cap, zerie ovos, dlávi ovos. Pribehla starenka k nemu a vraví mu:
- Von, cap, z ovsa! - Von, cap, z ovsa!»
A cap sa ani nehne:
- Nepriblizuj sa, striga-stariga! - hovorí. - Ja som cap s ocami sklenymi a rohami zlatymi. Ked' ta durknem, hned' dusu vypustís!
Co mala starenka robit? Odisla a place.
Oproti nej ide medved.
- A co ty, starká nariekas? («Ako sla rozprávka do sveta», с. 26-27).
У традыцыях распрацаванай Янам Кола-рам wi славянскай узаемнасщ Петэр Врлш i Петэр Мшак склалi пад сваiм аутарствам сучас-нае выданне славянсюх казак «Rozprávky spod slovanskej lipy» (2013; даслоуна: «Казю з-пад славянскай л№1»), дзе у радзеле «Усходшя славяне» па-славацку пераказваюцца тры беларусюя казю асноуных жанравых тыпау, узятыя са зборшка «Kocúrik - zlatá labka». Аутары-складальнЫ гэта-га выдання згрупавалi казю паводле моуных сем'яу, даючы характарыстыю носьбiтам кожнай славянскай мовы, ствараючы агульны славянскi казачны кантэкст праз метафарызацыю куль-турнага кода дрэва лта - у супастауленш з друпм славянсюм сiмвалiчным дрэвам дубам: «Больш за дзвесце гадоу, аднак, iснуе наша славянская лша, i з-пад яе узыходзяць i казкi, яюя мы для вас назбiралi i пераказалi» [10, с. 8].
На бeлapycкaй мове асобнай кшгай y перак-ладзе Aлecя Якiмoвiчa выйшла славацкая народная казка «Дванаццаць месяцах» (1956; y ары-гiнaлe - «O dvanástich mesiackoch») з клаачнага выдання Па7ла Добшынскага паводле зaпicay Бажэны Нямцовай.
У apыгiнaлe тэкст змяшчае больш дэталя7, мае апавядальныя i атсальныя рэалютычныя фрагменты - мачька кожны раз xмypылacя, як глядзела на прыгожую падчарку, якая i не ведала пра сваю прыгажосць; яе зводная сястра тoлькi красавалася; пepaлiчвaeццa праца, якую paбiлa падчарка, cray-ленне мачам, якая падчарку тoлькi кляла i лаяла:
Bola jedna matka a mala dve dievky: jednu vlast-nú a druhú pastorkyñu. Svoju velmi rada mala, ale na pastorkyñu ani hl'adiet' nemohla, a to preto, ze Maruska bola krajsia ako jej Holena. Maruska ale nevedela o svojej kráse; nuz nemohla i ani pomysliet', preco mater celo zmrastí, kedykolvek pozrie na ñu. Myslela si, ze je azda macoche v dacom nie po vôli. Nuz kym Holena iba fintila a strojila sa, dotial' ona v dome vsetko riadila, upratúvala, varila, prala, sila, priadla, tkala, trávu nosila, kravy dojila, vsetku robotu robila, a iba co ju macocha za to kazdy deñ kliala a hresila («Prostonárodné slovenské povesti», т. 2, 1966, с. 381).
Беларускамо7н^1 пераклад узбуйняе асобныя дэтал^ больш выразным падае кантраст aблiччa i паводзш aбeдзвюx дзя7чат:
Было у матю дзве дачю: родная дачка Алена i падчарыца Марушка. Сваю дачку яна любi-ла, а падчарыцу цярпець не магла.
Алена тольк хораша пръ^ралася ды цэлымi днямi каля люстэрка круцтася. А Марушка i хату
падмятала, 7 есц варыла, 7 шыла, 7 мыла 7 усю работу рабыа. I кал1 што не так зробщь - злая мачаха накрычыць на яе ды 7 з кулакамг наюнецца.
А тут яшчэ 7 зайздрасць грызе мачыху: Марушка красуняй расце, усе суседз1 з яе цешацца, а на брыдкую гультайку Алену мхто 7 глядзець не хоча («Дванаццаць месяцау», с. 3).
У аналапчным беларусюм выданш «Хру-стальны калодзеж» (Мшск, 1996) - 2 славацюя казю з выдання П. Добшынскага, перакладзены Вштарам Гардзеем з рускамоунага зборшка «Сказки народов Европы» (Минск, 1990), у яюм тэксты значна перапрацаваны.
Заключэнне. На беларуска-славацю узае-мапераклад уплываюць пазалшгвютычныя фак-тары, залежныя ад культурна-пстарычнага раз-вiцця народау, iх этнiчных культур i мовы. Гэтыя фактары акрэслiваюць i селекцыю клашч-ных народных тэкстау у публшаванай версii, якiя выбiраюцца для перакладу. Тыпалапчная блiзкасць беларускай i славацкай лiтаратурных моу, у значнай ступеш звязаная з уплывам на кадыфшацыю тэкстау народных казак, мае значэнне у лiнгвiстычным плане: беларусюя i славацкiя народныя казкi характарызуюцца значнай лексiчнай i граматычнай агульнасцю, а таксама эмацыянальнай ацэначнасцю моуных сродкау. Адлюстроуваючы у сваёй мове раз-моуныя сродкi, беларускiя i славацюя казкi пры узаемаперакладзе захоуваюць такую асаблiвасць стылю. Пераклад пры гэтым утварае разнастай-ныя канфiгурацыi з апрацоукай i пераказам, тычыцца зыходных i мэтавых тэкстау, больш распрацаваны славацкай мовай у якасцi мэтавай.
Л^аратура
1. Об изданиях сказок для детей. М.: Дом детской книги, 1955. 424 с.
2. Easuková V. (Ляшук В. М.) Folklórny vektor v kodifikácii bieloruského a slovenského jazyka. Presov: FF PU, 2009. 308 s.
3. Ляшук В. М. Обработка и перевод фольклорных текстов в Беларуси и Словакии // В поисках эквивалентности II.: сб. науч. докл. Междунар. конф. 17-19 июня 2004. Прешув: FF PU, 2004. С. 547-557.
4. Kopál J., Tucná E., Prelozníková E. Literatúra pre deti a mládez. Bratislava: SNP, 1987. 208 s.
5. Slivková I. Úvod do interkultúrnej komunikácie. Presov: FF PU, 2015.
6. Булатов М. А. Писатель и национальная сказка // Об изданиях сказок для детей. М.: Дом детской книги, 1955. С.46-67.
7. Ляшук В. М. Специфика перевода прозаических фольклорных текстов на белорусский язык (на бел. яз.) // Vzt'ahy a súvislosti v umeleckom preklade: Zborník materiálov z medzinárodnej vedeckej konferencie (15-17 januára 2007). Прешув: FF PU, 2007. С. 150-162.
8. Keníz A. Preklad detskej literatúry // O interpretácii umeleckého textu 26. Zborník z medzinárodnej vedeckej konferencie, konanej pri prilezitosti nedozitého jubilea prof. PhDr. Jána Kopála, CSc. Nitra: FF UKF, 2011. S. 306.
9. Ляшук В. М. Образно-стилистические особенности белорусских и словацких народных сказок // Slavica Slovaca. Т. 36, 2001, № 1. С. 13-22.
10. Vrlík P., Misák P. Rozprávky spod slovanskej lipy. Martin: Matica slovenská, 2013. 152 s.
References
1. Ob izdaniyakh skazok dlya detey [On the publication of folk tale for children]. Mosww, Detskiy dom knigi Publ., 1955. 424 р.
2. Easukova V. (Liashuk V. М.) Folklorny vektor v kodifikacii bieloruskeho a slovenskeho jazyka [The folklore vector in the codification of Belarusian and Slovak languages]. Presov, FF PU Publ., 2009. 308 р.
3. Liashuk V. М. [Processing and translation of folklore texts in Belarus and Slovakia]. Sbornik nauch-nykh dokladov Mezhdunarodnoy konferentsii (V poiskakh ekvivalentnosti II) [Proceedings of the international scientific conference (In search of equivalence II)]. Presov, 2004, pp. 547-557 (In Russian).
4. Kopal J., Tucna E., Preloznikova E. LiteratUra pre deti a mladez [Literature for children and youths]. Bratislava, SNP Publ., 1987.
5. Slivkova I. Uvod do interkultUrnej komunikacie [Introduction to cross-cultural communication]. Presov, FF PU Publ., 2015.
6. Bulatov М. А. Pisatel' i natsional'naya skazka [A writer and a national folk tale]. Ob izdaniyakh skazok dlya detey [On the publication of folk tale for children]. Моscow, Dom detskoy knigi Publ., 1955. Pр. 46-67 (In Russian).
7. Liashuk V. М. Spetsifika perevoda prozaicheskikh fol'klornykh tekstov na belorusskiy yazyk [The specifics of prose folklore texts translation into the Belarusian language]. Vzt'ahy a sUvislosti v umeleckom preklade [Relations and connections in literary translation]: Zbornik materialov z medzinarodnej vedeckej kon-ferencie (15-17.01.2007) [Proceedings of the international scientific conference]. Presov, FF PU Publ., 2007. Pр. 150-162 (In Belarus).
8. Keniz A. Preklad detskej literatury [Translation of literature for children]. O interpretacii umeleckeho textu 26 [On the interpretation of a fiction text 26]. Zbornik z medzinarodnej vedeckej konferencie, konanej pri prilezitosti nedoziteho jubilea prof. PhDr. Jana Kopala, CSc. [Proceedings of the conference dedicated to the anniversary of J. Kopal]. Nitra, FF UKF Publ., 2011. 306 p.
9. Liashuk V. М. Obrazno-stilisticheskiye osobennosti belorusskikh i slovatskikh narodnykh skazok [Image and stylistic features of Belarusian and Slovak folk tales]. Slavica Slovaca, vol. 36, 2001, no. 1, pp. 13-22.
10. Vrlik P., Misak P. Rozpravky spod slovanskej lipy [Tales from under the Slav lime tree]. Martin, Matica slovenska Publ., 2013. 152 p.
1нфармацыя пра аутара
Ляшук Вжторыя Марленауна - кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры сла-вянсюх моу. Ушверсггэт iмя Мацея Бела (97401, г. Банска Быстрыца, вул. Таёускага, 40, Славацкая Рэспублша). E-mail: vmlasuk@yandex.by
Information about the author
Liashuk Viktoria Marlenovna - PhD (Philology), Assistant Professor, Assistant Professor, the Department of Slavonic Languages. Matej Bel University (40, Tajovskeho str., 97401, Banska Bystrica, Slovak Republic). E-mail: vmlasuk@yandex.by
Работа выканана у рамках гранта
VEGA 024PU-4-2011 Slovanske jazykovedne studie
Пастуту 28.03.2016
