CC BY
26
УДК 8И М.Р.УРУНОВА
ББК 83.34
АБДУРАХМОНИ ЧОМЙ ВА СУННАТИ ГАЗАЛСАРОЙ
Садаи XV аз даврони шукухманди адабиёти форсу точик махсуб меёбад, ки бо чараён гирифтани равишхои мухталифи адабй, хоса газалсарой, маснавигуй ва иншои насри бадеиву илмй аз даврони дигари адабиёт имтиёз дорад.
Мавлоно Нуриддин Абдурахмони Ч,омй аз зумраи чехрахои дурахшони илму фарханги асри ХУ точику форс махсуб ёфта, бо осори мондагори адабиву илмии хеш, дар рушду тахаввули маданияти на танхо халки точик, хамчунин фарханги чахонй хиссагузорй кардааст. Эчодиёти Абдурахмони Ч,омиро метавон ба чахор самти асосй кисмат намуд, ки газалсарой, маснавигуй, иншои осори насрии бадей ва илмй аз чумлаи онхоянд. Ч,омй хамчун устоди сухани бадеиву илмй тавонистааст дар радифи идома бахшидани суннатхои пешини адаби форсй ибтикоре дар таълифоти бадеиву илмй ворид созад, ки ин тафовутхоро дар кулли самтхои эчодиёти вай мушохида кардан мумкин аст. Махсусан, газалиёти суханвар новобаста аз иддаои баъзе аз ховаршиносони Шарку Гарб, ки дар махдудаи таъсиру пайравии шоирони собик карор доштани осори уро таъкид намудаанд (3, 72), басо борвар буда, дар радифи бардошт аз мазомини шеъри шуарои гузашта маъонии тозаву бикр ва андешапарварро дар батни хеш гунчоиш додаанд ва хамзамон чунин тозачуиву навпардозихои ин суханвари хушзавку сохибистеъдодро хеле аз сухансароёни минбаъда пайравй намуда тахаввул бахшидаанд.
Баррасй ва тахлили девони «Фотихат-уш-шубоб», ки газалхои давраи аввали эчодиёти Ч,омиро дар бар мегирад, шаходат аз он медихад, ки Мавлоно Ч,омй хануз дар саргахи эчоди осори лирикй пойбанди доираи мазмуну маонии шуарои пешин нашуда, дар офаридани сухани бадей хунари хешро намоиш дода тавонистааст ва аз ин ру, дар чанде аз абёти ифтихории газалиёти нахустдевонаш ба ин хусусияти ашъораш ишорахо дорад, ки намунааш ин ду байт аст: Тангнои шаури сурат нест, Цомй, цои ту, Суи маънйрав, ки уаст он мулкро майдон фарох (1, 333).
Ё ки:
Тулуъ агар накунад Зуура аз уфуц, Чомй,
Бас аст гавуари назми ту гушвораи субу (1, 332).
Аз сурудахои Абдурахмони Ч,омй бармеояд, ки вай дар чодаи офариниши шеър хамеша чашм ба либоси маънй духта, барои дарёфти тимсолхои бикри шеърй талош варзидааст. Аз чумла, дар байти зерин шоир таъкид сохтааст, ки ахли сухан руи зебои махбубаро ба маху хуршед, гулу гулбарг, себу анор ва гайра тамсил задаанд ва аз равшан будани ин вачхи шабехот суханвар аз такрори онхо ичтиноб варзида, дар тавсифи руи маъшука истиораи «субх»-ро афзал дониста, мефармояд:
Зи баски вацуи шабеу равшан аст, аз аули сухан, Хуш аст дар сифатируят истиораи субу (1, 332).
Ч,омй мисоли суханварони пешин ёрро азизу мукаррам дониста, макоми уро дидаи ошик медонад, аммо назокати тозаи шеъри у дар он тазохур ёфтааст, ки дар сурати ба даруни дида маъшукаро хобгах додани кахрамони лирикй тани у озурда хохад шуд аз хун гиристанхои ошик ва тарси вай аз хамин аст:
Хаметарсам шавад озурда он тан, варна мегуфтам, Туро уар шаб даруни дидаи ман хобгау бодо! (1,161).
Ч,ои дигар суханвар манзараи чолиберо ба тасвир гирифта, бо истифода аз санъати ташбеху истиора чилои маъшуку бехудии ошиконро хеле муассиру чаззоб ифода сохтааст: Хар куцо зад хайма чун моуи сипеур он офтоб, Бедилон азриштаи цон сохтанд онро таноб (1,163).
Байт мазмуни дунявй дошта, офтоб истиораи маъшука аст ва суханвар бо тозагуй хаймазании уро ба хиргахзании мох дар осмон шабохат бахшидааст.
Дар мисраи дуюм таркиби «таноб аз риштаи чон сохтан» аз бадеияти том бархурдор аст ва назари шоиронаи сохибсуханро нишон медихад, зеро барои рост кардани хайма одатан аз таноб истифода менамоянд.
Дар байти дигар суханвар бо истифода аз ибораи образноки «риштаи чон» мазмуни тозаеро пайрезй намуда, мегуяд, ки барои расидан ба висоли ёр чонро бояд арзонй дошт, вале чонсупорй дар рахи ишк кори сахле нахохад буд. Чунончи:
Риштаи цон аст айвони висолатро каманд,
Ва%, ки чархи тезгард ин риштаро кутоу ришт (1, 182).
Махз ибораи мазкур дар байти поёнй маънии боз хам дилчасптареро ифода намуда, шеърияти онро таъмин сохтааст. Аз назари шоир тани нозуки махбуба аз тору пуди пирохан озурда гардидааст, бинобар ин, бояд ки аз риштаи чон барои у чома мураттаб сохт, то ки рохат ёфта бошад, яъне чонсупорй дар чодаи ишк мебояд:
Мебоядат зи риштаи цон цома бофтан,
К-аз тору пуди пирауан озурда шуд танат (1, 189).
Ё чои дигар мазмуни мисраи дуюмро мукарраран корбаст намуда, бо истифода аз таркиби «пирахан аз гулбарги тар мураттаб кардан» бадеияти байтро барчастатар намоиш додааст, ки далел ба хаёлоти нозуки шоир аст:
Шуд танаш з-осеби тору пуди пирохан фигор,
Кош, к-аз гулбарги тар тартиби пирохан кунад (1, 370).
Ч,омй низ мисоли суханварони пешин аз фироки ёру дарди хичрон бисёр сухбат мекунад, вале шеваи баёнаш дар либоси тозаи бадей чилва менамояд, яъне шоир матонати тахайюлоти бадеии хешро тавонистааст истиклол бахшад. Чунончи:
Он рухи нозук чу об аз дида рафт, аммо уануз,
Нацши холаш чун сиёуй монда дар чашми ман аст (1, 223).
Дар байти болой ифодахои «рухи нозук чу об аз дида рафтан» ва «накши хол чун сиёхй дар чашм мондан» махсули хаёлоти рангини суханвар махсуб ёфта, холати кахрамони лирикии шоирро таъсирбахш ифода намудааст.
Ин кабил ифодаву таркибхои зебои шоиронаро дар девон фаровон дучор омадан мумкин аст, шабехи: зулфи шабосо буркаи руй гардидан (1;98), дил аз партави хуршеди рухи ёр кандил будан (1, 105), ба руи махваши ёр мохи иди васл нав кардан (1, 185), чон овезаи банди камар будан (1, 258), аз фишурдани домон хуни чигар чакидан (1, 347), раги чон аз тан буридан (1; 410), сим бар болои зар аз чашми тар рехтан (1, 503) ва гайра.
Мусаллам аст, ки мазмунсозиву маъниофарй бо бахрагирй аз санъати талмех собикаи дерин дошта, намунахои онро дар шеъри Рудакй ва хамасрони у низ бисёр дучор омадан мумкин аст. Ин санъат дар даврахои баъдии шеъри точикй-форсй вусъати бештар пайдо кард, ки иртибот ба табиати шеър ва заминахои офариниши он дорад. Абдурахмони Ч,омй низ чун идомабахши хунарвари суннатхои образофарии суханварони пешин аз санъати талмех ба касрат истифода карда, мазмунхои тозаву чолиберо дар шеъраш гунчоиш додааст. Чунончи:
Наваруси уусни Лайлиро ба хилватгоуи ноз, Гушвор аз дона^ои ашки Мацнун бастаанд (1, 481).
Дар ин байт иборахои «наваруси хусн», «хилватгохи ноз» ва таркиби «гушвор аз донахои ашки Мачнун бастан» ифодахои тозаву зебои шоирона махсуб ёфта, зодаи тахайюлоти бикри суханваранд ва байни мисраи якум ва дуюм тазоди чолибе чой дорад.
Ч,ои дигар бо истифода аз санъати талмех Ч,омй манзараи чолиберо пайрезй намуда, мегуяд: Аз паи гулгашти Ширин лоларо дар Бесутун, Гардиши даврон ба хуни Куукан мепарварад (1, 486).
Байти мазкур махз ба василаи дарёфти мазмуни баланди шоирона, яъне «аз хуни Кухкан парвариш додани даврон лолахои Бесутунро барои гулгашти Ширин» шеърияти том хосил намудааст. Ин кабил мисолхо дар нахустдевони шоир басомади зиёд доранд (1, 104, 110, 112, 122, 127, 160, 197, 231, 232, 303, 360, 386, 387...).
Масъалаи дигаре, ки диккати мутолиагарро хангоми мутолиаи девон ба худ чалб менамояд, бахрабардорй аз хазинаи хикмати мардумй дар мазмунсозиву маъниофарист. Ч,омй хамчун донандаи хуби осори шифохии халк барои пуртаъсиру хотирмон гардидани ашъораш хамвора аз маколу зарбулмасалхои халкй истифода намуда, маонии чолибу мучазро тархрезй кардааст. Чунончи:
Цон тани фарсударо бо гами уицрон гузошт,
Тоцати сухбат надошт, хона ба меумон гузошт (1, 320).
Ч,омй дар ин байт маколи халкиро, ки маъруф аст, бо андаке тагйирот дар ифодаи мазмуни орифона, яъне чудоии тану рух хеле мохирона корбаст намудааст.
Ч,ои дигар суханвар зарбулмасали халкии «гандум корй гандум, чав корй чав медаравй»-ро дар ифодаи мазмуни ошикона чунин мустаъмал кардааст:
Хама кас киштаи худ медаравад, бахт нигар, Ки дилам меуру вафо кишту гаму дард дуруд (1, 342).
Дар мактаи яке аз газалхояш Ч,омй маколи маъруфи халкй - «Кори неку кардан аз пур кардан аст»-ро айнан, бидуни тагйирот дар баёни мазмуни ошиконаи орифона мохирона истифода намудааст:
Бе рухат доман зи хун пур мекунам, гуфтам, зи ашк, Гуфт: Чомй, кори неку кардан аз пур кардан аст (1, 223).
Х,амин тавр, Мавлоно Ч,омй аз дурдонахои хикмати халк дар ифодаи мазомини ишкиву ирфонй ва ичтимоиву ахлокй ба касрат истифода карда, мазмунхои чолиб офаридааст (1,
251,327,400,450,458,460,471,485...).
Мутаносибан ба ин усули маънибандй, яъне корбасти санъати ирсоли масал Ч,омй худ мазмунхое сохтааст, ки тамсил унвон доранд ва барои тасдики андешаву афкори шоиронаи у хизмат намудаанд, ба мисли:
Чомй хаёли холи ту бо худ ба хок бурд, Чун мур дона ёфт, ба зери замин барад (1, 457).
Дар байти зикршуда мисраи сонй тамсил шуда омадааст ва барои баёни афкори ошиконаи суханвар хизмат кардааст. Ин кабил санадхо дар девони аввали Ч,омй фаровон ба чашм мерасанд, аз ин ру, метавон натича гирифт, ки вай дар радифи идома бахшидани суннатхои шеърй ба тавсеаи он низ икдом варзида, дар тагйири сабки шеърй, ки замони зиндагии шоир заминасозй дошт, хидмат гузорад. Ин андешахоро метавон бо назардошти вежагихои дигари газалиёти Ч,омй низ асоснок кард ва ин хам бошад, истикрору истиклоли байт дар газалхои уст, монанди:
Хар дам аз умри гиромй уаст ганце бебадал, Меравад ганце чунин уар лауза барбод, оу-оу! (1, 333)
Ё худ:
Бо либоси фацр н-ояд хилъати шоуй дуруст, Зишт бошад цома ниме атласу ниме палос (1, 342).
Ин кабил такбайтхоро на танхо дар ашъори фалсафиву ахлокй, хамчунин дар ашъори ошиконаи суханвар низ метавон дарёфт кард, ки гувох бар тозакорихои Мавлоно Ч,омй дар газал мебошанд. Чунончи:
Поси анфос аст, мегуянд, шарти роуи ишц,
Чон фидои роудоне, к-ин нафасро дошт пос (1, 542).
Вокеан, истифодаи зиёд аз вобастахои ададй ва хисомезй низ аз вежагихои назарраси сабки хиндй махсуб меёбад (6, 152-157). Чунонки дар боло зикраш рафт, Мавлоно Ч,омй замоне ки дар арсаи эчод карор дошт, нахустунсурхои сабки хиндй дар шеър гунчоиш меёфт. Аз ин ру, тухмахои сабки тоза дар газалхои ин шоири чирадаст низ нумуъ мегирифт ва сабабгори пайдоиши шеваи нав дар газалгуй мегардид. Чунончи: Сад чанг мекашем ба умеди як сафо, Чун мебарем номи сафо,цанг мекунад (1, 377).
Ч,ои дигар:
Сад уазорон сурат андар цолиби уусну цамол, Рехтанд, аммо зи ту матбуътар камрехтанд (1, 483).
Дар байтхои болои шуморахои «сад» ва «сад хазор» дар образофаринй ва маънисозй накши мухим гузоштаанд.
Дар байти поёнй бошад суханвар барои ифодаи мазмуни ошикона аз санъати хисомезй хеле устодона коргирй намудааст:
Мо надорем машоме, ки тавонем шунид,
Варна уар дам расад аз гулшани васлат нафауот (1, 177).
Ин кабил мисолхо низ дар нахустдевони шоир басомади зиёд дошта, тахкики алохидаеро такозо доранд.
Масъалаи дигаре, ки дар ин навиштачоти кучак перомуни он ибрози назар карданием, таъсирпазирй ва таъсиргузории Ч,омй дар сурудани шеър махсуб меёбад. Хдрчанд доир ба ин масъала адабиётшинос А.Афсахзод (4, 63-109) ба таври муфассал ибрози назар карда бошад хам, ин чо хадаф таъкиди ичмолии таъсирпазирии Абдуррахмони Ч,омй дар газалхои овони чавонии суханвар аз шоирони пешин мебошад. ^айд кардан ба маврид аст, ки Мавлоно Ч,омй истеъдоду хунари хос дар газалсарой зохир намуда, тавонистааст хануз дар айёми шабоб хамдуши газалсароёни маъруфи адаби форсй гардида, дар сабкати эчодй бо онон мувозанатро нигох дорад. Мавлоно Ч,омй харчанд дар чанде аз абёти хеш пайрави Хоча Камол будани хешро дар газалсарой таъкид сохтааст (Бувад ба таври Камол ин газал зи гуфтаи Ч,омй, Сазад, ки номи вай
аз зумраи Камол барояд (2, 127); Ч,омй аз лутфи тараннум ба газалхои Камол, Андалебест хушилхон ба чаманхои Хучанд (2, 102), аммо баррасию тахлили газалхои давраи чавонии у гувох бар онанд, у баробари бахрагирй аз газалхои Камол аз ашъори суханварони дигар, мисли Мавлоно Чдлолуддини Балхй, Шайх Саъдии Шерозй, Хоча Х,офиз, Х,асани Дехлавй, Амир Хусрав барин устодони забардасти сухани бадей низ хамеша файзёб гардидааст. Чунончи, дар абёти зерин матлаи «Маснавии маънавй»-и Мавлонои Румро кисмат карда, ба тарики тазмин дар ифодаи мазмуни ошикона истифода намудааст:
Дур аз он лаб цон яке нолон най аст, «Бишнав аз най чун %икоят мекунад». З-он лаби %амчун шакар монда цудо, «Аз цудои%о шикоят мекунад» (1, 376).
Мусаллам аст, ки Шайх Саъдй дар газалсарой паямбар дониста шуда, газалхои чонгудозаш хамвора калби дустдорони каломи бадеъро шодоб мегардонад, шабехи «Эй сорбон, охиста рон, к-ороми чонам меравад, Он дил, ки бо худ доштам, бо дилситонам меравад»; «Бигзор то бигирям чун абр дар бахорон, К-аз санг нола хезад, вакти видои ёрон» (4, 137) ва гайра. Вакте газалхои давраи аввали эчодиёти Ч,омиро мутолиа менамоем, ба хубй метавон мушохида кард, ки харчанд у аз газалхои Саъдй тазмин нанамудааст, вале мазомини тархрезикардааш бо матолиби Саъдй решапайванд хосил намуда, маонии тоза ба бор овардаанд, мисли:
Чу ма%мил баста бар азми сафар цонон бурун ояд,
Ба %амро%ииу сад корвони цон бурун ояд...
Мабанд он мо%, гу, ма%мил, ки мегирянд сад бедил,
Нашояд корвонеро, ки дар борон бурун ояд.
Чу гирям бар гирифтории дил, сели бало гардад,
Маро %ар цатра хун, к-аз дидаи гирён бурун ояд.
Зи сина бо хаёлаш рафт цон, оре, га%и рафтан,
Хуш аст аз со%иби хона, ки боме%мон бурун ояд... (1, 393)
Дар газали поёнй бошад, Мавлоно Ч,омй аз суханони Х,офиз суд бардошта, якчанд мисраъхоро дар алохидагй тазмин намуда, андешахои хешро таквият бахшидааст:
Кладам ба тарфи чаман не%, ки сабза навхез аст,
Шукуфа дар цадами дустон дирамрез аст.
Маде% ба бод гиронмоя умр бе бода,
«Кунун ки бода фара%бахшу бод гулбез аст».
Суруди мацлиси ту савти андалеб аст,
«Ба бонги чанг махур май, ки му%тасиб тез аст».
Ба каф пиёлаи лаъл аст лоларо, яъне
Пиёла гир, ки аз май на вацти пар%ез аст.
Гадои ишци ту гирад ба садри мастаба цо,
«Чй цои маснади Цамшеду тахти Парвез аст».
Хавои мутриби гулче%ра кун, ки гуй чанг,
Ба дасти зу%рацабинон ацаб диловез аст.
Махур шароби гурур аз сафои машраби ишц,
Ки селхези %аводис кудуратангез аст.
Бубин ба чашми тара%%ум ба %олат, эй хоца,
«Ки ранци ме%нати ушшоц ро%атомез аст».
Зи лутф гуфтаи Цоми %ама Хуросонро
Фуру гирифт, сухан дар Ироцу Табрез аст (1, 212).
Гайр аз тазмини абёти Х,офиз бисёр маворид Ч,омй аз мазмуну маъонй ва таркибу ибороти хоси газалиёти Лисонулгайб низ пайваста бахраёб шудааст, шабехи:
Тарици ишц Цомиро зи аввал менамуд осон, Чй донистам, ки охир ин %ама душвор пеш ояд (1, 397).
Ё ки:
Цомй, ин назм бихон, то фалак аз ба%ри нисор, Дона%о резадат аз риштаи Парвин бар сар (1, 525).
Х,амчунин:
Зи %афтоду ду миллат кард Цоми ру ба ишци ту, Бале, ошиц надорад маз%абе цуз тарки маз%аб%о (1, 100).
Ва:
Кадди ман, к-аз гами ишци ту шуда хам, чй ацаб, Бори ишц аст, к-аз у цомати афлок хам аст (1, 219).
Дар мактаи яке аз газалхояш Мавлоно Ч,омй ашъори худро хамсангу хамвазни сурудахои Х,асани Дехлавиву Амир Хусрав дониста, фармудааст:
Ба нуктауои Хасан, Чомй, ин камолот бас, Ки сози назми туро цуз навои Хусрав нест (1, 280).
Мавлоно Ч,омй аз мактаби шеъру шоирии пешгузаштагони худ тарбия ва таълим гирифта сохибмактаб гардид ва ин мактаб суханварони дигареро мисоли Навой, Осафй, Биноиву Х,илолй, Назириву Калим, Соибу Бедил, Мушфикиву Сайидо, Мулхаму Нахлй парвариш дод, ки обишхури нихоли андешаву афкори бадеияшон дарёи суханони волои Мавлоно Ч,омй буд. Ин аст, ки чун ашъори шоирони номбурдаро мавриди мутолиа карор медихем, баръало мушохида менамоем, ки чахони андешахои шоиронаи Ч,омй ба рухи шеъри онон таъсири амик гузошта, сабабгори шукуфой ва сабз гаштани гулу гулбуттахои атрогини маънй гардидаанд. Чунончи, Мавлоно Ч,омй дар «Фотихаш-уш-шубоб» газале дорад бо матлаи:
Рузи майдон аст, турки шаусавори ман куцост? Чашми уар кас бар рухи ёрест, ёри ман куцост. Ошицон уар кас ба руи ёри худ хандону хуш, Ман чунин гамгин чароям, гамгусори ман куцост? (1, 257).
Х,аводорони шеъри ноб шояд, аллакай, пай бурданд, ки манзури рокими сутур чист? Бадриддин Х,илолй, ки дар шумори шоирони ошикпеша карор дораду мавзуи марказии эчодиёташ фарогири тараннуми ишк бо хама сузу гудоз ва шебу фарозхояш аст, газали наврузие дар вазну кофияи газали Ч,омй иншо намудааст, ки бархак, метавон онро хуштар аз сухани устодаш бахогузорй кард, зеро гуфтаанд: «Турфа шогирде, ки дар хайрат кунад устодро» ва шояд худи Мавлоно хам дар сурати кироати ин газали Х,илолй ба неруи сухани Х,илолй ахсант мехонд. Чунончи:
Рузи Навруз аст, сарви, гулузори ман куцост, Дар чаман ёрон уама цамъанд, ёри ман куцост? Гашта мардум уар яке имруз сайди чобуке, Чобуки сайдафкани мардумшикори ман куцост?(9, 93)
Ч,ойи дигар Мавлоно Ч,омй фармудааст:
Он на борон буд гирди куи Лайлй уар бауор, Рузгори сангдил бар уоли Мацнун мегирист (1, 313).
Х,илолй дар ин мазмун гуфта:
Он на шабнам буд дар айёми Лайлй уар сабоу,
Осмон шаб то сауар бар уоли Мацнун мегирист (9, 103).
Албатта, дар махдудаи як макола наметавон дар перомуни тамоми пахлухои ашъори давраи чавонии Мавлоно Абдурахмони Ч,омй ибрози андеша кард. Тахкики вежагихои хунарй ва услубиву бадеии нахустдевони суханвар бахсхои алохидаро такозо дорад. Аммо бо назардошти тахлили ичмолии девони аввали шоир метавон чунин хулосабардорй кард:
1.Ч,омй аз суханварони забардасти адабиёти точику форс махсуб ёфта, тавонистааст бо неруи сухани бадеии хеш олитарин суннатхои офариниши шеърро дар осораш чамъбаст намуда, ба дарёфти маъниву мазомини бикр дастёб гардад.
2. Суханвар дар чодаи сухангустарй дарёфти мазмуну маънихои навро дар зинаи аввал карор дода, хамвора таносуби байни маъниву лафзро риоя ва пойдор нигох доштааст.
3. Ч,омй харчанд идомагар ва чамъбасткунандаи тачрибаи нимасраи адабиёти точику форс махсуб меёбад, хамоно ашъораш дар вартаи табаддулоти сабкии шеър карор дорад, аз ин лихоз, дар газалхояш нишонахои сабки тозаи адабиро метавон мушохида кард, ки бештар дар ибораороиву таркибсозй, корбурди саноеи талмех, тамсил, хисомезй, истифода аз вобастахои ададй, истикрору истиклоли абёт ва гайра зохир шудааст.
4. Мавлоно Ч,омй дар баробари таъсирпазирй аз чашмаи афкору андешахои бадеии сухансароёни пешин, тавонистааст хамчун устоди забардасти сухан сабакомузи шоирони минбаъда бошад ва ба ин далел аз чехрахои дурахшони майдони шеър шинохта шавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдурахмон, Ч,омй. Осор. чилди якум. Фотихат-уш-шубоб/А.Ч,омй.-Душанбе: Ирфон, 1986.560 с.-1ч
2. Абдурахмон, Ч,оми. Осор. чилди хафтум. Хотимат-ул-хдёт/А.Ч,оми. -Душанбе: Ирфон, 1989.542 с.-7ч
3. Аълохон, Афсахзод. Суннатхои устувор ва навпардозихои эчодкор/А.Афсах,зод.-Душанбе: Адиб, 1989.- 152 с.
4. Аълохон, Афсах,зод.Ч,омИ - шоири газалсаро/А.Афсах,зод.-Душанбе: Маориф, 1989.- 256 с.
5. Бадриддин, Х,илолИ. Баргузидаи осор/БДилолИ. -Душанбе: Адиб, 1985.- 142 с.
6. Бахтиёри, Х,амдам. Савмааи маърифат/БДамдам..- ГончИ, 1999.- 152 с.
7. Занд, М.И. Шесть веков славы. Очерки таджикско-персидской литературы/М.И.Занд.-Москва, Наука, 1964.- 162 с.
8. Пригарина, Н.И. Индийский стиль и ее место в таджикско-персидской литературы/Н.И.Пригарина. -М.,1991.- 228 с.
9. Саъдии, ШерозИ. Куллиёт/С.ШерозИ, чилди 2. Душанбе: Адиб, 1989.- 446 с.
REFERENCES:
1. Abdurahmoni Jomi. Works. Fotihat-ush-shubob A.Jomi. - Dushanbe: Cognition, 1986. -560 p. -1v
2. Abdurahmoni Jomi. Works. Khotimat-ul-hatyot /A.Jomi.- Dushanbe: Cognition, 1989.- 542 p. -7v
3. A'lokhon Afsahzod. Established-Customs and Creator's Innovations,/A.Afsahzod. -Dushanbe:
4. Man-of-Lettres, 1989. - 152 p.
5. A'lokhon Afsahzod. Jomi as a Poet of Gazelles/A.Afsahzod - Dushanbe: Enlightenment, 1989. - 256 p.
6. Badriddin Hiloli. Selected Works. /B.Hiloli - Dushanbe: Man-of-Letters, 1985. - 142 p.
7. Bakhtiyori Hamdam. Savmaai Ma'rifat. /B.Hamdam - Ghonchi, 1999. - 152 p.
8. Zand M.I. Six Centuries of Fame. Sketches of Tajik-Persian Literature. - M.: Science, 1964. -162 p.
9. Prigarina N.I. Indian Style and its Place in Tajik-Persian Literature. - M., 1991. - 228 p.
10. Sa'dii Sherozi. Collection of Compositions./S.Sherozi -V.2.-Dushanbe: Man-of-Letters, 1989.446 p.
Абдура^мони Цомй -ва суннати газалсарой
Вожа^ои калиди: Абдураумони Цомй, газалсарой, "Фотщат - уш- шубоб", тасвироти шоирона, таъсирпазирй
Дар мацола перомуни уунари газалсароии Мавлоно Абдураумони Цомй андешаронй карда шуда, муаллиф назари хешро оид ба газалиёти даврони цавонии шоир иброз доштааст. Аз баррасии мацола бармеояд, ки Мавлоно Цомй дар мазмунсозиву маъниофарй цудрати хоси сухангустарй дошта, дар ашъораш воситауои тасвири бадеиро бо тозакорй корбаст намудааст. Муаллиф аз таулили нахустдевони суханвар чунин натицагирй менамояд, ки Абдурраумони Цомй дар газалсарой баробари идома бахшидани суннатуои цаблии шеъри форсй заминауои нави маънигустариро матрау сохта, ба меросбарони он шевауои нави мазмунсозиро замина гузоштааст.
Абдурахман Джами и традиция сочинение газелей
Ключевые слова: Абдурахман Джами, сочинение газелей, «Фатихат-уш-шубоб», поэтические образы, перенимание
В статье речь идет о мастерстве Мавлоно Абдурахмана Джами в сочинении газелей, и автор высказывает некоторые суждения о газелях, написанных поэтом в юношеские годы. Отмечается, что хотя в отечественном и зарубежном литературоведении осуществлены многочисленные работы, посвященные исследованию мастерства Джами в создании газелей, однако многие аспекты данной проблемы остаются недостаточно освещенными.
На основе анализа газелей первого дивана Джами выявляется, что поэт обладал особым талантом смыслотворчества и проявил новаторство в использовании поэтических приемов и художественных средств изображения.
Автор статьи приходит к выводу, что Абдурахман Джами, наравне с продолжением традиций персидско-таджикской поэзии, заложил основы новых приемов создания образов и выражения мыслей, и тем самым, оставил для преемников поэтическое наследие, достойное продолжения.
Abdurahman Jami to the Traditions Concerned with Composition of Gazelles
Key words: Abdurahman Jami, composition of gazelles, "Fatihat-ush-shubob", poetic images, replication
The article under consideration dwells on Mavlono Abdurahman Jami's mastership in reference to composition of gazelles, the author mentions certain judgment concerned with gazelles written by the poet in his young-years. It is underscored that although in both domestic and foreign literary criticism numerous works dedicated to the study of Jami's mastership in regard to composition of gazelles are carried out many aspects of the problem in question remain highlighted insufficiently.
Proceeding from the analysis dealing with the gazelles of the first divan belonging to Jami the author of the article reveals that the poet possessed a special talent for sense creation and displayed innovation in the use of poetical techniques and artistic means of depiction.
The author of the article comes to the conclusion that Abdurahman Jami, along with continuation of the traditions of Persian-Tajik poetry, laid foundations for new methods of creating images and expressing thoughts, and thereby he left for successors a poetical heritage worthy of continuation.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Урунова Мавцуда Рустамовна, номзади илм^ои филология, дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: uchzaphgu@mail.ru Сведения об авторе:
Урунова Мавджуда Рустамовна, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской классической литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд),E-mail: uchzaphgu@mail.ru Information about the author:
Urunova Mavjuda Rustamovna, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of the Department of the Tajik classic literature under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: uchzaphgu@mail.ru
