CC BY
9УДК 338.436-057.2«1970/1980»
Н. М. Якуш, кандыдат пстарычных навук, дацэнт (БДТУ)
АГРАПРАМЫСЛОВАЯ 1НТЭГРАЦЫЯ I ЯКАСНЫЯ ЗРУХ1 У ХАРАКТАРЫ I ФОРМАХ АРГАН13АЦЫ1 ВЫТВОРЧАЙ ПРАЦЫ КАЛГАСН1КАУ I РАБОЧЫХ САУГАСАУ БЕЛАРУСКАЙ ССР (70-80-Я ГГ. XX СТ.)
У пубткацьп аналзуюцца працэсы канцэнтрацьп м1жгаспадарчай кааперацьп i шдустрымза-цьп вытворчасщ у сельскай гаспадарцы Беларускай ССР. Раскрываюцца пытанш змены структуры i форм уласнасщ, паляпшэння характарыстык i павышэння энергаузброенасщ сельскагаспадарчай працы. Даследуюцца новыя формы аргашзацьп работ у земляробстве i жывёлагадоулг
The analyses of the process of concentration, international cooperation, agricultural and manufactural integration of the agricultural branch of economy of the BSSR is given in the article. The author illustrates changes in structure and form of entity, inbraduction of industrial technologies, increase of energetic power for agricultural forces, application of new form of labor organization for sarming and pulpry.
Уводзшы. Сельская гаспадарка Беларус1 у перыяд разгляду з'яулялася адной з самых слабых галш эканомш, развщцё якой ¿шло супярэч-л1ва I складана. Побач з безумоуным1 дасягнен-ням1 суседшчаш правалы 1 шматлшя праблемы вытворчага характару, наз1рауся масавы адток працаздольнага насельнщтва у гарады, не хапала квашфшаваных юруючых 1 працоуных кадрау. У 1970-1985 гг. сельская гаспадарка БССР працяг-вала спецыял1завацца на развщщ мясной 1 ма-лочнай жывёлагадоуш, вытворчасщ бульбы, шь-ну-даугунцу, цукровых буракоу. У мэтах ства-рэння трывалай кармавой базы жывёлагадоуш адбывалася унутрыгалшовае пераразмеркаванне пасяуных плошчау, гаспадарчае асваенне новых тэрыторый шляхам мел1ярацьп, запашю пустэ-чау, ачыстю зямель ад кустоу 1 хмызнякоу.
Асноуная частка. Ажыццяуленне спецыя-л1зацьп патрабавала канцэнтрацьп, м1жгаспа-дарчай кааперацьп I аграрна-прамысловай ш-тэграцьп. Пачат уводзщца буйныя мехашзава-ныя фермы 1 комплексы, стваралюя м1жгаспа-дарчыя сельгасвытворчыя аб'яднанш па адкор-ме жывёлы 1 птушак, вытворчасщ мяса, малака, яек 1 воуны. Калгасы 1 саугасы, яюя размяшча-люя вакол буйных гарадоу 1 прамысловых цэнт-рау, спецыял1завалюя на вытворчасщ агародш-ны, бульбы, малака 1 яек. У вышку названых працэсау адбывалася злщцё калгасна-каапера-тыунай I дзяржаунай форм уласнасщ. Коль-касць калгасау у Беларус1 зменшылася з 2206 у 1970 г. да 1715 у 1985 г., павял1чылася коль-касць саугасау, м1жгаспадарчых прадпрыемст-вау I аргашзацый па вытворчасщ сельскагаспадарчай прадукцьи [1]. Гэта адчувальна уплывала на змест, характар I формы аргашзацьп працы аграрыяу. Складвалюя спрыяльныя перадумовы для тэхшчнага пераузбраення 1 комплекснай мехашзацьп цэлых галш сельскагаспадарчай вытворчасщ.
У даследуемы перыяд пастаянна нарастал! пастаую на вёску энерганасычаных трактарау
К-700, К-701, Т-150К, МТЗ-80, МТЗ-82 1 высака-скорасных аутамабшяу. У цэлым сумарная энергетычная магутнасць рухавшоу у гэты час узрасла у 1,61 разы 1 у 1983 г. склала 300 096 кон-сюх сш, тады як у 1975 г. яна складала 18 636 кон-сюх сш [2]. Павял1чвалюя пастаую комплексау машын у выглядзе закончаных паточных лшш, што забяспечвала мехашзацыю ус1х працэсау тэхналапчнага цыкла 1 зшжэнне працазатрат на вытворчасщ палявых работ.
Адначасова у рэспублщы праводзшася работа па аргашзацьп выпуску агрэгатау 1 прыстаса-ванняу для частковай мехашзацьп працы у расль наводстве. Напрыклад, Гродзенская райсельгас-тэхшка 1 Каз1м1раусю вопытны завод наладзш выпуск прыстасаванняу да трактарных прыцэпау тыпу ПСЕ-30 1 П1М-20 для перавозю зялёнага корму. На Кобрынсюм аутарамонтным заводзе выраблялюя шыроказахватныя культыватары КШП-8 для агрэгатавання з трактарам Т-150К. Баранавщю камбшат сянажных вежау 1 Мшоу-таускае спецыял1заванае аддзяленне райсельгас-тэхнш выпускал! грабльварашылю ГВЦ-3 ро-тарнага тыпу. Калектывы гаспадарак пачаш шы-рокую мехашзацыю работ у раслшаводстве. За 1976-1980 гг. был1 цалкам мехашзаваны пасеу 1 уборка збожжавых, м1жрадная апрацоука пра-пашных культур. У 1984 г. на 89% было мехашзавана сенакашэнне, на 99,5% - капанне бульбы, на 85% - сеу I пасадка агародншы. Пры гэтым уборка цукровых буракоу камбайнам1 у агульным аб'еме работ дасягнула 48% у параунанш з 11% у 1975 г., а уборка бульбы бульбакапалкаш вырасла з 61% да 66% [3].
Найбольш працаёмкай гал1ной сельскай гас-падарю заставалася жывёлагадоуля, дзе частко-вае прымяненне механ1змау не давала станоу-чага эфекту. Вырашэнню праблемы спрыяла спецыял1зацыя 1 канцэнтрацыя жывёлагадоул1. Менав1та на буйных спецыял1заваных комплексах 1 фермах была магчыма поуная механ1зацыя 1 аутаматызацыя ус1х вытворчых працэсау.
72
ISSN 1683-0377. Труды БГТУ. 2012. № 5. История, философия, филология
Адначасова партыйныя 1 савецюя органы БССР сюрават увагу на рэканструкцыю 1 тэхшчнае пераузбраенне старых, дробных ферм.
Станоучы вопыт разгортвання гэтай работы быу назапашаны у Гродзенскай вобласщ. У са-кавшу 1976 г. пленум Гродзенскага абкама КПБ вызначыу праграму мехашзацьп жывёлагадоу-чай галшы. Был1 установлены канкрэтныя заданы на дзясятую пящгодку па павышэнш узроуню комплекснай мехашзацьп усяго вы-творчага цыкла на фермах буйной рагатай жы-вёлы 1 свшафермах, вызначаны аб'емы неаб-ходных для гэтага будаушча-мантажных работ.
Для выканання рашэнняу абкама партьи ш-жынерная служба сельскай гаспадарю распраца-вала па районах планы укаранення новай тэхш-ю I мехашзацьп работ у жывёлагадоуш, для рэ-атзацьи яюх был1 задзейшчаны упрауленш ка-штальнага будаунщтва пры райвыканкамах, м1жкалгасныя будаушчыя аргашзацьп, раённыя службы сельгастэхнЫ 1 райсельэнерга. Праз ператчаныя службы у калгасы 1 саугасы вялася пастаука, а таксама ажыццяуляуся мантаж у жывёлаводчых памяшканнях установак для прыгатавання корму, лентачных транспарцёрау, рухомых раздатачных сталоу, здвоеных транспарцёрау для раздачы корму з кормацэхау, высо-капрадукцыйных дашьных установок, аутаматы-заваных цеплаабменных сютэм м1кракшмату, прыточна-выцяжных мехашзмау 1 г. д. У вышку такой мэтанаюраванай дзейнасщ за гады дзяся-тай пящгодю у гаспадарках Гродзеншчыны узровень машыннага даення кароу быу даведзе-ны да 92%, водазабеспячэнне ус1х ферм - да 93%, комплексная мехашзацыя у свшагадоут дасягнула 83% [4]. Праграма шдустрыял1зацьи вытворчасщ жывёлагадоучай працукцьи працяг-валася на Гродзеншчыне I у адзшаццатай пящ-годцы. Яе рэатзацыя дазволша забяспечыць да 1985 г. вытворчасць на прамысловай аснове 63% свшшы, 35% гавядзшы 1 каля 40% малака [5].
Пытанням мехашзацьп 1 аутаматызацьп вы-творчых працэсау у жывёлагадоут надавалася шмат увап I у друпх абласцях. У разглядаемы перыяд выйшла на праектную магутнасць вял1-кая колькасць буйных комплексау, на яюх вытворчасць была аргашзавана па прынцыпе пра-мысловага канвеера з прымяненнем аутаматыю I пультау юравання. Узрасл1 узроуш частковай комплекснай мехашзацьп работ на сярэдшх 1 малых фермах. У 1984 г. у памяшканнях з комплекснай мехашзацыяй утрымл1вауся 71% па-галоуя евшей, 79% птушю. Падача вады на фермах буйной рагатай жывёлы была мехашза-вана на 93%, больш за 80% кароу было пера-ведзена на машыннае даенне [6].
Таюм чынам, вышкам мер па тэхшчным пе-раузбраенш сельскагаспадарчай вытворчасщ I
правядзенш на гэтай аснове мехашзацьп праца-ёмюх працэсау у земляробстве 1 жывёлагадоут у Беларускай ССР стала устойтвая тэндэнцыя павышэння на працягу 1978-1985 гг. тэхшчных характарыстык працы аграрыяу. Паступова мя-няуся сам характар гэтай працы, павял1чвалася доля машынных работ, пашыралася сфера пры-мянення спецыяльных прафесшна-тэхшчных ква-л1ф1кацый 1 навыкау, яюм дасягалася пэуная прывабнасць сельскагаспадарчых работ. Аднак задача комплекснай мехашзацьп галш сельскай гаспадарю у цэлым у гэты час не была выраша-на да канца з-за шэрагу сацыяльна-эканам1чных фактарау I недастатковага матэрыяльна-тэхшч-нага забеспячэння.
Якасныя зрух1 у характары агравытворчасщ патрабават перамен у формах аргашзацьп працы калгасшкау I рабочых саугасау. У разгляда-емыя гады галоунай аргашзацыйнай формай працы мехашзатарау-паляводау стала мехашза-ваная вытворчая брыгада. У яе складзе фарм> равалюя пастаянныя спецыял1заваныя звенш канечнай працукцьп па вырошчванш льну, буль-бы, агародншы 1 шшых культур. 3 1978 г. па прыкладзе хлебаробау Стаураполля у гаспадарках Беларускай ССР пачат фарм1равацца убо-рачна-транспартныя мехашзаваныя атрады, яюя спрыял1 канцэнтрацьп тэхнш 1 людсюх рэ-сурсау, забяспэчват шырою манеур тэхн1чным1 сродкам1 у гаспадарках I пам1ж ¿м1, аператыу-нае I квал1ф1каванае к1раун1цтва людзьм1.
Практыка падцвердзша ж^гццядзейнасць механ1заваных атрадау як новай формы аргаш-зацы1 працы. Яны был1 створаны амаль у кож-най гаспадарцы 1 выконвал1 практычна усе па-лявыя работы. Аб'яднанне механ1затарау у пастаянныя 1 часовыя уборачна-транспартныя атрады дазваляла заняць кожнага працаун1ка мак-с1мальна з ул1кам яго квал1ф1кацы1 1 практычна-га вопыту, у пэунай меры аслаб1ць залежнасць заробку людзей ад тэхн1чнага стану машын, па-лепшыць рэжым ¿х работы. У канечным вын1ку гэта павышала эфектыунасць працы механ1зата-рау, прадукцыйнасць якой у некаторых выпад-ках узрастала у 1,5-2,0 разы [7].
У гады адзшаццатай пяц1годк1 гаспадарк1 Беларус1 назапас1л1 вопыт арган1зацы1 працы мехашзатарсюх звёнау па бягучым граф1ку, пры яюм трактарны парк 1 мехашзатары разб1-вал1ся на звёны па прынцыпе «тры плюс адз1н» з замацаваннем за ¿м1 трох аднатыпных тракта-рау. Самы вопытны спецыялют прызначауся звенавым. Акрамя агульнага юраунщтва звя-ном, ён адначасова рэгулярна працавау па замене аднаго з механ1затарау, якому давауся вы-хадны дзень. Гэта прывяло да значнай рацыяна-л1зацы1 рэжыму працы 1 адпачынку сярод квал1-фшаваных працаун1коу вёск1.
Удасканаленне аргашзацьп працы у жывё-лагадоут вялося на аснове укаранення калек-тыуных форм абслугоування жывёлы пры тэх-налапчным падзеле працы, кат групы жывёл фарм1руюцца па полаузроставых прыкметах, прадукцыйнасщ I г. д. Так узшкл1 брыгадная I брыгадна-звеннявая аргашзацыя працы пры ад-корме буйной рагатай жывёлы 1 у малочнай вытворчасщ, раздзельна-групавая I цэхавая - на свшагадоучых комплексах. Найбольшая эфек-тыунасць работы малочнатаварных ферм 1 ком-плексау забяспечвалася укараненнем паточ-на-цэхавай сютэмы вытворчасщ 1 брыгадна-звеннявой аргашзацьп працы жывёлаводау з увядзеннем двухцыктчнага распарадку ¿х работы. Гэтая форма забяспечвала I найбольш спрыяльныя рэжымы працы 1 адпачынку.
У наюрунку удасканалення якасщ I форм аргашзацьп сельскагаспадарчай працы вялася работа рэспублшансюх партыйных 1 савецюх органау па развщщ I умацаванш базы для ра-монту 1 тэхшчнага абслугоування машын 1 абс-талявання. Мэтазгодным л1чылася правядзенне каштальнага рамонту тэхнт 1 цэнтратзаванага узнаулення яе дэталей на рамонтных прадпры-емствах «Сельгастэхнш», а выкананне шшых вщау рамонтных работ 1 тэхшчнага абслугоування - у цэнтральных майстэрнях 1 на пунктах тэхшчнага абслугоування у гаспадарках. Шэраг мер па паляпшэнш рамонтна-эксплуатацыйнай базы у 1970-1980-я гг. прадугледжвау як шы-рокае будаунщтва машынных двароу з комплексам неабходных збудаванняу, так 1 рэкан-струкцыю майстэрань, аутагаражоу, нафтаскла-дау, пунктау тэхшчнага абслугоування. Пры гэтым неабходнай часткай рэаргашзацьп ра-монтна-эксплуатацыйнай базы было будаунщт-ва бытавых памяшканняу, кабшетау па тэхнщы бяспею 1 пакояу для правядзення тэхшчнай ву-чобы, а таксама стварэнне у гаспадарках груп слесарау-наладчыкау, яюя вызвалял1 асноунага рабочага ад ус1х рамотных работ.
Найбольш значную работу па паляпшэнш вытворчых умоу сельскагаспадарчых рабочых правяла у 1976-1980 гг. Брэсцкая вобласць, якая выступша шщыятарам стварэння трывалай рамонтна-эксплуатацыйнай базы сельскагаспадарчай тэхнш 1 паэтапнага яе развщця у найбольш мэтазгоднай паслядоунасщ з улшам ужо юнуючых збудаванняу 1 сацыяльна-эканам1чна-га становшча гаспадарак раёнау. Вызначылюя Бярозаусю, Драпчынсю, Луншецю, Столшсю раёны. У большасщ гаспадарак Брэсцкай воб-
ласщ был1 створаны машынныя двары, яюя ад-павядат часу, дзе акрамя вытворчых збудаванняу мелюя сектары культурна-бытавога абслугоування мехашзатарау 1 дыспетчарсюя пункты, прыкметна палепшылюя саштарныя умовы працы жывёлаводау.
Заключэнне. Анатз паказвае, што ва умо-вах дэфщыту кадрау масавых прафесш на вёс-цы павышэнне якасных характарыстык сельгас-вытворчасщ 1 змены у аргашзацьп працы стана-вшся сродкам фарм1равання стабшьных калек-тывау. За кошт рацыянальных форм працы 1 добрых вытворчых умоу дастатковай колькас-цю трактарыстау-машышстау забяспечыл1 сябе Брагшсю, Ваукавысю, Быхаусю, Маларыцю, Жыткавщю, Ашмянсю, Хойшксю, Петрыкаусю раёны. У 1980 г. у Ашмянсюм раёне на 100 трак-тарау прыходзшася 182 мехашзатары, у Мала-рыцюм 1 Быхаусюм - 172 [8]. I усё ж у дадзены перыяд не была пераадолена тэндэнцыя адтоку моладз1 з вёсю у горад. Праца у аграрным сектары не пераутварылася у разнавщнасць шдуст-рыяльна-прамысловай, а сацыяльна-бытавая сфера паслуг I культурнага адпачынку вельм1 саступат таюм сферам у горадзе. Да таго ж, па-лпыка па развщщ спецыял1зацьп сельскай гас-падарю Беларус1 будавалася не столью на шта-рэсах рэспублш, колью на штарэсах усяго СССР. Гэта парушала комплекснаць у развщщ аграрнага сектара народнай гаспадарю БССР, павял1чвала дыспрапорцьп пам1ж яго галшам1, наносша страты экалаг1чнаму стану.
Л1таратура
1. Эканам1чная г1сторыя Беларус1: вучэб. да-паможн1к / В. I. Галубов1ч [1 ¿нш.]; пад рэд. праф. В. I. Галубов1ча. - Мшск: Экаперспекты-ва, 1999. - С. 391.
2. Народное хозяйство Белорусской ССР в
1983 году: стат. ежегодник / ЦСУ БССР. -Минск: Финансы и статистика, 1984. - С. 10, 18.
3. Народное хозяйство Белорусской ССР в
1984 году: стат. ежегодник / ЦСУ БССР. -Минск: Финансы и статистика, 1985. - С. 32.
4. Сельская газета. - 1980. - 20 июня.
5. Гродненская правда. - 1985. - 21 декабря.
6. Народное хозяйство Белорусской ССР в 1984 году: стат. ежегодник / ЦСУ БССР. -Минск: Финансы и статистика, 1985. - С. 33.
7. Статистический репортаж // Советская Белоруссия. - 1980. - 2 июля. - С. 1.
8. Звязда. - 1981. - 16 студзеня.
Паступша 30.03.2012
